معرفی و نحوه کشت ذرت شیرین

معرفی

منشأ و موطن ذرت شیرین آمریکا می‌باشد. آن یکی از سبزی‌هایی است که سابقه‌ی کشت چندانی ندارد. تاریخ نشان می‌دهد که کشت ذرت شیرین از سال ۱۷۸۰ در آمریکا شروع شده است. البته کشت گیاه ذرت سابقه‌ی بسیار طولانی دارد و این سابقه به ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در ۳۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به وسیله‌ی بشر کشت می‌شده است.
 

نام علمی ذرت شیرین Zea mays L. var. rugosa می‌باشد. بعضی گیاهشناسان نام علمی آن را Zea mays L. var. sacccharata می‌دانند. ذرت شیرین به‌خاطر وجود ژن‌هایی که باعث تمرکز مقدار زیادی قند در دانه می‌گردد، از ذرت نشاسته‌ای قابل تمایز می‌باشد. ذرت شیرین یک گیاه یک‌ساله است. طول بوته‌ی آن در انواع پاکوتاه بین ۵۰ تا ۶۰ سانتیمتر و در ارقام پابلند به‌بیش از ۲ متر می‌رسد. ذرت شیرین دارای ریشه‌ی افشان است، ولی یک ریشه‌ی ضخیم نیز دارد که مانند لنگر، گیاه را در خاک نگه می‌دارد. سایر ریشه‌ها به طور عرضی و عمودی در خاک رشد می‌کنند و جذب آب و مواد غذایی را به‌عهده دارند. برگ‌های آن به‌صورت متناوب روی ساقه قرار دارند و ساقه را در میان گرفته‌اند. گاهی طول برگ‌ها به بیش از نیم‌متر می‌رسد.

ذرت شیرین یک‌پایه است ولی گل های تک‌جنسی آن از هم جدا می‌باشند. در انتهای هر شاخه گل‌آذین نر به‌صورت شاخه‌شاخه قرار گرفته‌اند که به آن «تاسل» می‌گویند. اندام ماده از جوانه‌های جانبی برگ خارج می‌شوند و وقتی به رشد کامل خود رسیدند، به آن «ایر» می‌گویند. معمولا ذرت شیرین دگرگشن است و فقط ممکن است یک‌درصد از آن خودگشن باشد که دانه‌ی گرده به‌وسیله‌ی باد یا سنگینی وزن، خود را به مادگی می‌رساند. گلهای نر چند روز قبل از آماده شدن گل های ماده، تولید دانه ی گرده می‌کنند و آنها را به اطراف پراکنده می‌سازند. ممکن است ذرت به وسیله‌ی سایر ارقام ذرت تلقیح شود که در این صورت روی میزان قند آن اثر می‌گذارد.

معمولا بین ۱۷ تا ۲۴ روز بعد از تلقیح گلهای ماده و ظهور رشته‌های ابریشمی، ذرت شیرین قابل برداشت می‌باشد. باید قبل از رسیدن کامل برداشت شوند. در این مرحله ذرت حالت شیری دارد. در این زمان رشته‌های ابریشمی به قهوه‌ای می‌گرایند و دانه‌های ذرت شیرین  حالت برجسته، نرم، ترد و پر از ترکیبات شیری می‌شوند. این وضعیت ۴ تا ۵ روز بیشتر دوام ندارد. وقتی دانه‌ ی ذرت شیرین خشک شد حالت چروکیده به خود می‌گیرد، ولی در این موقع حالت شیشه‌ای دارد.

آب و هوا و خاک مورد نیاز

ذرت شیرین یک گیاه فصل گرم است. این گیاه تحمل یخبندان را ندارد. ذرت شیرین بین ۱۶ تا ۳۴ درجه‌ی سانتی‌گراد رشد می‌کند. ذرت شیرین می‌تواند تا دمای ۳۷ درجه‌ی سانتی‌گراد مقاومت کند. درجه‌ی حرارت مناسب سبب می‌شود که بوته رشد رویشی خوب و در نتیجه اندام‌های نر و ماده‌ی قوی‌تری داشته باشد. ذرت شیرین احتیاج به رطوبت دائمی دارد. رطوبت خاک اگر با بارندگی تأمین شود، سبب می‌شود که بوته رشد بهتری داشته باشد، ولی بارندگی و رطوبت زیاد در هنگام گل دادن روی میزان محصول اثر منفی می‌گذارد. ذرت شیرین یک گیاه روز کوتاه است. چنانچه طول روز بیش از ۱۲ تا ۱۴ ساعت شود، گل دادن آن به تاخیر می‌افتد.

این گیاه قادر است در خاک‌های مختلف رشد کند. ولی خاک های لومی شنی با زهکشی خوب که از مواد غذایی بالایی برخوردار باشد، بسیار مناسب است. PH مناسب آن بین ۵.۵ تا ۶.۵ می‌باشد. مصرف کودهای حیوانی و شیمیایی توصیه می‌شود. کودها در موقع آماده کردن زمین به خاک اضافه می‌شوند. در خاک‌های سبک، کودهای ۱۰-۱۰-۱۰ و درخاک های قوی و حاصلخیز کودهای ۵-۱۰-۵ به میزان ۳۰۰ کیلوگرم در هکتار به زمین داده می‌شود.

