فرهنگ سازی در ارتباط با تهیه مواد غذایی مرغوب و سالم و بسترسازی برای تولید محصولاتی ایمن از اولویتهای سیاستگذاریهای کلان در هر جامعه ای به شمار میرود زیرا اینگونه سلامت شهروندان حفظ شده و بیماریهای مختلف کنترل میشود. محصولات ارگانیک در تولید و فرآوری آنها از کودهای شیمیایی، سمها، هورمونها و دستکاریهای ژنتیکی استفاده نشده است و تمام مرحلههای تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهادههای طبیعی صورت میگیرد که جایگاه ویژه ای در میان مواد غذایی سالم دارد. ایران به لحاظ تولید و مصرف محصولات ارگانیک در مقایسه با دیگر کشورهای از سهم اندکی برخوردار است اما در سالهای گذشته این میزان رو به رشد گذاشته و مردم با آگاهی از مزیتهای آن، این نوع محصولها را در سبد خرید خویش جای دادهاند. ایران در تولید محصولها ارگانیک مقام 42 در میان 179 کشور را کسب کرده است. ضرورت و اهمیت محصولات ارگانیک و مسایل و مشکلهای پیش روی تولیدکنندگان سبب شد تا نظر «حسین محمودی» عضو هیات علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی را در این ارتباط جویا شویم.
محصولات ارگانیک و مزیتهای زیست محیطی و بهداشتی آن
کشاورزی ارگانیک، روشی پایدار در تولید محصولات کشاورزی به شمار میرود که سلامت مصرف کنندگان و همچنین سلامت محیط زیست را در پی دارد. کشت ارگانیک یکی از روشهای کشاورزی اکولوژیک محسوب میشود که توازن و تعادل در تولید و حفظ محیط زیست در آن اصل مهم است. در این زمان که در کشورمان، ابتلا به بیماریهایی مانند سرطان رشد قابل ملاحظه دارد مصرف محصولات ارگانیک بسیار ضروری به نظر میرسد چراکه بخشی از دلیلهای بروز این بیماریها با آلودگیهای مواد غذایی در ارتباط است. باید گفت در بیشتر محصولات غیرارگانیک به ویژه در سبزیجات و صیفی جات، میزان سمهای شیمیایی بیش از میزان مجاز وجود دارد و استفاده بلندمدت از چنین محصولاتی به ویژه برای قشرهای آسیب پذیر مانند سالمندان و کودکان میتواند خطرناک باشد. محصولات ارگانیک در کنار تضمین سلامت غذایی از تخریب زیست بومها نیز پیشگیری میکند به دلیل آن که این نوع کشت از روش پایدار تولید محصولات کشاورزی بهره میبرد کمتر به آب و خاک آسیب میرساند و باعث میشود که محیط زیست سالم تر بماند.
کاهش هزینههای زیست محیطی با حمایت از محصولات ارگانیک
اسناد بالادستی بر واژه ارگانیک تاکید میکند و بر حمایت و تقویت آن اشاره دارد اما در سالهای گذشته به دلیلهای مختلف از جمله نبودن درک درست متولیان امر از مقوله پیشگیری از بیماریها به وسیله سلامت غذا، حمایت لازم در این زمینه به عمل نیامده است. وزارت کشاورزی به عنوان یکی از بانیان و مسوولان این امر، اقدامهایی را در این ارتباط صورت داد که کافی نیست. در صورت حمایت از کشاورزی ارگانیک میتوان از تخریب محیط زیست جلوگیری کرد و با توجه به شکننده بودن زیست بوم در ایران، دولت میبایست برای احیای آن میلیاردها دلار هزینه کند اما با حمایت از کشاورزی پایدار میتواند با هزینه بسیار کمتر به این هدف نایل آمد.
استقبال مردم از محصولات ارگانیک
گروهی از مردم اینک نسبت به مصرف محصولات ارگانیک تمایل یافتهاند و میبایست با افزایش نظارت، اعتماد آنها را بیش از پیش جلب کرد. در کشورهای اروپایی که بیشترین مصرف محصولات ارگانیک را نیز دارند به قانونهای مدونی مجهز هستند و برای رویارویی با تخلفهای موجود از مجازاتهایی چون جریمه نقدی و لغو مجوز افراد متقلب استفاده میکنند در صورتی که در ایران این خلا قانونی احساس میشود. در نبود یک سیستم نظارتی، مصرف کنندگان باید وقت بیشتری برای اطمینان یافتن از ارگانیک بودن محصولات قایل شوند.
