1400/11/27 1059

بررسی پتانسیل‌های مکانی برای کشاورزی شهری

فرصت های مکانی برای کشاورزی شهری


مقدمه
بر طبق نتایج منتشر شده از سوی فائو، حداقل ۵۵ درصد از جمعیت جهان در حال حاضر در مناطق شهری زندگی می کنند و ۸۰ درصد از کل مواد غذایی تولید شده در سطح جهان برای مصرف در فضاهای شهری است. این در حالی است که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، دو سوم جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی کنند.۱ همچنین، بررسی نتایج سرشماری نفوس و مسکن ایران در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که از کل جمعیت  ۷۹٫۹۲۶٫۲۷۰ نفری کشور، تعداد ۵۹٫۱۴۶٫۸۴۷ نفر در نقاط شهری ساکن هستند.۲ این اعداد نشان می‌دهند که ۷۴ درصد از جمعیت کشور در سال ۱۳۹۵ شهرنشین بوده‌اند به عبارتی کشور ما در سال ۱۳۹۵، ۳۴٫۵ درصد بیشتر از میانگین فعلی جهانی شهر نشین داشته است که بیان‌گر روند رشد (خواسته یا نا خواسته) سریع‌تر شهرنشینی در کشور ایران است. 

توجه به این رشد روز افزون شهرنشینی و تبدیل جمعیت تولید کننده‌ی روستایی به جمعیت عظیم مصرف کننده‌ی شهری و به دنبال آن افزایش نیاز غذایی شهرها و اجبار بر تامین مواد غذایی از خارج از نقاط شهری، به همراه توجه به تغییرات اقلیمی حاکم بر کره‌ی زمین و کاهش کمی و کیفی منابع اصلی (خاک، آب) تولیدات کشاورزی، تمرکز بیشتر بر مدیریت سیستم‌های غذایی در مناطق شهری و حومه‌ی شهری ضروری و اجتناب ناپذیر است تا به همراه رشد شهر‌نشینی خواسته یا ناخواسته، پایداری اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی جامعه‌ی شهری و سیستم‌های غذایی و نیز تکامل رژیم‌های غذایی شهری بهبود یابد. کشاورزی شهری که یک استراتژی تکمیلی برای این اهداف است، می‌تواند مزایای چند بعدی به ویژه در مورد امنیت غذایی برای گروه‌های کم درآمد، فرصت های شغلی و آموزشی برای گروه‌های محروم و حاشیه نشین، افزایش دسترسی به میوه‌ها و سبزیجات تازه، و کاهش اثرات زیست محیطی ناشی از حمل و نقل و بسته بندی مواد غذایی، و نیز کاهش اثرات منفی زیست محیطی ناشی از مصرف مواد شیمیایی (کودها و سموم کشاورزی) در روند تولید محصولات کشاورزی را فراهم کند. به همین دلیل توجه به و شناسایی پتانسیل‌های فضاهای شهری برای انواع و اشکال مختلف فعالیت‌های کشاورزی، از اهمیت خاصی برخوردار است. 

در این نوشته تلاش شده است تا به مکان‌هایی که دارای پتانیسیل‌های بالقوه برای  فعالیت‌های کشاورزی شهری هستند و می‌توان از پتانسیل آنها استفاده کرد اشاره شود و تا حدی آنها را تعریف کرد.

باید اظهار نمایم که عناوین یا اصطلاحاتی که برای این مکان‌ها بکار برده شده است، جامع و جهان شمول نیستند و به عبارتی افراد در داخل کشور یا در جوامع مختلف ممکن است از عناوین دیگری برای معرفی این مکان‌ها استفاده کنند و یا آنکه از این عناوین تعریف دیگری داشته باشند.

فرصت‌های مکانی کشاورزی شهری
در نوشته‌ی «مروری اجمالی بر دسته‌بندی کشاورزی شهری» توضیح داده شد که، کشاورزی شهری به‌طور کلی به دو دسته‌ی تجاری (انتفاعی) و غیرتجاری (غیرانتفاعی) تقسیم‌بندی می‌شود و هریک از این دو دسته نیز به دو دسته‌ی جامعه محور و نهاد محور تقسیم می‌شوند. همچنین توضیح داده شد که تمامی دسته‌بندی‌های صورت گرفته در نوشته‌ی مذکور، به‌گونه‌ای درهم تنیده هستند که یک فعالیت کشاورزی شهری می‌تواند هم‌زمان در بیش از یک دسته گنجانده و تعریف شود.

