1400/11/7 8505

کشاورزی شهری چیست؟

کشاورزی شهری

مقدمه
عدم وجود قوانین متناسب و ضعف و گاهاً تناقض در قوانین، به همراه ایجاد، گسترش و قدرتمند‌کردن انواع و اشکال مختلف وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌های مداخله‌گر در قوانین، سیاست‌ها، برنامه‌ها، مدیریت‌ها و نظارت‌های لازمه بر اجرای قوانین، سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و آموزش‌های مرتبط با آنها که در بسیاری از موضوعات دارای تداخل منافع و تصمیم‌گیری هستند و نیز سیاست‌های تولید وابستگان اقتصادی حامی و در راستای آن، کوچک‌سازی طبقه متوسط، مشکلاتی هستند که معضلاتی همانند، عدم توسعه‌ی متناسب و متوازن روستا، عدم تناسب و توازن در آموزش‌های مبتنی و مرتبط با برنامه‌ها و سیاست‌های تولیدی در روستاها، ضعف در تعریف و تولید فرصت برای حفظ و تولید نیروی متخصص و نیمه متخصص روستایی در روستاها، کمبود و تضعیف خاک و آب و عدم توجه و اقدام متناسب و متوازن در حفظ و بازتولید آنها به عنوان نهاده‌های اصلی تولیدات در روستا و تمامی بخش‌ها و زیربخش‌های کشاورزی، کوچک‌سازی زمین‌های کشاورزی، اقدامات ناکافی و نامتناسب در بهره‌برداری از تکنولوژی‌ها و روش‌های نوین و مدرن در مسیر تولیدات کشاورزی، دولتی کردن اقتصاد و به دنبال آن عدم توان و توجه در تامین متناسب و به موقع نهاده‌های تولید مورد نیاز کشاورزان، بی‌توجهی به بازارگرایی، بازاریابی و بازارسازی متناسب برای تولیدات کشاورزی، عدم توجه به میزان و نوع تولیدات کشاورزی با توجه به نیاز بازار هدف، در کنار بسیاری از عوامل دیگر، منجر به مهاجرت از روستا به شهر گشته و این امر، رشد روزافزون، سریع و نامتوازن شهر و شهرنشینی و افزایش جمعیت مصرف کننده در مقایسه با جمعیت تولیدکننده در کشور را با خود به دنبال داشته است.

در واقع جمعیت روستایی که خود زمانی تولید کننده‌ی مواد غذایی بود، با مهاجرت به شهرها، به مصرف کننده‌ای تبدیل شده است که تلاش می‌کند تا فرهنگ غذایی خود را با فرهنگ غذایی شهرنشینان تطبیق دهد به نوعی که در مسیر این تلاش، مبارزه‌ای بین روستایی و شهر نشین اتفاق می‌افتد که هر کدام می‌خواهند فرهنگ خود را بر دیگر فرهنگ به برتری برسانند. صرف نظر از اینکه کدام یک در این مبارزه به پیروزی می‌رسند، واقعیت این است که در گذر زمان، بخشی از این فرهنگ‌ها فراموش شده یا از بین می‌روند و یا به خرده فرهنگ تبدیل می‌شوند. البته باید این را نیز ببینیم و به آن توجه کنیم که در نتیجه‌ی همین مبارزات، فرهنگ‌های جدیدی تولید می‌شود که می‌تواند ابزار رشد و افتخار باشد.

اگر موارد ذکر شده را در کنار افزایش روزافزون هزینه‌های تامین مواد غذایی در شهرها، کاهش امنیت غذایی، عدم توانایی دولت‌ها در تولید فرصت‌های کاری برای نیروی کار تحصیل کرده و کم سواد جویای کار در شهرها، مشکلات دفع زباله‌های شهری، حفظ کیفیت آب‌های سطحی و زیر زمینی، حفظ کیفیت هوا، حفظ محیط زیست، و نیز کاهش مصرف مواد غذایی سالم قرار دهیم، می‌توان گفت که سیستم و ساختار تامین مواد غذایی و غذا در شهرها، نیاز به باز سازی و باز تولید خود دارد.

شاید به جرأت بتوان گفت که بهترین و کامل‌ترین نتیجه از باز تولید سیستم تامین مواد غذایی و غذا در شهر، می‌تواند کشاورزی شهری باشد. کشاورزی شهری یک استراتژی تکمیلی برای کاهش فقر شهری، نا امنی غذایی، ایجاد تعاملات اجتماعی بین شهروندان، بهبود شرایط زیست محیطی، بهبود سلامت جسم و روان، کاهش هزینه‌های مدیریت شهری و توسعه‌ی اقتصادی شهر تولید می‌کند.

