به خارج شدن غیرقابل برگشت گیاهان زراعی از حالت عمودی خوابیدن گیاه یا ورس گفته میشود. با اینکه باد عموما عامل خوابیدن غلات شناخته میشود اما عوامل دیگری چون وزن و ارتفاع گیاه، میزان استقامت ساقه و یا مقدار باران همراه باد نیز در بروز این پدیده موثر هستند. میزان زیاد کودهای ازته از جمله عمدهترین عوامل خوابیدن غلات میباشد چرا که ازت درحالی که رشد طولی گیاه و وزن آنرا زیاد میکند، از ضخامت ساقه و قطر دیوارهی آن را میکاهد. اثر دیگر کودهای نیتراته، افزایش پنجه یا پاجوش های گیاهان میباشد که در ضعیفتر شدن گیاه اصلی و خوابیدن آن موثر هستند. عامل دیگر موثر در خوابیدن غلات بالا بودن تراکم کشت میباشد؛ هرچه تراکم محصول در واحد سطح بیشتر باشد احتمال خوابیدن آنها نیز بیشتر خواهد بود چرا که ساقهها پرآبتر و تردتر خواهند بود.
خوابیدن ساقه ی گندم و سایر غلات جلوی حرکت آب و مواد غذایی را به دانهها گرفته و موجب کاهش قابل توجه محصول میشود. خوابیدن غلات روی هم جلوی دریافت نور خورشید توسط برگهای گیاهان را نیز گرفته و تهویه مزرعه را کاهش میدهد و میتواند موجب ازدیاد بیماریها گردد. در یک مزرعه ابتدا چند بوته میخوابند و افتادن وزن آنها روی بوتههای دیگر موجب افزایش وزن آنها شده و موجب سرایت این عارضه به بخشهای دیگر مزرعه میشود. برای اندازهگیری مقاومت ساقه ی گیاه در مقابل خوابیدن، ۵ سانتیمتر از میانگره سوم را به صورت افقی روی یک پایه میگذارند و ریسمانی را وسط آن متصل میکنند. با اضافه کردن وزنههایی در انتهای ریسمان تازمانی که ساقه بشکند مقاومت ساقه را اندازهگیری مینمایند.
اثر کود ازتی در بعضی خواص برنج و خوابیدن آنها
| مشخصات گیاهی و واحد آن |
کود ازتی (کیلوگرم در هکتار) |
| ۰ |
۳۸ |
۵۷ |
۶۶ |
۹۵ |
| طول گیاه (میلیمتر) |
۹۹۵ |
۱.۳۵ |
۱۰۴۵ |
۱۰۸۱ |
۱۰۸۶ |
| تعداد پنجه در بوته |
۱۴.۸ |
۱۴.۴ |
۱۶.۵ |
۱۷.۲ |
۱۷.۸ |
| قطر ساقه (میلیمتر) |
۳.۸ |
۳.۴ |
۳.۴ |
۳.۴ |
۳.۳ |
| ضخامت دیواره (میلیمتر) |
۱.۸ |
۱.۶ |
۱.۵ |
۱.۴ |
۱.۴ |
| نیروی شکننده (گرم) |
۱۵۶ |
۱۴۲ |
۱۳۶ |
۱۲۴ |
۱۱۸ |
| خوابیدن (درصد) |
- |
- |
۶۰ |
۹۰ |
۹۰ |
برای جلوگیری از خوابیدن غلات معمولا سه روش متفاوت پیشنهاد میشود. یکی کشت ارقام و هیبریدهایی از غلات است که ساقههای قطورتر، کوتاهتر و لذا مقاومتری دارند. این روش تا حدی موثر است اما بههر حال هیبریدهایی که کاملا در مقابل این عارضه مقاوم باشند هنوز به دست نیامدهاند. راهحل دوم مصرف هورمونهایی است که جلوی رشد بیرویهی ساقه را میگیرند و موجب کوتاهتر شدن آن میشوند. نکتهی منفی استفاده از این هورمونها آنست که تا حدودی موجب کاهش محصول نیز میشوند؛ و نهایتا راهحل در دسترستر تاخیر در مصرف کودهای ازته میباشد. در این صورت کوددهی اصلی در موقع ظهور خوشهها صورت میگیرد.
