پایگاه خبری میدل ایست آی، در گزارش مفصلی به مناسبت برگزاری کنفرانس بین المللی گرد و در تهران، به این موضوع و عوامل آن در خاورمیانه پرداخته است؛ گرد و غبار و طوفان شن به جنبه ناخوشایند و سخت زندگی مردم در خاورمیانه و شمال افریقا تبدیل شده است. نتیجه نه تنها به مخاطره افتادن سلامت مردم این مناطق است بلکه میلیون‌ها دلار خسارت به اقتصاد این منطقه را هم نباید نادیده گرفت. این هفته کنفرانس بزرگ بین‌المللی گرد و غبار طوفان شن در به پشتیبانی سازمان ملل و ایران در تهران برگزار شد.
به نظر می‌رسد کارشناسان برای سالهای آینده انتظار طوفان‌های بیشتری را داشته باشند. انریک ترادلاس، تحلیلگر سازمان جهانی هواشناسی میگوید: در خاورمیانه به لحاظ شدت و تناوب طوفان شن و گرد و غبار طی پانزده سال گذشته افزایش قابل توجهی مشاهده می‌شود. پروفسور ودید ارانی استاد خاکشناسی دانشگاه قاهره در کنفرانس تهران نسبت به تاثیرات این پدیده بر محیط زیست هشدار داد و گفت: این شرایط روند بیابان زایی زمین را تسریع می‌کند و آلودگی‌های محیط زیستی جدی را منجر خواهد شد که ویرانی‌های عظیمی را در محیط زیست از خود بر جای خواهد گذاشت.
این طوفان پدیده بسیار پیچیده ای است که تحت تاثیر فاکتورهای طبیعی و تحریک‌های انسانی اتفاق می‌افتد و البته به این دو عامل باید سیستم آب و هوایی و تغییرات اقلیمی را هم اضافه کرد.این طوفان مرزها را نمی‌شناسد. در زمستان و بهار گریبانگیر برخی شهرها و کشورها می‌شود و با شروع تابستان داغ میهمان اجباری بعضی دیگر.
سدها چه نقشی دارند؟
اینکه دقیقا چه چیزی باعث افزایش فعالیت این پدیده می‌شود مشخص نیست. عجله برای ساخت سد جهت مصارف کشاورزی و از بین رفتن منابع آبی می‌تواند یکی از فاکتورهای مهم در این شدت گرفتن این پدیده باشد. رطوبت نقش چسب را برای خاک بازی می‌کند. وقتی رطوبت نباشد باد می‌تواند خاک را به راحتی بلند کند و به هر کجا که می‌خواهد ببرد. ساخت سدهای عظیمی در ترکیه چون سد آتاتورک در منطقه بالا دست فرات و سد ایلیسو در دجله سبب کاهش جریان آّب به این دو رودخانه بزرگ شده است که در نتیجه آن زمین‌ها در جنوب عراق خشک شده‌اند.
در عین حال ایران و عراق هر دو از کشورهایی بودند که در برنامه‌های توسعه‌ای خود مانعی بر سر راه سد سازی و انحراف مسیر آب رودخانه‌ها ایجاد نکردند. تالاب‌های این منطقه هم خالی از آب شده است. در اوایل دهه 1990 صدام حسین خلیج‌های جنوب عراق را از آب تخلیه کرد فقط به صرف دلیل منزوی کردن مخالفان سیاسی خود در منطقه. نتیجه چیزی جز فاجعه نبود. بیابان زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر و بیشتر شد. نتیجه‌ای که نه تنها آب و هوای کشور عراق بلکه ایران را هم تحت تاثیر خود قرار داد. در طول سالهای اخیر طوفان‌های شن و گرد و غبار عراق و سوریه، شبه جزیره عربی و در نهایت ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
معصومه ابتکار رییس سازمان محیط زیست ایران در این باره میگوید: طی چهار سال گذشته ما شاهد افزایش در شدت طوفان‌های گرد و غبار بوده‌ایم. نکته قابل توجه درباره ایران اینکه در ماه می سال گذشته 16 روستا در جنوب شرقی کشور تحت تاثیر شدید این طوفان‌ها قرار گرفته‌اند به طوریکه زیر این طوفان‌های شن دفن شده‌اند، زمین‌ها از بین رفته و دام‌ها کشته شده‌اند. در ابتدای همین سال، در جنوب غربی استان خوزستان، منطقه‌ای مهم به لحاظ سیاسی برای ایران که در مرز با عراق و دیگر کشورهای عربی قرار دارد آنچه که نمایی عینی از آلودگی هواست بر اثر طوفان شن و گرد و غبار با همراهی صنعت پتروشیمی محلی بوده است. در یک مورد سیستم آب و برق شهر اهواز که بنا به اعلام سازمان بهداشت جهانی یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است قطع شد.
