آفت کش به گروهی از مواد شیمیایی اطلاق می شود که به منظور نابود ساختن و یا کنترل جمعیت انواع آفت ها از قبیل انواع حشرات، علف های هرز، قارچ های زیان آور و امثال آن تهیه و تولید می شود. البته شاید آنچه که معمولاً تصور می شود همان حشره کش های خانگی باشد. لذا در این مطلب تاریخچه مختصری از آفت کش ها را مطرح می کنیم. سپس به مشکلاتی که این حشره کش ها ممکن است ایجاد کنند می پردازیم.
بشرکشاورزی را 8000 سال قبل از میلاد شروع کرد. لیکن این چینی ها بودند که پرورش کرم ابریشم را در 4700سال قبل از میلاد انجام می‌داده اند. اسنادی وجود دارد که سومریان در 2500سال قبل از میلاد با حشرات مزاحم مبارزه می کردند. آن ها این کار را با استفاده از ترکیبات سولفور (گوگردی) انجام می داده اند. چینی ها هم چنین با بهره گیری از حشره کش های گیاهی در 1200 سال قبل از میلاد برای محافظت از دانه ها و نیز شپش بدن از ترکیبات جیوه و ارسنیک استفاده می کرده اند. اطلاعاتی وجود دارد که استفاده از حشره کش ها را به دوران روم باستان نسبت می دهد (1200 قبل ازمیلاد). در سال های 1750 تا 1800در اروپا انقلاب کشاورزی بر پا گردید و لزوم محافظت از غلات و تجارت آن ها باعث کشف حشره کش های گیاهی پیرتروم و دریس شد. اما کاربرد نوع ساختگی این سموم در پایان جنگ جهانی دوم گسترش زیادی پیدا می کند.
امروزه استفاده از آن در کشورهای مختلف جهان توسعه یافته است اولین نسل حشره کش ها ترکیباتی بودند بسیار بسیار سمی، همچون ارسنیک و سیانید هیدروژن. که استفاده از آن ها به دلیل غیر مؤثر بودن و یا سمیت فوق العاده متروک گردید. دومین نسل از حشره کش ها، عموماً بیشتر سنتزی (آن ها که توسط انسان ساخته شده اند) و ارگانیک (به مفهوم وجود اتم کربن در آن ها)بودند.
آیا حشره کش ها سرطانزا هستند؟
از جهاتی این امر مورد توجه می باشد، استفاده فراوان از این نوع سموم در کشاورزی و محافظت از دام ها، در کنترل بهداشت عمومی، در از بین بردن حشرات، در مبارزه با بیماری های انسانی و دامی، استفاده از سموم در منازل و مدارس، باغ ها و در مکان های عمومی موید این امر می باشد. تقریباً تعدادی 865 ترکیب حشره کش توسط آژانس محافظت از محیط زیست در آمریکا به ثبت رسیده است. بسیاری از قرائن در مورد این که آیا حشره کش ها باعث سرطان پستان در انسان می باشند مؤید این است که دیده شده در کارگران مردمی که بیشتر در معرض این سموم بوده اند، بیشتر دچار سرطان گردیده اند. هم چنین در کارگران مرد مزرعه نرخ بالاتری از برخی سرطان ها شامل لب و پوست، سرطان معده، مغز و پروستات دیده شده است.
در مزارع موارد زیادی وجود دارد که ریسک سرطان را افزایش می دهد. از جمله مواجه بودن با حشره کش ها، حلال ها، آلودگی حاصل از سوخت و سموم حاصل از میکوتوکسین ها. در حالی که در نتیجه تحقیقات برخی محققان مشخص گردید که درصد بالای سرطان در کشاورزان به دلیل در معرض قرار گرفتن با برخی سموم حشره کش بوده است.