ضرورت اعتمادسازی مصرف کنندگان
انتظار میرود تا افرادی که محصولات ارگانیک مصرف میکنند، مردمانی کنجکاوتر باشند که وقت بیشتری را برای حفظ سلامتی خویش صرف میکنند. آنها میتوانند به این منظور شرکتهایی را که با تأیید سازمان استاندارد به دریافت گواهی موفق شدهاند، شناسایی و نشان (لوگو) آنها را بهخاطر بسپارند. اینک روی بسته محصولات ارگانیک موجود در فروشگاههای ارگانیک، نشان شرکت گواهیدهنده را درج کردهاند. امید است که به زودی سیستم نظارتی این محصولات به وسیله سازمانهای مربوطه کامل شود تا مردم بر روی این محصولات نشان ملی را مشاهده و با اطمینان از آن و با خیال راحت به آن محصول اعتماد کنند. برپایهی آخرین آمار، نزدیک به نیم درصد از سطح زیر کشت کشور و حدود 49 هزار هکتار به تولید محصولات ارگانیک اختصاص یافته است در حالی که کشورمان پتانسیلی بیش از این میزان را در اختیار دارد. 65 درصد از محصولات ارگانیک تولید شده در ایران به خارج از کشور به ویژه به کشورهای اروپایی صادر میشوند. البته انتظار میرود تا با ایجاد تعادل میان مصرف داخلی و صادرات این محصولات، مردم کشورمان نیز از مزایای مصرف این محصولات سالم بهره مند شوند.
لزوم حمایت از تولید محصولات ارگانیک
برای حمایت از تولید محصولات ارگانیک روشهای متفاوتی وجود دارد. یکی از آنها بیمه اکولوژیک به شمار میرود. اینک در کشور هیچ شرکت بیمه دولتی و خصوصی در این حوزه وارد نشده زیرا برای شروع این کار نیاز به شناخت و آگاهی شرکتهای بیمه به این نوع بیمه است. به طور کلی بیمههای کشاورزی امری پر ریسک محسوب میشوند زیرا عوامل مختلف طبیعی چون میزان بارش، خشکسالی و سرما خطرهایی هستند که محصولات کشاورزی را تهدید میکنند اما در کشاورزی ارگانیک به دلیل مراقبت و کنترلهای بیشتر و استواری برپایه دانش هماهنگ با شرایط بومی، ریسک آن به مراتب از کشاورزی رایج کمتر خواهد بود، به همین دلیل میبایست شرکتهای بیمه را برای ورود به این عرصه تشویق کرد.
حمایت از شرکتهای تولیدکننده سم طبیعی
استفاده از سمهای شیمیایی و صنعتی در محصولات ارگانیک ممنوع است. چند شرکت با تولید سمهای بیولوژیک و ارگانیک، کشاورزان را در تولید محصولات ارگانیک یاری میرسانند. این شرکتها با استفاده از دانش بومی به تولید محصولات «زیست سازگار» میپردازند. البته در کشاورزی ارگانیک اصل بر پیشگیری قرار دارد و عملیات کشاورزی به گونه ای اداره میشود تا کمتر مزرعه دچار آفت و خسارت شود. به هر حال باید از این شرکتها حمایت کرد تا در زنجیره تولید محصولات ارگانیک خللی وارد نشود. حمایت از این شرکتها و توسعه آنها میتواند بستر اشتغال زایی را نیز فراهم آورد و نیز با تولید سمهای طبیعی ساخت کشور، موجب جلوگیری از برون رفت ارز از کشور شد. این کار نمونه مناسب برای حمایت از تولید ملی خواهد بود.
محصولات تراریخته و ریسک استفاده از آن
ایران نیازی به استفاده از محصولات تراریخته ندارد و استفاده از این محصولات با ریسک بالایی روبرو است چرا که یک دستکاری ژنتیکی خاصی در آنها صورت میگیرد که هرگز در حالت طبیعی این اتفاق روی نمیدهد و کارشناسان معتقدند که این ریسکها برای سلامت انسان خطرهایی دارد که در کوتاه مدت قابل ردیابی نیست. از طرف دیگر برای محیط زیست و تنوع زیستی و حفظ گونههای بومی نیز آسیبهایی را به همراه میآورد. اگر طرفداران این محصولات نگران تولید بیشتر هستند میبایست به فکر راه حلهایی مانند کاهش ضایعات و هدر رفت محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره باشند و به کشاورزی اکولوژیک بپردازند زیرا ثابت شده است که در برابر ریسکهای محیط زیستی همچون تغییر اقلیم و خشکسالی تاب آوری بیشتری دارند. «شبنم وثوقی» دبیر انجمن ارگانیک ایران نیز استفاده از محصولات ارگانیک را برای سلامت انسان مفید دانست و بر ضرورت حمایت از این کشاورزی تاکید کرد. در ادامه به دیدگاههای وی در این باره پرداختیم.