هر یک از دسته‌بندی‌های مذکور، می‌توانند در مکان‌های مختلف شهری و حومه‌ی شهری که پتانسیل کشاورزی شهری را دارا هستند، تحت عناوین: باغچه‌های خانگی، باغچه‌های محلی، باغ‌ها یا مزارع اجتماعی و مزارع یا باغ‌های شخصی تعریف و پیاده‌سازی و اجرایی شوند.

باغچه‌های خانگی، فضاهای تولید غذا از طریق پرورش گیاهان و حیوانات در اماکن خصوصی (مسکونی، تجاری یا اداری) هستند که غذا در آنها توسط یک یا چند فرد و یا یک یا چند خانواده تولید می‌شود و در درجه‌ی اول مورد استفاده‌ی شخصی قرار می‌گیرد. باغچه‌های خانگی، فضاها و به‌دنبال آن فرصت‌هایی را شامل می‌شوند که در مالکیت شخصی افراد قرار دارند. همانند: باغچه‌های درون حیاط، پاسیو‌ها، پشت‌بام‌ها، سطوح داخلی دیوار حیاط، درون ساختمان‌ها و زمین‌های شخصی افراد در ساختمان‌های مسکونی، تجاری و اداری. 

در این نوع از مکان‌ها که کشاورزی شهری در آنها صورت می‌گیرد، فضای محدود شخصی موجود، برای انجام کشاورزی بدون نیاز به متحمل شدن هزینه‌های سنگین، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این باعث استفاده مناسب از زمین‌ها و مکان‌هایی می‌شود که به‌طور معمول استفاده‌ یا استفاده‌ی بهینه نمی‌شوند و به هدر می‌روند در حالی‌که می‌توانند فرصت فعالیتی را ایجاد کنند که می‌تواند برای اهدافی همانند: سرگرمی، تولید و مصرف غذای سالم‌تر و بیشتر، پس‌انداز درآمد و یا کسب درآمد جدید، مورد استفاده قرار گیرد. .محصولات تولید شده در چنین فضاهایی، بیشتر مورد مصرف شخصی و بین دوستان، خانواده و همسایگان تقسیم می شوند زیرا معمولاً منجر به تولید مازاد نیاز می شود. همچنین می‌توان محصول مازاد تولید شده را فرآوری و ذخیره و نگه‌داری کرد و یا آنکه آنها را در بازار‌های خاص کشاورزی شهری، با دیگر تولیدات کشاورزی شهری تهاتر نمود و یا در معرض فروش قرار داد.

یکی از ویژگی‌های استفاده از چنین فضاهایی این است که همسایگان می‌توانند برخی از فضاهای تحت مالکیت خود را به اشتراک بگذارند و با کمک گرفتن از پتانسیل‌های مختلف خود، بازدهی کمی و کیفی فعالیت خود را بهبود بخشند.

باغچه‌های محلی، می‌تواند شامل زمین‌ها یا ساختمان‌های خالی عمومی باشد که در یک محله قرار دارند و توسط یک یا چند نفر از ساکنان همان محله، برای تولید غذا مورد استفاده قرار می‌گیرند.

زمین‌ها یا ساختمان‌های متروکه، زمین‌های در انتظار توسعه، پارک‌ها، فضا‌های سبز شهری، حاشیه خیابان‌ها و غیره فرصت‌هایی بالقوه برای کشاورزی شهری و ایجاد باغ یا باغچه‌های محلی هستند. در این زمین‌ها که به نظر باید بطور رایگان در اختیار فعالین کشاورزی شهری قرار داده شود، کشاورزان بیشتر با هدف اقتصادی (پس‌انداز یا کارآفرینی و کسب درآمد) و یا تامین بخشی از غذای مورد نیاز خود به فعالیت می‌پردازند. این کشاورزان شهری، بخشی از غذای تولید شده در این زمین‌ها را مورد مصرف خود قرار داده و مازاد آن‌ را در بازار‌های مخصوص عرضه‌ی محصولات کشاورزی شهری، مورد تهاتر یا فروش قرار می‌دهند.

باغ‌ها یا مزارع اجتماعی، باغ‌هایی برای تولید غذا در زمین‌ها و اماکن عمومی هستند که می‌توانند توسط یک گروه از افراد یا سازمان‌های غیر انتفاعی مردم نهاد که در همان شهر مستقر هستند و اکثریت اعضای آن را ساکنان همان شهر تشکیل می‌دهند، اداره و مورد بهره‌برداری قرار گیرند.