کشت

بذر ذرت شیرین در دمای حدود ۱۵ درجه‌ی سانتی‌گراد جوانه می‌زند. در مناطق سردسیری در اواخر بهار اقدام به کشت می‌شود و در تابستان برداشت آن آغاز می‌شود. در نقاط گرمسیری و جنوبی کشور مانند خوزستان در اوایل بهار کشت می‌شود و در اوایل تابستان برداشت می‌گردد. ممکن است در تابستان کشت شده در پاییز برداشت شود. عمق کشت بین ۲ تا ۵ سانتی‌متر متغیر است و این میزان به جنس زمین بستگی دارد. در خاک‌های سبک، بذور در عمق بیشتری کاشته می‌شوند. کشت به صورت ردیفی صورت می‌گیرد. فاصله‌ی بوته‌ها از یکدیگر روی ردیف کشت بین ۳۰ تا ۴۰ سانتی‌متر و فاصله‌ی خطوط کشت از یکدیگر بین ۸۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر می‌باشد.

برداشت و نگه‌داری

زمان برداشت ذرت شیرین هنگامی است که وقتی دانه‌ها را فشار می‌دهیم، شیره‌ی سفیدرنگی از دانه‌ها خارج شود. دانه‌ها باید کاملا رشد کرده و به‌اندازه کامل خود رسیده باشند. قهوه‌ای شدن رشته‌های ابریشم می‌تواند دلیلی دیگر بر رسیدن دانه‌ها باشد. بهتر است بعد از برداشت، ذرت شیرین مصرف شود، چون قندهای آن سریعا تغییر می‌کنند و به نشاسته تبدیل می‌گردند. می‌توان آنها را به مدت ۲ تا ۳ روز در یخچال نگهداری کرد. بعد از برداشت ذرت شیرین هنگام حمل و نقل باید سعی شود که آنها در محلی خنک نگهداری گردند؛ زیرا هر چه دما بالاتر باشد،‌ تبدیل قند به نشاسته سریع‌تر است. به همین منظور توصیه می‌شود که ذرت شیرین را صبح‌هنگام برداشت کنند. امروزه انواعی از ذرت شیرین به وسیله‌ی متخصصین اصلاح گیاه تهیه شده است که به صورت دورگه بوده و آنها از درصد قند بالایی برخوردار هستند و قندشان نیز با سرعت کمتری به نشاسته بدل می گردد.

اهمیت غذایی

امروزه ذرت شیرین به خاطر بالا بودن قندهای مختلف آن و پایین بودن مقدار نشاسته‌ی آن به عنوان یک سبزی مهم مورد توجه قرار گرفته است. قندهای مهم ذرت شیرین عبارتند از: سوکوروز، فروکتور، گلوکز، و مالتوز. ذرت شیرین علاوه بر قندهای مختلف دارای ترکیباتی با نام «واتر سالیوبل پلی ساکارید» می‌باشد که بعد از تبدیل به قندهای ساده‌تر به‌راحتی قابل جذب می‌باشند. این ذرت برعکس ذرت نشاسته‌ای دارای مقدار کمی نشاسته (چیزی در حدود یک‌درصد) می‌باشند. ذرت شیرین از نظر ویتامین‌های مختلف غنی می‌باشد. که شامل ویتامین‌های ‌B، A و C است. همچنین دارای عناصر معدنی از قبیل کلسیم، فسفر، آهن، پتاسیم و منگنز می‌باشد. مقدار پتاسیم این سبزی قابل توجه است.

آفات و بیماری‌ها

از جمله آفات مهمی که ذرت شیرین را تهدید می‌کنند می‌توان به کرم ساقه‌خوار ذرت، زنجره، کرم ذرت، آگروتیس، سوسک تاول‌زا، کرم خوشه‌خوار ذرت و کرم ریشه‌خوار نام برد. این حشرات را می‌توان به وسیله‌ی انواع سموم حشره‌کش و یا با طعمه‌ی مسموم کنترل نمود. بیماری‌های مهم ذرت شیرین عبارتند از:

۱. پوسیدگی باکتریایی ساقه که عامل آن قارچ Erwinia chrysanthemi می‌باشد.

۲. سیاهک معمولی یا سیاهک گالی، که قارچی به نام Ustilago maydis آن را به‌وجود می‌آورد.

۳. پوسیدگی ساقه، که عامل آن قارچ Gibberella zeae می‌باشد.

۴. همچنین ذرت شیرین مورد حمله‌ی بعضی از انواع ویروس‌ قرار می‌گیرد که از بین آنها می‌توان، ویروسی راکه سبب کوتولگی ذرت می‌شود و ویروس موزائیک خطی گندم را نام برد.