مزایای استفاده از محصولات ارگانیک
محصولات ارگانیک به دلیل آنکه هیچ گونه مواد و سمهای شیمیایی و آلایندهها در تولید آنها به کار نمیرود، برای همگان به ویژه مادران باردار، کودکان و بیماران مفید هستند و در حقیقت فرد با استفاده از محصولات ارگانیک سلامت خود را تضمین میکند و این به معنای عمل به شعار «پیشگیری بهتر از درمان است» به شمار میرود.
حمایت از کشت محصولات ارگانیک
در تمام دنیا زمانی که فردی، کشت رایج و معمول را انجام میدهد و تصمیم میگیرد تا به طرف کشت ارگانیک روی آورد، از طرف دولت پشتیبانی میشود و این حمایتهای مالی و یارانههایی که دولت پرداخت میکند سبب خواهد شد تا کشاورزان بتوانند این فرآیند را پشت سر بگذارند چون که این مساله، امری هزینه بر است و همچنین به زمان نیاز دارد و برای آنکه کشاورز بتواند از کشت غیرارگانیک به تولید محصول ارگانیک بپردازد حدود سه تا چهار سال طول میکشد تا محصولات مزرعه خود را بدون سمهای شیمیایی به باربری برساند که این مدت را در کشت ارگانیک دوره گذار مینامند.
کشاورزان ارگانیک کار، نیازمند حمایت
در کشورهای اروپایی به کشاورزان ارگانیک کار کمک میشود اما این ساز وکار در ایران وجود ندارد و تنها وزارت جهاد کشاورزی تا میزانی به این امر ورود کرده است. کشاورزان در کشت ارگانیک برای مبارزه با مواد شیمیایی و آفتها باید نهاده ارگانیک تهیه کنند. نهادههای ارگانیک در مقایسه با دیگر نهادهها بسیار گران تر هستند و در سالهای نخستین باید این هزینه به گونهای تامین شود. تمام تلاش انجمن این است که با تعامل سازمانهای مختلف مشکلهای اقتصادی این بخش از جامعه را برطرف سازد. همچنین تعرفههای گمرکی میبایست برای محصولات ارگانیک کمتر باشد.
ظرفیت غنی ایران در کشت ارگانیک
ایران پتانسیل و ظرفیت کشت ارگانیک را بسیار بیشتر از میزان کنونی داراست، در برخی منطقههای ایران به صورت طبیعی محصولات ارگانیک وجود دارند که این محصولات با نظارت و حمایت میتوانند گواهی بگیرند. بیان مزیتهای این محصولها باید با آگاهی رسانی به مردم صورت پذیرد تا با مفهوم و ویژگیهای این حوزه آشنا شوند.
انجمن ارگانیک ایران و نظارت بر متخلفان
انجمن ارگانیک ایران تفاهمنامهای با سازمان حمایت مصرف کنندگان دارد تا متخلفانی که محصولات غیرارگانیک خود را با عنوان ارگانیک میفروشند برخورد قانونی صورت گیرد اما به لحاظ آگاه رسانی و فرهنگ سازی به جامعه بسیار کم کار شده است و در دهمین دوره نمایشگاهی که برگزار شد غرفههایی با گواهینامههای ارگانیک که گواهی آنها به وسیله کمیته انجمن و هم سازمان میادین و تره بار شهرداری تهران تایید شده بود، حضور داشتند. این نمایشگاه بزرگترین رویداد ارگانیک ایران است. انجمن ارگانیک ایران یک نشان جمعی دارد و به عنوان نشان تشویقی به تولیدکنندگان ارگانیک که گواهی نامه این محصولات را دریافت کردهاند، ارایه میکند. شرکتهایی که به وسیله سازمان استاندارد و تایید ملی صلاحیت تعیین صلاحیت شدهاند اینها گواهی ارگانیک دریافت میکنند و یک کد 18 رقمی به آنها میدهند که این مساله قابل پیگیری روی وب سایت انجمن است و فهرست تمام تولید کنندگان محصولات ارگانیک روی وب سایت وجود دارد. مردم میتوانند با مشاهده این نشان روی محصولات مختلف از این مساله اطمینان حاصل کنند که این محصول از فیلتر شرکت بازرسی میگذرد.
رسالت انجمن ارگانیک ایران
انجمن ارگانیک ایران، انجمنی توسعه ای و ترویجی به شمار میرود و تشکلی اقتصادی نیست تا بتواند بازرسی کند و گواهی ارگانیک بدهد و هدف اصلی انجمن این است که با اطلاع رسانی به وسیله برگزاری نمایشگاه و کارگاهها آگاهی مردم را ارتقا دهد. جنبش جهانی کشاورزی ارگانیک به نام «آیفوام» ifoam که نهادی بینالمللی و با وظیفه سیاست گذاری استانداردهای ارگانیک است و در کشورها به صورت منطقهای دفتر دارد که ایران در 2014 میلادی توانست، میزبان دفتر این جنبش جهانی باشد و نمایندگی «آیفوام» جهانی را کسب کند.