در تحقیقی مشخص گردید که احتمال بروز سرطان پستان در زنانی که در مزرعه کار یا زندگی می کنند کمتر از آن دسته که در خارج از مزرعه کار یا زندگی کرده اند، است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که این امر ممکن است به دلیل شیوه زندگی آن ها و یا نوع فاکتورهایی باشد که می تواند خطر سرطان پستان را کاهش دهد. از جمله سن کمتر در اولین قاعدگی و در اولین آبستنی، تعداد آبستنی های بیشتر احتمال مصرف کمتر سیگار، ورزش. با این وجود در همین تحقیق یک گروه زنان مزرعه را که هنگام سمپاشی از دستکش و لباس محافظ استفاده نکردند انتخاب کرده و با گروه شاهد مقایسه نمودند. نهایتاًمشخص گردید زنانی که از عوامل محافظتی استفاده نکردند، دو برابر بیش از زنان شاهد به سرطان پستان مبتلا شدند. نتایج این تحقیق پیشنهاد می کند که زنان مزرعه ای که بیشتر در معرض سموم حشره کش قرار می گیرند ممکن است خطر وقوع سرطان پستان در آن ها افزایش یابد. "ددت" به عنوان اولین حشره کش ساختگی دست انسان مورد استفاده در مبارزه با آفات نباتی و ناقلین بیماری ها تأثیر مثبت و منفی بسیاری بر سلامت انسان ها گذارده است. تأثیر این سم تا آن جا عمیق بوده است که کشف این ماده از جالب ترین و چالش برانگیزترین کشفیات دانش بشری بوده است.
"ددت"؛ از ماده ای معجزه گر تا آلوده کننده ای ممنوع
در اواخر دهه 1930میلادی، «پاول مولر» یک شیمیدان محقق، مشغول تحقیق برای یافتن حشره کشی برای مبارزه با بید لباس بود. وی در یکی از آزمایش هایش از ترکیبی به نام «دی کلرودی فنیل تری کلرواتان» استفاده نمو د که قبلاً در سال 1847توسط شیمیدانی آلمانی ساخته شده بود. مولر داخل جعبه ای شیشه ای را به این ترکیب پودری سفید رنگ و بدون بو آغشته نمود و سپس تعداد زیادی مگس خانگی را در داخل جعبه قرار داد. در ابتدا هیچ اتفاقی نیفتاده اما صبح روز بعد همه مگس ها مرده بودند. دسته های جدیدی از مگس و دیگر حشرات هم که اضافه می شدند به همین ترتیب از میان می رفتند. حتی پس از شسته شدن ظرف با مواد حلال هم باقیمانده بسیار ناچیز ترکیب موجود بر روی دیواره جعبه، موجب حشرات داخل آن می شد.
مولر با کشف ویژگی های این ترکیب که نهایتاً نام "دی دی تی" را به خود گرفت به دریافت جایزه نوبل پزشکی سال 1948 نایل گردید. "ددت"دارای ویژگی هایی است که سایر حشره کش ها فاقد آن هستند؛ بسیار ارزان است و می تواند بطور انبوه تولید شود؛ فاقد اثرات بسیار سمی بر روی انسان و حیوانات خون گرم است و می تواند تعداد زیادی حشره را در مدت زمان کوتاهی نابود کند.
ماده شیمیایی معجزه گر
موفقیت های بعدی "ددت" در مبارزه با مالاریا بسیار جالب توجه بود. در سال 1945براساس تخمین انجام شده 75میلیون هندی به مالاریا مبتلا شده بودند که تلفاتی بالغ بر 800000نفر بر جای گذاشت. در اوایل دهه 60تعداد موارد بیماری به 50000هزار مورد کاهش یافته بود. در سال 1948در منطقه ای که امروزه سری لانکا نام دارد تا قبل از معرفی ددت 2/8 میلیون نفر به مالاریا مبتلا شدند این عده بعد ازمعرفی این ترکیب تا حد 30مورد در سال 1964کاهش یافت. در یونان نیز تعداد موارد بیماری از یک تا دو میلیون مورد در سال به صفر رسید. همچنین در ساردینیا تعداد موارد مالاریا 75000مورد بود که پس از پایان مبارزه در سال 1951به 9مورد رسید. به علاوت"ددت" موجب ریشه کنی مالاریا در اروپا و آمریکای شمالی شده است.
