اصیل یا دستکاری‌شده؛ این سوالی است که حالا دیگر به سوال متداول خریداران، از خریداران محصولات غذایی گرفته تا کسانی که به‌دنبال کالای صنعتی هستند، تبدیل شده است. واقعیت این است که این‌قدر کالای دستکاری‌شده در بازار هست که اصیل و واقعی بودن یک کالا به حربه‌ای تبلیغاتی برای فروشندگان تبدیل شده است. این امر به‌ویژه در حوزه محصولات غذایی اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. مرغ ارگانیک، میوه ارگانیک و... اصطلاحاتی است که به‌وفور می‌شنویم، اما آیا واقعا می‌توان اطمینان داشت چنین محصولاتی ارگانیک هستند، یا تنها برای تبلیغ از عنوان ارگانیک استفاده می‌شود؟
به گزارش ایران‌جیب به نقل از آرمان، قیمت تمام‌شده محصولات ارگانیک در بازار به‌دلیل وجود برخی معیارها چون سلامت و شرایط سخت تولید، به‌نسبت سایر محصولات غذایی موجود در بازار بیشتر است، اما ضعف در نظارت باعث شده برخی محصولات، حتی بدون داشتن مجوز‌ها، گواهی‌ها و استانداردهای لازم، تنها با عنوان محصولات ارگانیک با قیمت‌های گزافی در بازار عرضه و به فروش برسند، در حالی که قلابی بوده و از کیفیت لازم برخوردار نیستند. این موضوع، وجود نظارت‌های بیشتر و دقیق‌تر را از سوی وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، سازمان استاندارد ایران و البته انجمن ارگانیک می‌طلبد تا به‌طور جدی با متخلفان برخورد شود.
به چه محصولاتی ارگانیک می‌گوییم؟
در تعریف محصولات ارگانیک آمده است که این نوع محصولات شامل محصولات حیوانی و گیاهی است که در تمام مراحل رشد و تولید با سیستم طبیعی هماهنگ باشند و در محیطی که هیچ‌گونه سموم دفت آفات گیاهی یا مواد شیمیایی مانند حشره‌کش، قارچ‌کش، آفت‌کش و علف‌کش استفاده نشده است، رشد می‌کنند. دو ویژگی بارز محصولات ارگانیک، سالم‌بودن و گران‌قیمت بودن آنهاست، هرچند به‌رغم سالم‌تر بودن آنها به نسبت سایر محصولات، به‌علت عدم‌اطلاع‌رسانی درست و کافی، هنوز جای خود را در سبد خانوار پیدا نکرده‌اند. معیارهایی برای تشخیص محصولات ارگانیک از سایر محصولات وجود دارد که از مهم‌ترین آنها این است که از سه سال قبل، خاک آنها با فاضلاب آبیاری نشده باشد و فاقد هرگونه فلزات سنگین همچون سرب و کلرورپتاسیم هستند. همچنین تغییرات ژنتیک، پرتودهی با اشعه گاما، یونیزان و مواد شیرین‌کننده و رنگ‌دهنده مصنوعی هم در این محصولات به کار گرفته نمی‌شوند. مساله دیگری که در تولیدات حیوانی نظیر گوشت، شیر و تخم‌مرغ به آن توجه می‌شود، این است که در زمان رشد حیوان از هورمون BST گاوی (Bovine Somatotropin) یا آنتی‌بیوتیک‌ها (تتراسایکلین) و ... استفاده نشده باشد و خوراک و آب حیوانات کاملا از نوع ارگانیک باشد.
مشخصات برچسب محصول ارگانیک
مطابق با استاندارد تولید، فراوری، برچسب‌گذاری و بازاریابی محصولات ارگانیک (استاندارد شماره ۱۱۰۰۰) که در سال۱۳۸۷ به تصویب کمیته ملی استاندارد خوراک و فراورده‌های کشاورزی رسیده، روی برچسب محصول ارگانیک باید مواردی همچون نام محصول، روش تولید کشاورزی و نام یا شناسه بازرسی رسمی یا سازمان گواهی‌کننده قید شود. محصولات ارگانیک معتبر که گواهی دریافت کرده باشند، لوگو مخصوص استاندارد اخذشده دارند. همچنین تایید بازرسی‌ها برای محصولات ارگانیک مدارک و مستندات خاصی می‌طلبد که مدعیان محصولات ارگانیک باید آن مستندات را داشته باشند.
سوءاستفاده از عنوان ارگانیک
به‌گفته کارشناسان یکی از تقلبات رایج و شایع در فروش محصولات غذایی مختلف، سوءاستفاده ابزاری از عنوان ارگانیک برای محصولاتی است که در این زمره قرار نمی‌گیرند. این مساله سبب به‌راه‌افتادن موج نگرانی بین کارشناسان و مصرف‌کنندگان این نوع محصولات شده است. درواقع در برخی از موارد، محصولاتی که به نام ارگانیک در بازار عرضه می‌شوند، دارای باقیمانده سموم یا به هر حال هورمون‌های رشد مختلف هستند. در همین راستا، کارشناسان تغذیه بر این باورند که هیچ‌راه‌حل آزمایشگاهی از قبیل تمایز رنگ، بافت و غیره برای تشخیص محصولات ارگانیک از محصولات معمولی وجود ندارد.