کشاورزی شهری
کشاورزی شهری، به کلیه فعالیت‌هایی که به تولید، فرآوری، عمل‌آوری و توزیع محصولات غذایی گیاهی و حیوانی یا نهاده‌های مورد نیاز تولید و عرضه، که توسط شهرنشینان (افراد محلی) برای مصارف شخصی یا محلی (همان جامعه‌ی شهری) اتفاق می‌افتد اشاره دارد.

شاخه‌ها و زیرشاخه‌های موجود در کشاورزی، در کشاورزی شهری نیز قابل اجرا و پیاده سازی است با این تفاوت که اشکال، شیوه‌ها و مقیاس (حجم و اندازه) آن، با توجه به شرایط زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و فیزیکی، در هر شهر یا محله، می‌تواند متفاوت باشد.

به عنوان مثال: سبزی‌جات و صیفی‌جات، قارچ‌ها و جوانه‌ها، میکروگرین‌ها، انواع میوه‌ها، گوشت سفید (طیور، ماکیان، آبزیان)، گوشت قرمز و لبنیات دام کوچک، عسل، محصولات جانبی از مواد غذایی (مربا، شیره، سرکه، و غیره)، محصولات جدید از ضایعات مواد غذایی (کمپوست)، و برخی دیگر از انواع محصولات کشاورزی، محصولاتی هستند که می‌‌توان آنها را در مکان‌های متنوع و فراوانی که کشاورزی شهری می‌تواند در آنها اتفاق افتد، تولید کرد. مکان‌هایی همانند: باغچه‌های موجود در حیاط، حیاط خلوط‌ها، پشت بام‌ها، بالکن‌ها، پشت پنجره‌ی اتاق‌ها، زمین‌های خالی درون و بیرون شهری، زمین‌های حاشیه خیابان‌ها و راه‌های دسترسی، پارک‌ها و فضاهای سبز شهری، زمین‌های قرار گرفته در حاشیه‌ی رودخانه‌ها و غیره.

با توجه به محدودیت زمین در شهرها، مقیاس تولید در کشاورزی شهری کوچک و متوسط و گاهاً بزرگ است که می‌توانند به صورت مزارع انفرادی، خانوادگی، گروهی، تعاونی یا شرکت‌های اقتصادی مدیریت و اداره شوند. مزارعی که به دلیل کمبود منابع (زمین و آب) در شهرهای کشورمان، باید بر استفاده از دانش و تکنولوژی‌های جدید در کشاورزی شهری، تأکید و اهتمام ورزید.

کشاورزی شهری، بازی‌گران و نقش‌آفرینانی متنوع از تمامی جامعه‌ی شهرنشین مسئول، دغدغه‌مند، نیازمند، کم نیاز و علاقه‌مند را در بر می‌گیرد. بخش بزرگی از یک جامعه در طبقات اقتصادی مختلف می‌توانند در کشاورزی شهری نقش آفرینی کنند. از افراد بسیار کم درآمد گرفته تا افراد در طبقات اقتصادی متوسط یا ثروتمند جامعه که به دنبال فرصت‌های جدید و خوب برای سرمایه‌گذاری هستند. زنان می‌توانند بیش‌ترین نقش آفرینی را در کشاورزی شهری داشته باشند، چرا که تمام فعالیت‌‌های کشاورزی شهری شامل تولید، فرآوری، عمل‌آوری و توزیع‌، می‌تواند به خوبی با برنامه‌ها و مسئوولیت‌های خانه‌داری که بطور معمول بر عهده‌ی آنان است، تطبیق یافته و هماهنگ شود.

از دیگر گروه‌هایی که می‌توان آنها را با هدف آموزش، فرهنگ‌سازی و سرگرمی، به آنها در کشاورزی شهری نقش داد، کودکان و نوجوانان هستند.

البته باید توجه داشت که سیاست‌گذران و مدیران شهری، بازی‌گران مهم در کشاورزی شهری هستند. این دسته از بازی‌گران می‌توانند فرصت‌های بهره‌برداری متناسب، متوازن و بهینه از مهم‌ترین نهاده‌های تولید، یعنی زمین و آب را برای فعالین کشاورزی شهری تامین کنند. آنان همچنین می‌توانند، ضمن بهبود بهداشت محیط زیست شهری، با اولویت بخشیدن به شهری با شهروندان تولید کننده در مقایسه با یک شهر و شهروندان مصرف کننده آن، قوانین تسهیل کننده و تشویق کننده‌ی لازمه برای انجام کشاورزی شهری توسط تمامی شهروندان را تصویب و به اجرا گذارند.

