ماه گذشته کنفرانس ملی خاک در کانبرا، پایتخت استرالیا برگزار شد. در این کنفرانس، الکس مک‌براتنی، استاد علم خاک و کشاورزی و مدیر موسسه کشاورزی در دانشگاه سیدنی در مقابل 400 نفر از همکاران خود سوال ساده‌ای را مطرح می‌کند: آیا فکر می‌کنید نقش خاک در تولید محصولات کشاورزی به اندازه‌ای که امروز مهم است در صد سال آینده هم مهم باشد؟ افراد بسیاری دست خود را بالا گرفتند که نشان‌دهنده موافقت آنها بود. اما مک‌براتنی می‌گوید که خیلی مطمئن نیست. تمام اتاق متعجب شدند.
چرا مک‌براتنی این حرف را می‌زند؟ او که دانشمند خاک است؟ آیا دیوانه شده است؟ یک قرن زمان زیادی است. چشم‌انداز اکثر دانشمندان برای یک قرن است. اما مدیریت غذا و محیط زیست نیاز به برنامه طولانی مدت و تفکر عمیق دارد. اما مک‌براتنی با وجود نگرانی‌هایش درباره آینده تولید مواد غذایی همچنان به آینده امیدوار است. یکی از دلایل امیدواری مک‌براتنی تمایل به تولید مواد غذایی با کیفیت و سالم برای 10 میلیارد، 15 میلیارد یا 20 میلیارد نفر جمعیت جهان است. برای رسیدن به آن، شاید لازم نباشد به پوسته نازک خاک تکیه کنیم.
کشاورزی در آینده
هم‌اکنون شاهد توسعه و پیشرفت‌های مزارع عمودی و هیدروپونیک و افزایش ظرفیت تولید پروتئین گوشت در آزمایشگاه‌ها هستیم. بیولوژی سنتتیک یکی از راه‌های پیش روست. آیا دانش فنی و توانایی لازم برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تولید مواد غذایی بدون استفاده از خاک طبیعی در طی یک قرن را خواهیم داشت؟ از لحاظ فنی دوست داریم فکر کنیم که این کار امکان‌پذیر است. اما آیا حس نیاز و تمایلی برای تحقق آن وجود خواهد داشت؟
برای تولید مواد غذایی دو جنبش اصلی صورت گرفته است. جنبش اول جنبش محیط زیستی و اخلاقی است که در طی آن مواد غذایی باید بگونه‌ای تولید شوند که هیچ آسیبی به محیط زیست و یا دام نرسانند. خاک مهم‌ترین عضو تجدیدناپذیر محیط زیست است. برای همین این سوال پیش می‌آید که آیا خاک می‌تواند پاسخگوی نیازهای جمعیت رو به رشد جهان باشد؟ در کنار آن، جنبش تولید آهسته مواد غذایی قرار دارد که در آن مواد غذایی با کیفیت بالا و از منابع شناخته شده تولید می‌شوند که گاهی به آن «چراگاه تا بشقاب» یا «مزرعه تا چنگال» گفته می‌شود.
تکنیک‌های مدرن موجود تولید مواد غذایی برای مدیریت آب و انرژی مصرفی، میزان تولید محصول را 10 برابر افزایش داده است. حال اگر این تکنیک را در فضاهای پرورش عمودی بکار ببریم٬ میزان تولید 100 برابر افزایش می‌یابد. این موضوع به تنهایی نشان می‌دهد که تنها به 0.1 درصد از زمین‌های اراضی که هم اکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد نیاز است. به همین ترتیب می‌توان از نابودی خاک بسیاری از زمین‌های زراعی جلوگیری و اکوسیستم سراسر دنیا را احیا کرد.
غذای بیشتر برای جمعیت بیشتر
سازمان فائو پیش‌بینی می‌کند که تا سال 2050 نیاز به تولید محصولات کشاورزی دو برابر شود تا بتواند نیاز جمعیت 9.5 میلیارد نفری را برآورده کند و در عین حال به اکوسیستم آسیب بیشتری وارد نکند. بنابراین سلامت خاک و عملکرد آن بسیار حیاتی است. در استرالیا با اینکه کیفیت خاک بهتر شده اما هنوز پایدار نیست. اسیدیته بالای خاک٬ کاهش کربن در زمین‌های زراعی و عدم تعادل مواد مغذی شدیدا مورد غفلت قرار گرفته است. روش‌های جدید کشاورزی و استفاده از سطح زیر کشت مناسب تنها به تولید مواد غذایی با کیفیت تعلق می‌گیرد.
خاک آمریکای شمالی، روسیه، اوکراین اغلب بهترین خاک زراعی را در دنیا دارد. می‌توان به استفاده از خاک آنها برای تولید غلات در آینده ادامه داد. اما در عین حال باید بدانید که تولید مواد غذایی بدون خاک هزینه‌های زیر ساختی هنگفتی را به همراه خواهد داشت. به همین ترتیب احتمال استفاده ترکیبی از فضاهای مهندسی شده و کشاورزی «زیر نور خورشید» بیشتر است. در سال‌های آینده، چالش بشر استفاده کمتر از خاک است تا ترمیم پیدا کند. ترمیم خاک آسیب‌دیده قدم بزرگی برای پایداری محیط زیست در جهان به شمار می‌رود.