پارک‌ها، فضا‌های سبز شهری، حاشیه خیابان‌ها، زمین‌ها و ساختمان‌های مدارس و دانشگاه‌های دولتی، زمین‌های خالی در انتظار توسعه، و دیگر زمین‌ها و ساختمان‌های دولتی و شهری، فرصت‌هایی هستند که می‌توان از آنها برای کشاورزی شهری و احداث باغ‌ها و مزارع اجتماعی استفاده کرد.

باغ‌ها یا مزارع اجتماعی، با درگیر ساختن جامعه‌ی اطراف خود در تولید غذا و همچنین پیاده‌سازی برنامه‌های اجتماعی و آموزشی، فرصت‌های رشد جمعی جامعه را فراهم می‌کنند که می‌تواند هدف اصلی آنها باشد. محصولات تولید شده در این باغ‌ها و مزارع، می‌توانند به افراد نیاز‌مند، خیریه‌ها یا سازمان‌های مردم‌نهاد کمک رسان هدیه داده شوند و یا آنکه مورد مصرف جامعه‌ی تولید کننده قرار گیرد و یا در بازارهای مخصوص عرضه‌ی محصولات کشاورزی شهری، مورد تهاتر یا فروش قرار گرفته و از درآمد آن در مسیر اهداف گروه یا سازمان مجری پروژه استفاده کرد. 

مزارع یا باغ‌های شخصی، این مزارع یا باغ‌ها، در زمین‌های شخصی یا عمومی درون و حاشیه‌شهرها احداث می‌شوند. وسعت این مزارع و باغ‌ها بزرگ‌تر از دیگر مزارع و باغ‌های شهری است و تولید در حجم اقتصادی در آنها صورت می‌گیرد. اهداف احداث چنین مزارع و باغاتی، کارآفرینی و کسب درآمد است.

محصولات کشاورزی در مزارع و باغات شخصی شهری، ممکن است توسط یک فرد، یک شرکت یا یک سازمان تولید و عرضه شوند. شاید بتوان گفت که بازار اولیه‌ی هدف در این نوع از باغات و مزارع، عرضه‌ی محصولات تولیدی در همان شهر است و در صورت تولید محصول مازاد بر نیاز، عرضه در دیگر بازارها اتفاق می‌افتد.

نتیجه‌گیری
شناخت فرصت‌هایی که مکان‌های مختلف شهری و حومه‌ی شهری، برای فعالیت‌های کشاورزی شهری ایجاده می‌کنند، نشان می‌دهد که:

- صرف نظر از آنکه کشاورزی شهری در چه مکانی و در چه مقیاسی (وسعت، حجم) صورت می‌گیرد، می‌تواند هر یک از اهداف تجاری یا غیر تجاری و یا هر دو هدف از یک فعالیت کشاورزی شهری را دنبال کند.

- زمین‌ها و اماکن عمومی، بیش‌ترین فرصت را برای فعالین کشاورزی شهری فراهم می‌کنند تا بتوانند دغدغه‌ی گرانی زمین‌های شهری را پشت سر گذاشته و انواع مختلف باغات و مزارع را ایجاد کرده و از آنها بهره‌برداری نمایند.

- عرضه‌ی (فروش یا تهاتر) محصولات کشاورزان شهری، باید در بازار‌های خاص محصولات کشاورزی شهری صورت گیرد. لازم به اشاره است که این بازارها می‌توانند شامل: عرضه در داخل باغ یا مزرعه، دکه‌های مقابل باغ یا مزرعه، فروشگاه‌های کوچک و بزرگ شهری، بازارهای روز یا فصلی و مواردی از این دست باشند.

- مدیران شهری، با کمک گرفتن از پتانسیل‌های مختلف شهروندان، می‌توانند بازدهی کمی و کیفی فعالیت‌های کشاورزی شهری را بهبود و افزایش دهند.