ترویج و به انجام رساندن کشاورزی شهری، بطور بالقوه دارای پتانسیل‌ها و مزایای بسیاری در زمینه‌ها و موضوعات مختلف اجتماعی و فرهنگی از طریق ایجاد فرصت‌هایی برای عدالت غذایی، فراهم کردن محل‌ها و مراکز آموزشی جدید، ایجاد و تولید سرمایه‌های اجتماعی، ایجاد فرصت‌ها و فضاهایی جدید برای اجتماعات محلی، فراهم کردن فرصت‌هایی برای فعالیت‌های اجتماعی، ابراز و حفظ میراث فرهنگی حاصل از فعالیت‌های اجتماعی شهروندان و فرآهم آمدن فرصت بروز آنها است که شهروندان و مدیران مسئول و دغدغه‌مند، باید به آن توجه کنند.

همچنین، شهروندان و مدیران شهری باید به اثرات سودمند کشاورزی شهری بر سلامت جامعه از طریق: امکان دسترسی بیش‌تر به غذای تازه‌ی مقرون به صرفه، دسترسی بیش‌تر به غذای سالم (ارگانیک) از طریق عدم استفاده از نهاده‌های شیمیایی در روند تولید، بهبود امنیت غذایی جامعه، دسترسی به غذاهای مهم بومی و فرهنگی، فراهم آوردن تنوع غذایی، بهبود تکنیک‌های پخت و پز و آماده‌سازی غذا، فرآهم آوردن فرصتی برای انجام حرکات فیزیکی، بهبود سلامت روانی و شاید بسیاری از موارد دیگر، توجه کنند.

مزایای اقتصادی کشاورزی شهری، از پتانسیل‌های بالقوه در آن است که باید بدان توجه داشت. مزایایی همچون، فرصت‌های کار‌آفرینی، فرصت‌های شغلی جدید که فرصت‌های کسب درآمد را به همراه دارد، کمک به پس‌انداز خانوار، افزایش مقرون به صرفه بودن مواد اولیه غذایی و غذا، کاهش هزینه مدیریت و نگه‌داری شهر‌ها توسط شهر‌داری‌ها، کاهش هزینه‌‌های بهداشت و سلامت جسم و روان که بر دوش دولت یا مدیران شهری است.

از دیگر مزایای کشاورزی شهری، اثرات و مزایای زیست‌محیطی آن است. اثراتی همانند، پیوند مجدد شهروندان با محیط طبیعی، افزایش فضاهای سبز شهری و تنوع در منظر شهری، کاهش اثرات گرمایی شهرها، کاهش میزان کربن موجود در هوا، بهبود کیفیت هوا، افزایش نفوذ و جذب آب و کاهش روان آب‌ها و سیلاب‌ها، کاهش زباله‌های مواد غذایی از طریق تولید کمپوست، افزایش و بهبود تنوع زیستی شهری و بسیاری موارد دیگر.

اگر باری دیگر به اثرات فرهنگی و اجتماعی، سلامت جسم و روان، و اثرات اقتصادی و زیست محیطی کشاورزی شهری نگاهی عمیق‌تر و دقیق‌تر بیاندازیم، متوجه خواهیم شد که مسئولیت بخش بسیار بزرگی از هر یک از زمینه‌های مطرح شده، بر عهده‌ی دولت، دولت‌مردان و مدیران شهری است و در ادامه، بی‌شک متوجه شده و بیان خواهیم کرد که ترویج و اجرای کشاورزی شهری توسط شهروندان، اثرات بسیار کاهنده در هزینه‌های مدیریتی و نظارتی در شهرها، برای دولت به همراه خواهد داشت. البته باید تاکید کرد که این مسئولیت دولت، همراهی شهروندان مسئول را می‌طلبد تا به بهترین شکل اجرایی شود.

موضوع مقصد و بازارگرایی محصولات کشاورزی شهری، موضوع دیگری است که باید به آن اشاره و توجه داشت. بطور کلی مقصد محصولات تولید شده در کشاورزی شهری را می‌توان به مصرف شخصی، تهاتر، هدیه و فروش در بازار تقسیم‌بندی کرد.

زمین و آب به عنوان دو نهاده‌ی اولیه و اصلی تولید در کشاورزی، درون شهر‌ها محدود، کم و کوچک هستند، و به همین دلیل، مقیاس و حجم تولید نیز برای بسیاری از شهروندان، کوچک است و این محدودیت موجب می‌شود تا بخش عمده‌ای از محصولات تولید شده در کشاورزی شهری، برای مصرف شخصی مورد استفاده قرار ‌گیرد.

