مقدمه:
سیستم کشاورزی ارگانیک عبارت است از اجرای اصولی که سلامت جوامع موجود در اکوسیستم ها مانند گیاهان، جانوران، خاک، انسان ها، آب و به طور کلی مناطقی از کره زمین را که در سیستم مزبور پیاده می شود تضمین و حفاظت می نماید. البته بایستی یاد آوری نمود که اجزاء اشاره شده در فوق کاملا در ارتباط با یکدیگر بوده و هیچکدام از آن ها از یکدیگر مجزا نیستند و لذا هرگونه تاثیر سوء بر روی یکی از اجزا بدون شک روی سایر جوامع و اکوسیستم ها تاثیر خواهد داشت. بدین ترتیب ملاحظه می شود که داشتن یک اکوسیستم سالم در تولید محصولات سالم و در نتیجه داشتن جوامع انسانی و حیوانی سالم که اکثرا مصرف کننده این محصولات هستند نقش اساسی و مهمی دارد.
بدیهی است که عدم توجه به مصرف بهینه و صحیح مواد مورد نیاز در سیستم های کشاورزی اعم از شیمیایی و غیر شیمیایی در تولید، فرآوری و نگهداری محصولات کشاورزی و دامی تاثیر نامطلوبی گذاشته و ما را از دستیابی به محولات سالم محروم می سازد.
در کشاورزی ارگانیک کاهش استفاده از سموم و کودهای شیمیایی، داروهای دامپزشکی، گیاهان اصلاح شده ژنتیکی (تراریخته)، مواد نگهدارنده، مواد افزودنی و هم چنین عدم استفاده از اشعه ها مورد نظر بوده و اکثرا سعی در استفاده از ارقام مطلوب بومی و سنتی سلکسیون شده و کاربرد مواد آلی و ارگانیکی بی خطر یا کم خطر می باشد و به طور کلی می توان گفت که اجرای سیستم های کشاورزی ارگانیک بر پایه مدیریت صحیح و منطقی در اکوسیستم ها استوار می باشد و بایستی طوری برنامه ریزی شود که کمترین اثرات سوء را روی اجزای مختلف اکوسیستم داشته و با در نظر گرفتن جهات مختلف عملیات اجرائی از انتخاب و تهیه زمین تا مرحله برداشت و مصرف در نهایت منجر به تولید محصولات کشاورزی و دامی سالم برای مصرف کنندگان گردد.
تعریف کشاورزی ارگانیک:
به طور کلی در مورد کشاورزی ارگانیک تعاریف مختلفی ذکر می شود که در زیر به تعدادی از مهم ترین آن ها اشارهه می شود:
- کشاورزی ارگانیک و در نتیجه تولید محصول سالم و ارگانیک عبارتست از رعایت و اجرای نظام مدیریتی تولید اکولوژیکی محصولات کشاورزی که در نهایت باعث حفظ، تقویت و گسترش تنوع زیستی اکثرا سنتی و بومی مانند تنوع ژنتیکی، تنوع گونه ای و تنوع اکوسیستمی در هر منطقه می شود. در این تعریف پیشنهاد می شود ضمن استفاده از عملکردها و فعالیت های اکولوژیکی طبیعی با انتخاب ارقام مورد نظر و مقاوم نسبت به تولید محصولات سالم اقدام نمود.
- کشاورزی ارگانیک عبارتست از استفاده از عوامل طبیعی و اطلاعات سنتی، بومی، علمی و تجربی بر پایه مدیریت تولید مناسب بدون دخالت عوامل خارج از مزرعه که در نهایت از طرفی منجر به تولید محصولات سالم برای مصرف کنندگان شده و از طرف دیگر باعث تقویت و توسعه سلامت اکوسیستم ها و چرخه های زیستی و هم چنین فعالیت بیولوژیک خاک می گردد. در این تعریف پیشنهاد می شود که حتی الامکان از عوامل و نهاده های خارج از مزرعه به ویژه نهاده های سنتز شده کمتر استفاده شده ولی در عوض سعی بر این باشد که ضمن بررسی سازگاری کاربرد روش های کشاورزی سنتی، مکانیکی و زیستی نسبت به تولید محصولات سالم اقدام گردد.