آلوده کننده منفور
در اواخر دهه 1940 و اوایل 1950میلادی برخی دانشمندان دریافتند که گونه های خاصی از حشرات مثل مگس خانگی نسبت به این آفت کش مقاوم شده اند. به علاوه به کارگیری مداوم این ماده برای مقاصد کشاورزی طی دو دهه 1950 و 1960و به تبع آن تجمع این ماده در زنجیر غذایی موجب بروز نگرانی هایی شد. "استراومن" می گوید: «به دلیل سمیت حاد ناچیز این ماده برای انسان به نسبت دیگر سموم، استفاده های متنوعی از آن به عمل آمده است. ماندگاری این ماده یعنی همان خاصیتی که مولر به دنبال آن بود حال به یکی از معضلات تبدیل شده است». در واقع اگر چه "ددت" در چربی بدن حیوانات و انسان تجمع می یابد اما هنوز هیچ مدرک معتبری در خصوص اثرات زیانبار این ترکیب بر بدن انسان در دست نیست.
توقف تدریجی تولید
در سال 2001میلادی بیش از 120کشور پیمان نامه جهانی منع استفاده از 12 ترکیب شیمیایی را که تحت " آلوده کنندگان پایدار آلی" نامیده می شوند مادامی که جایگزینی مقرون به صرفه برای "ددت" نیافته اند تحت نظارت و راهنمایی سازمان بهداشت جهانی از این ماده استفاده نمایند. "ددت"بنا به دلایلی هنوز جایگاه خود را در برنامه های کنترل مالاریا حفظ کرده است. اول به خاطر این که مناطقی در جهان وجود دارد که آنوفل های ناقل هنوز به "ددت" مقاوم نشده اند. دلیل دیگر این که برای کاستن از جمعیت پشه ها در اماکن مسکونی که موجب کاهش موارد انتقال مالاریا می شود می تواند از مقادیر بسیار کمی از آن استفاده نمود. با این حساب اگر بار زیاد بیماری را در نظر داشته باشیم و در مقابل فقدان ابزار های مناسب برای کنترل مالاریا را پیش روی قرار دهیم با وجود ابزاری مثل "ددت" که همچنان مؤثر است ممنوعیت استفاده از آن اشتباهی مطلق خواهد بود.
-مشکل کشورهای در حال توسعه درمورد مصرف انواع آفت کش
-عدم وجود اطلاعات مناسب در خصوص روش های کاربرد صحیح آفت کش ها
-کافی نبودن منابع دولتی جهت کنترل و نظارت بر نحوه استفاده از آفت کش ها
-ورود بی رویه آفت کش های خطرناک یا بسیار خطرناک
-عوامل اصلی در تعیین میزان خطر ناشی از مصرف آفت کش ها
-کمیت مصرف
-نوع و کیفیت آفت کش ها
-نحوه و روش مصرف آفت کش
نتیجه
در نهایت آن چه که در مورد حشره کش ها می توان گفت این که تا حد ممکن بهتر است روش های پیش گیری مختلف به کار گرفته شود و به عنوان گزینه آخر از حشره کش ها استفاده شود. البته قابل ذکر است که هنوز جایگزین مناسب برای انواع مختلف حشره کش ها پیدا نشده است که کمترین سمیت را برای فرد و در نهایت در زنجیره حیات داشته باشد. به همین دلیل ممکن است برخی از گروه های حشره کش ها ممنوع شده باشد ولی برخی دیگر هنوز به دلایل مختلف استفاده می گردد و چاره ای برای آن نیست. بایستی توجه نمود که در صورت استفاده نیز رعایت برخی موارد ایمنی نسبت به آن ضروری است از جمله:
-استفاده از دستکش و ماسک
-دور نگهداشتن از دسترس کودکان
-عدم استفاده در فضایی که کودکان و افراد سالخورده و افراد حساس از آن فضا استفاده می کنند.
-شستن ظروف مورد استفاده در صورتی که احتمال آلودگی آن وجود دارد.