یک عضو هیات‌علمی گروه زیست‌فناوری موادغذایی پژوهشکده علوم و صنایع‌غذایی با اشاره به اینکه تشخیص محصولات ارگانیک از محصولات معمولی برای بیشتر مردم میسر نیست، اظهار داشت: درواقع اختلاف اصلی محصولات ارگانیک و غیر آن، در کیفیت آنهاست و می‌توان گفت این محصولات هیچ‌مشخصه ظاهری ندارند و فقط به‌وسیله آنالیز و تجزیه آزمایشگاهی قابل تشخیص هستند. مهدی زیارت‌نیا درباره وجوه تمایز نگهداری غذاهای ارگانیک از دیگر محصولات خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه در تولید این محصولات از آنتی‌بیوتیک یا سموم آفت‌کش استفاده نمی‌شود ماندگاری آنها کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود مصرف‌کنندگان تنها به اندازه نیاز خود این محصولات را خریداری کرده و در مدت کوتاهی به مصرف برسانند.
نبود نظارت کافی برای جلوگیری از تقلبات
برخی سوءاستفادهها از عنوان ارگانیک برای گران‌تر فروختن محصولات در بازار نشان می‌دهد هم‌اکنون در حوزه تولید محصولات ارگانیک و فروش آنها نظارت‌های دقیق و کافی وجود ندارد. در همین زمینه برخی بر این باورند که لازم است بخش‌خصوصی و نهادهای مدنی را در حوزه نظارت و تولید این محصولات مشارکت داد تا شاید جلو برخی از سوءاستفادهها گرفته شود. البته اعتراضاتی مبنی بر عرضه و فروش محصولاتی با عنوان ارگانیک که هیچ‌تاییدیه‌ای از انجمن ارگانیک ندارند، از سوی برخی فروشگاه‌ها به این انجمن شده است. در این زمینه، برخی از فروشندگان محصولات ارگانیک بر این عقیده‌اند که بهتر است به‌منظور همکاری بیشتر و جلوگیری از تقلبات رایج در بازار، اتحادیه‌ای از فروشندگان شکل یابد. البته برخی نیز گروهی را، نه در قالب اتحادیه، برای پیگیری و بررسی برخی از موارد تشکیل داده‌اند تا مشکلات و معضلات موجود را جمع‌آوری کنند و به دست انجمن مربوطه برسانند.
درگیری نهادهای مردمی در امر نظارت
یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در مورد اینکه بعضا در بازار شاهد سوءاستفاده ابزاری از عنوان ارگانیک برای فروش محصولات مختلف هستیم، در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: نسبت به تهیه، توزیع و انتشار محصولات دستکاری‌شده تحت‌عنوان تراریخته تاکیدات و توضیحات لازم ارائه شده است. این‌گونه محصولات قاعدتا باید برچسب لازم را داشته باشند؛ در غیر این صورت، تخلف است و باید جلو این کار گرفته شود. علی اکبری ادامه می‌دهد: چند هفته قبل، ما نیز در کمیسیون کشاورزی برخی ذخایر ژنتیکی کشور را تهیه کردیم که انشاء‌ا... در مجلس تصویب خواهد شد. او می‌افزاید: گاهی اوقات زیاده‌خواهی‌ها و خارج از قانون عمل کردن عده‌ای ممکن است مشکلاتی را ایجاد کند، اما اصل بر این است که اگر محصولات تراریخته‌اند، باید حتما برچسب داشته باشند.
به‌گفته این عضو کمیسیون کشاورزی، دستگاه‌های نظارتی از قبیل وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان یا سازمان استاندارد، همه در فرایند کنترل و نظارت مشارکت دارند و وظیفه خود را باید انجام دهند. اکبری درمورد لزوم حضور بخش‌خصوصی و نهادهای مدنی در نظارت بر محصولات ارگانیک نیز می‌گوید: به‌طور قطع باید زمینه حضور بخش‌خصوصی در این زمینه فراهم شود. هرچقدر صنف مربوطه به‌ویژه تشکل‌ها و کسانی که ذینفع هستند، درگیر موضوع شوند و خودشان فرایند تهیه، تولید، توزیع و پایش را مدیریت کنند، قطعا هم به‌نفع مصرف‌کنندگان و هم به‌نفع تولیدکنندگان تمام خواهد شد. او می‌افزاید: ایجاد اتحادیه‌ای از فروشندگان برای نظارت و گردآوری تخلفات موجود در بازار نیز می‌تواند یک فرصت تلقی شود. این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس تاکید می‌کند: هرچقدر از ظرفیت مردم در این روند استفاده کنیم، بهتر از این است که تمام بار مسئولیت را به گردن دولت بیندازیم.