- تعریف دیگری که ساده ترین و معمولی ترین تعریف در زمینه تولید محصولات کشاورزی ارگانیک محسوب می شود عدم استفاده از ترکیبات شیمیایی در مورد آفت کش ها و عناصر غذایی(کودها)، عدم استفاده از آب های آلوده به عناصر شیمیایی و سمی در آبیاری ها حداقل برای مدت 2 تا 3 سال پیاپی در مزارع و باغاتی که جهت تهیه محصولات سالم ارگانیک در نظر گرفته شده اند و هم چنین استفاده از ارقام و گونه های بومی سلکسیون شده با راندمان تولید و کیفیت مطلوب، استفاده از کودهای آلی، بیولوژیک و گیاهی، کنترل آفات، بیماری ها، و علف های هرز به روش های غیر شیمیایی (بیولوژیک، مکانیکی، فیزیکی) می باشد.
اهمیت و جایگاه کشاورزی ارگانیک:
نیاز بشر به مواد غذایی اعم از تولیدات و محصولات کشاورزی و دامی از ابتدای خلقت تا کنون و هم چنین آینده به مسئله کشاورزی اهمیت ویژه ای داده است و جوامع مختلف انسانی در کلیه نقاط جهان همواره در پی استفاده از زمین های زراعی بیشتر جهت تولید بیشتر محصولات کشاورزی و یا به کار گیری روش های مختلف به منظور افزایش تولید در واحد سطح می باشند. در ارتباط با این هدف کاربرد سموم و کودهای شیمیایی جایی نداشته و کنترل آفات، بیماری ها و علف های هرز بایستی از طریق کاربرد روش های غیر شیمیایی مانند روش مبارزه بیولوژیک (استفاده از حشرات، قارچ ها، باکتری ها و سایر موجودات مفید جهت از بین بردن آفات، عوامل بیماری زا و علف های هرز) روش های مکانیکی و زراعی مانند وجین علف های هرز، برقراری تناوب و آیش، شخم های زمستانه، هرس اندام های آلوده و بیمار در مواقع معین سال، استفاده از روغن هایی که کاربرد زمستانه دارند، استفاده از گیاهان تثبیت کننده ازت خاک، انتخاب و کاشت ارقام مقاوم و پر محصول تر از بین ارقام بومی و سنتی و سایر روش ها و اقداماتی که انجام آن ها مستلزم استفاده از مواد شیمیایی مضر نباشد انجام می شود.
تولید محصولات ارگانیک که امروزه در اکثر جوامع و جلسات از آن یاد می شود و به عنوان محصولات سالم و بی ضرر برای مصرف کننده محسوب می شود دارای مشخصات ویژه ای است که توسط تولید کنندگان بایستی مورد توجه و اقدام قرار گیرد که در قسمت های بالا به آن ها اشاره شده است و صرفا عدم استفاده از کود و سم شیمیایی در فصل زراعی همان سال کافی نبوده و تمام جوانب و شرایط مورد اشاره بایستی به مورد اجرا گذاشته شود علاوه بر این برای صدور گواهی لازم و تایید مساله توسط سازمان یا موسسه ای که دارای شرایط ویژه و قدرت علمی و اجرایی لازم در این مورد باشد نیز مانند کشورهایی که در این زمینه سابقه دارند استفاده گردد.
لازم به ذکر است که در بسیاری از نمایشگاه ها و غرفه های عرضه محصولات کشاورزی و دامی اتیکت هایی دائر بر ارگانیک بودن محصول روی آن ها زده می شود که بسیاری از آن ها درست نبوده و از عدم اطلاع صحیح خریداران و مصرف کنندگان برای فروش با قیمت بالاتر این محصول استفاده می گردد. بنابراین لازم است توسط سازمان ها و موسسات ذیصلاح و مسئول در زمینه مفهوم صحیح محصولات ارگانیک، نحوه تولید آن ها و دارا بودن گواهی های لازم، فرهنگ سازی شده و از طریق رسانه های عمومی و روش های ساده ولی گسترده، عموم مردم با آن ها آشنا شوند. بدین معنی که محصول ارگانیک واقعی محصولی است که کلیه فرآیندهای صحیح تولید ارگانیک را طی کرده و در نهایت برچسب مربوطه مبنی بر داشتن استانداردهای لازم از سازمان یا موسسه مسئول را نیز دریافت کرده است.