هرگاه تولیدات بیش از نیاز تولید کننده‌ی شهری باشد و یا در اولویت زمانی برای مصرف او قرار نگرفته باشد، محصولات تولید شده می‌توانند در تهاتر با دیگر محصولات تولید شده در کشاورزی شهری قرار گیرد. این تهاتر می‌تواند در محل مزارع تولیدی، در بین همسایگان و محله‌ها یا در بازارهای خاص تهاتری، صورت گیرد. همچنین، بخشی از تولیدات کشاورزی شهری، می‌تواند به شکل هدیه در اختیار دیگر افراد قرار گیرد. به خصوص می‌تواند به شکل هدیه در اختیار مراکز و سازمان‌های مردم نهادی قرار گیرد که برای نیازمندان و افراد کم درآمد غذا تامین می‌کنند.

هرگاه مقیاس کشاورزی شهری برای شهروندان کمی بزرگ یا بزرگ باشد، بازارگرایی تولیدات می‌تواند بسیار قابل توجه و مهم باشد. این محصولات می‌توانند، در مزارعی که تولید شده‌اند، در بازارهای کشاورزی یا در دکه‌های کنار خیابان‌ها، فروخته شوند. می‌توان با تبدیل آنها به محصولات جدید، یا بسته‌بندی، با بازاریابی و مواردی از این دست، برای آنها ارزش افزوده تولید کرد و آنها را در بازارهای داخلی همان شهر یا دیگر شهرها عرضه کرد و به کسب درآمد رسید.

نتیجه‌گیری
در این نوشته سعی شد تا در قالب آگاهی رسانی و آشنا سازی در خصوص مفهوم کشاورزی شهری و مطرح کردن بازیگران آن و اشاره به منافع مختلف برای آن بازیگران، به اهدافی اشاره شود که کشاورزی شهری در دست‌یابی به آنها، شهروندان و مدیران شهری را یاری می‌رساند. اهدافی که می‌توان آنها را اینگونه خلاصه و بیان کرد:

اگر بخواهیم؟!
-   منابع محدود (خاک و آب) را حفظ و بازسازی کنیم؟!
-   از منابع محدود تولید (خاک و آب) و پتانسیل‌های آن به بهترین شکل ممکنه (پایدار) برای تولید استفاده کنیم؟!
-   به کاهش آلاینده‌های زیست محیطی در خاک، آب و هوا و بهبود محیط زیست اهتمام ورزیده و کمک کنیم؟!
-   در تولید کار و کاهش نیروی بیکار متخصص و غیر متخصص نقش‌آفرینی کنیم؟!
-   به تامین غذا و امنیت غذایی کمک کنیم؟!
-   به کاهش قیمت مواد غذایی کمک کنیم؟!
-   به افزایش مصرف غذای تازه و سالم توجه کرده و کمک کنیم؟!
-   به باز تولید یا حفظ فرهنگ‌ها کمک کنیم؟!
-   به تولید جمعیت فعال در مدیریت شهری کمک کنیم؟!
-   به کاهش هزینه‌های مدیریت شهری کمک کنیم؟!
-   و به بسیاری دیگر از این دست موارد کمک کنیم؟!

«کشاورزی شهری، گامی بزرگ، ماندگار و اجتناب ناپذیر است»
و در انتها، یادآوری می‌کنم که کشاورزی شهری یک استراتژی تکمیلی برای کاهش فقر شهری، نا امنی غذایی، ایجاد تعاملات اجتماعی بین شهروندان، بهبود شرایط زیست محیطی، بهبود سلامت جسم و روان، کاهش هزینه‌های مدیریت شهری و توسعه‌ی اقتصادی شهر تولید می‌کند.

اگر به موضوع کشاورزی شهری علاقمندید، توصیه می‌کنیم مقاله‌های زیر را نیز مطالعه نمایید:
:: مروری اجمالی بر دسته‌بندی کشاورزی شهری
:: فرصت‌های مکانی برای کشاورزی شهری
:: کشاورزی شهری: چالش ها و ملاحظات (بخش اول): چالش زمین

پرسشنامه کشاورزی شهری:
دوستان و مخاطبان عزیز
این پرسش‌نامه یک پژوهش است که سپاس‌گذار خواهیم شد آن را تکمیل نمایید. پیشاپیش از وقتی که بابت پرکردن آن میگذارید صمیمانه از شما سپاسگزاریم.
:: لینک پرسشنامه پژوهشی کشاورزی شهری

مقاله اختصاصی گروه تدوین محتوای اگرونیک
استفاده از این مطلب و انتشار آن، با ذکر نام اگرونیک و درج لینک www.agronic.ir بلامانع می باشد.

منبع

مقاله اختصاصی اگرونیک/ حسن رضایی‌فرد

کلیدواژه:

هفته ارگانیگ در زنجان برگزار می‌شود

3267