ایران اما در مواردی به دلیل فشار ناشی از تحریم‌های جهانی آب دریاچه‌ها و تالاب‌ها را به قصد مصارف کشاورزی و خودکفایی در زمینه مواد غذایی تخلیه کرده است. دریاچه ارومیه، یکی از بزرگترین دریاچه‌ها در جهان طی سالهای اخیر 80 درصد آب خود را از دست داده است. اگرچه در خصوص دریاچه ارومیه راهکارهایی برای احیا انجام شده است اما هنوز هم مشکلات زیادی وجود دارد. باد نمک و سایر مواد دیگر را از بستر دریاچه ارومیه بلند می‌کند و آنها را در زمین‌های اطراف می‌نشاند. اتفاقی که نتیجه‌ای جز ناباروری خاک نخواهد داشت.
راه حل سریعی وجود ندارد
دکتر کاوه مدنی مدت‌ها در کالج ایمپریال لندن به عنوان بخشی از کار خود مدت‌ها بر پدیده گرد و غبار و طوفان شن تحقیق کرده است. او میگوید طوفان شن و گرد و غبار در گذشته در ایران نادر بوده است. دکتر مدنی میگوید مادامیکه ایران به ذخایر آبی خود بی‌توجه باشد بیشتر یک قربانی بوده است تا شریکی در طوفان‌های شن و گرد و غبار. دکتر مدنی درباره وضعیت منطقه میگوید:"یکی از بزرگترین مشکلات این است که در این منطقه اولویت کمتری به محیط زیست اختصاص داده شده است. مردم به دنبال راه حل سریعی هستند اما شما نمی‌توانید صرفا بابت این مشکل پیچیده یعنی طوفان شن و گرد و غبار پول هزینه کنید بلکه باید یک رویکرد چند جانبه وجود داشته باشد از جمله مدیریت صحیح آب به درستی اجرایی شود.
همکاری یک نیاز اساسی است
طوفان‌های شن همچنین به لحاظ اقتصادی صدمات سنگینی را به منطقه تحمیل می‌کنند. طبق محاسبات سازمان ملل این خسارت مالی هر ساله رقمی معادل 13 میلیارد دلار در تولید ناخالص ملی در سراسر منطقه است. نه تنها در پی این پدیده کشاورزی لطمه‌های مالی شدیدی متحمل می‌شود که با کنسل شدن پروازها در فرودگاه‌های منطقه به دلیل کاهش دید درآمد قابل توجهی از بین می‌رود. اوایل سال جاری زمانیکه طوفان شن در جنوب غربی ایران شدت گرفت، تولید نفت به هزاران بشکه در یک روز کاهش پیدا کرد. گرد و غبار همچنین می‌تواند انرژی‌های جایگزین را به شدت تحت تاثیر قرار بدهد. به عنوان مثال نشستن گرد و غبار بر روی پانل‌های خورشیدی می‌تواند خیلی جدی مانع خروج برق از آنها شود.
اینها همگی صرفا بخشی از خسارت‌هایی است که گرد و غبار و طوفان شن می‌تواند باعث آن شود. ضمن اینکه هنوز مشخص نیست تغییرات اقلیمی تا چه اندازه می‌تواند بر روی شکل این طوفان‌ها تاثیر بگذارد. با این حال تلاش‌هایی برای بهبود این بحران تعریف و اجرایی شده است. از جمله افتتاح یک مرکز ابر رایانه در بارسلون اسپانیا که قابلیت ردیابی طوفان‌های منطقه خاورمیانه را دارد. در این مرکز سیستم‌های نظارتی و هشدار به مردم درباره طوفان‌های گرد و غبار از جمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند مثمر ثمر واقع شود. همچنین همکاری‌هایی بین برخی از کشورها ایجاد شده است که نمونه آن می‌تواند به امضای تفاهم‌نامه بین ایران و عراق جهت راه‌اندازی مرکز نظارت بر گرد و غبار و طوفان‌ها اشاره کرد.
کویت، ایران و عمان کارهای خوبی در این زمینه انجام داده‌اند اما این موضوع درباره بقیه کشورها صدق نمی‌کند. پس از آن باید این نکته را هم یادآور شد که البته تنش و درگیری از طریق بمباران و آتش افروزی نه تنها گرد و غبار خودش را ایجاد می‌کند بلکه جمع‌آوری داده‌ها و اجرایی کردن اقدامات مناسب برای رفع این شرایط را تقریبا غیر ممکن می‌سازد. در عین حال سازمان ملل از نیاز حیاتی به رویکردی یکپارچه با همکاری در سطح منطقه و فرا منطقه‌ای میگوید با این حال متاسفانه جنگ افزایش تنش، درگیری در منطقه همان اتفاقی است که فقدان همکاری درباره این موضوع حیاتی که محیط زیست را تهدید می‌کند موجب شده است.