بدیهی است در این زمینه انجمن ارگانیک ایران با استفاده از استانداردها مقررات جهانی مورد اجرا توسط فدراسیون بین المللی محصولات ارگانیک (IFOAM= International Federation of Organic Agriculture Movement) و سازمان بهداشت جهانی (WHO= World Health Organization) می تواند با هماهنگی و همکاری های لازم با سازمان های ذیربط در وزارتخانه های جهاد کشاورزی، بهداشت و درمان و ... قوانین، مقررات و دستورالعمل های لازم را تهیه و به مورد اجرا بگذارند. تولید محصولات ارگانیک همانطوری که در بالا اشاره شد بایستی با اجرای اقدامات صحیح به طور پیوسته مدیریت شود تا بتوان با انجام دستورالعمل های لازم نسبت به تولید انبوه و سالم محصولات اقدام نمود. زیرا در ابتدای کار با قطع کاربرد مواد شیمیایی مانند سموم، کودها، نگهدارنده ها و افزودنی ها ممکن است از میزان تولید مقداری کاسته شود مثلا در مورد مبارزه با آفات و بیماری ها کاربرد سموم که مدت ها از آن ها استفاده می شده و بدون در نظر گرفتن خطرات بهداشتی به منظور از بین بردن آفات و کاهش خسارات وارده مصرف می شده است به یکباره کاربرد آن ها قطع شده و محیط برای رشد و انتشار این عوامل خسارت زا آماده و مهیا می شود و در این موقع است که با برنامه ریزی صحیح و مدیریت مناسب بایستی طوری عمل شود که با استفاده از عملکردهای اکولوژیک طبیعی و انجام قاطع و پیگیر روش های غیر شیمیایی کنترل آفات و بیماری ها سریعا در ارتباط با جلوگیری از خسارات وارده اقدام نمود زیرا افزایش روز افزون جمعیت انسان نیاز به تولید مواد غذایی بیشتر را نیز طلب می نماید و برنامه تولید محصولات ارگانیک بایستی به نحوی انجام و مدیریت شودکه خدای نخواسته عدم استفاده از مواد شیمیایی به ویژه کودها و سموم شیمیایی موجب کاهش محصول و رویگردانی تولیدکنندگان از این روش مفید و ارزشمند نشود. در اجرای سیستم های کشاورزی ارگانیک علاوه بر تولید محصول سالم و با کیفیت مسائل زیر نیز می تواند مورد نظر باشد:
- حفظ تنوع زیستی موجود در اکوسیستم ها مانند تنوع ژنتیکی، تنوع گونه ای و...
- حمایت از توسعه پایدار کشاورزی و اقتصاد در مناطق مورد عمل و اجرای سیستم های کشاورزی ارگانیک همراه با استفاده از تکنولوژی های جدید.
- حمایت از روش های بومی و سنتی تولید با تکیه بر حداکثر تولید و انتخاب ارقام مطلوب و مورد نظر.
- جلوگیری و یا کاهش خطرات بهداشتی ناشی از کاربرد مواد شیمیایی نامطلوب در فرآیند تولیدات و فرآوری ها در مصرف کنندگان محصولات کشاورزی و دامی تولیدی و کمک به حفظ سلامت جامعه.
- رشد و گسترش عوامل و میکروارگانیزم های مفید در خاک، آب و هوا به طور کلی در اکوسیستم ها.
- برقراری تعادل بیواکولوژیکی در محیط های مورد عمل به ویژه در زمینه مبارزه بیولوژیک با آفات و بیماری های گیاهی.
- بهبود ساختمان فیزیکوشیمیایی خاک به ویژه با مصرف کودهای آلی و ارگانیک به جای کودهای شیمیایی و جذب بهتر و مناسب تر عناصر غذایی توسط گیاهان.
- استفاده مجدد (بازیافت) مواد زائد و باقی مانده های گیاهی و حیوانی در چرخه تولید و مدیریت مناسب مواد و انرژی.