در انتها ذکر این موضوع ضروری است که انواع کشاورزی همانند: کشت  سبزی و صیفی، باغداری و تولید میوه، دام‌پروری (پرورش طیور، ماکیان، دام کوچک، زنبورداری)، آبزی پروری و غیره در اشکال مختلف کشاورزی همانند: کشت در فضای باز، کشت در محیط کنترل شده (گلخانه)، کشت بدون خاک (هیدروپونیک)، کشت هم‌زمان گیاه و آبزی (اکواپونیک) و دیگر اشکال تولید در کشاورزی، همگی‌می‌توانند در زمین‌ها و مکان‌های مطرح شده‌ی دارای پتانسیل کشاورزی شهری، اجرایی شوند با این توضیح که، عوامل محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بر این که کدام نوع یا شکل از کشاورزی شهری در کدام شهر یا نقطه از شهر و در چه مقیاسی (وسعت، حجم) قابل اجرا است، نقش بسیار مهمی را ایفاء می‌کنند و این مدیران شهری و حاکمیتی هستند که باید ضمن توجه به این عوامل و اثرات سود‌مند کشاورزی شهری،  به گونه‌ای سیاست‌گذاری و برنامه ریزی کنند که نقش محدود کننده و بازدارنده‌ی قوانین را به نقش تسهیل و تشویق کننده برای کشاورزی شهری تبدیل نمایند. همچنین این توضیح ضروری است که ساختار و روند تولید در کشاورزی شهری باید با کشاورزی سنتی متفاوت باشد و استفاده‌ی به‌موقع و بهینه از دانش و تکنولوژی در کشاورزی شهری باید ضروری تعریف شود.  

مقاله اختصاصی گروه تدوین محتوای اگرونیک 
استفاده از این مطلب و انتشار آن، با ذکر نام اگرونیک  و درج لینک www.agronic.ir بلامانع می باشد.

نظر شما

ارسال

پرطرفدارترین مطالب امروز

جمع‌آوری امضا برای جلب توجه جهانی نسبت به ساخت سد «ایلی‌سو» در ترکیه
طرز تکثیر گل یاس، کاشت و نگهداری آن در گلدان
مراحل پرورش کرم ابريشم
معرفی گیاه لوبیا و نحوه کشت آن
کاشت و نگهداری از آماریلیس
آشنایی با درخت توسکا و خواص دارویی آن
از گیاه ریواس (اوشقون) چه می‌دانید؟
گیاه ترشک سه برگ یا اکسالیس
معرفی درخت لیلکی ایرانی و آمریکایی
تازه های اگرونیک

دانشگاه تهران در جمع ۳ مرکز دانشگاهی برتر دنیا در تولید علم حوزه کشاورزی محیط‌های کنترل‌شده

تاکنون بیش از ۴۵۰ گلخانه و باغ استان یزد شناسنامه‌دار شده‌اند

پیش‌بینی ۷‌ هزار میلیارد تومان اعتبار برای طرح آبیاری و زهکشی غرب و شمال‌غرب کشور

کسب درآمد با رام کردن تمشک‌های وحشی در گلستان

آموزش، زیربنای استفاده کشاورزان از سیستم‌های آبیاری نوین

برداشت برنج از ۵۵ درصد اراضی شالیکاری گیلان

آموزش و ترویج مهم‌ترین برنامه جهاد کشاورزی

کاهش اثرات تنش آبی در محصولات کشاورزی

خسارت ۲۵ درصدی علف‌های هرز به محصولات کشاورزی

پاییز امسال ۳۸ هزار هکتار از زمین های کشاورزی سیستان و بلوچستان به زیر کشت گندم می‌رود

کشاورزان در ساعات اوج گرما آبیاری نکنند

۴۰۲ هکتار گلرنگ در لرستان کشت شده است

امسال بیش از ۷۰ هزار تن پسته در رفسنجان برداشت می‌شود

دانه‌های روغنی کاملینا از کشاورزان خراسان شمالی خرید تضمینی می‌شود

مازاد تولید شالیکاران گلستانی خریداری می‌شود

تامین آب ۲۲ هزار هکتار زمین کشاورزی از طریق سدهای خراسان شمالی

کشاورزان از آتش زدن بقایای گیاهان خودداری کنند

تعجیل در برداشت برنج ممنوع

آسیای میانه و روسیه خریدار محصولات گلخانه‌ای هرمزگان

بررسی مستندی درباره فروچاله‌ها

تجهیز ۵۷ هزار هکتار از اراضی لرستان به سیستم آبیاری نوین

شناسایی ۴۷٠ گونه گیاهان دارویی در آذربایجان غربی

در پی ساماندهی فارغ‌التحصیلان جویای کارِ کشاورزی هستیم

پیش‎‌بینی برداشت ۵۰ هزار تن هلو از باغات چهارمحال و بختیاری

«کشاورزی حفاظتی » بهترین راه برای صرفه جویی آب و انرژی

اگرونیک در شبکه های اجتماعی