Oxalis corniculata L.
Oxalidaceae
Yellow Sorrel, Creeping woodsorrel
ترشک سه برگ، (که در ایران با نامهایی چون ترشواش، شبدر ترش، ترشک و شبدر زینتی نیز شناخته میشود) گیاهی است علفی و چندساله که ریزوم یا ساقهی زیرزمینی خزنده و باریکی دارد که نهایتا طول آن به ۴۰ سانتیمتر میرسد. برگهای این گیاه که شبیه برگ های شبدر و دارای سه برگچه واژقلبی شکل هستند، دارای دمبرگ بلندی بوده و مستقیما و بهصورت متناوب از ریزوم منشعب میشوند و بهگونهای به نظر میآیند که گویی هر برگ یک گیاه مستقل میباشد. برگچه ها در طول شب و یا در شرایط آبوهوایی نامطلوب از محل رگبرگ وسطی روی هم تا میشوند.
گلهای هرمافرودیت گیاه که به رنگهای سفید، صورتی و یا زرد دیده میشوند مانند برگ ها دمگل بلندی داشته و از ریزوم و از داخل خاک بیرون میآیند. گلهای ترشک سهبرگ معمولا به وسیلهی گردهافشانی حشرات بارور میشود. این گیاه از خرداد ماه تا شهریور به گل مینشیند. میوهی این گیاه ابتدا به صورت کپسول است و بعد از ترکیدن دانه ها را به اطراف میپراکند.
ترشک در بسیاری از مناطق معتدل نیمکرهی شمالی مخصوصا در جنگلها و مراتع مرطوب، باغها چمنزارها و زمینهای کشاورزی قابل مشاهده است. این گیاه در برخی مناطق به عنوان علف هرز میتواند مطرح باشد. به عنوان مثال در گلخانههای کانادا از ترشک سهبرگ به عنوان علف هرز نام برده میشود. در مناطق دیگری نیز از مزارع چای سریلانکا گرفته تا شالیزارهای ژاپن، گزارشهایی از مزاحمت این گیاهان دریافت شده است.
برگهای این گیاه قرنهاست در مصارف آشپزی و یا به عنوان داروی گیاهی مورد استفاده مردم در کشورهای مختلف بوده است. ساقه های آن را به همراه برگ ها در بهار یا پاییز هنگام گل دادن گیاه چیده، و خشک میکنند. برگهای ترشک سه برگ دارای اسید اگزالیک (اکسالیک) است که موجب تندی طعم آنها میشود. این ماده مدر بوده و برای برخی مصارف دارویی مفید میباشد اما نباید به میزان زیاد مصرف شود چرا که اسید اگزالیک با کلسیم ترکیب شده ضمن ایجاد سنگ های اگزالیکی در روده و سپس در کلیه، موجب کمبود کلسیم در انسان میشود. احتمالا نام این اسید از نام Oxalis یا همان گیاه ترشک سهبرگ اقتباس شده باشد. در سدههای گذشته شیمیدانها نمک این اسید را از گیاه ترشک و ترشک سهبرگ به دست میآوردهاند.
برخی از انواع ترشک سهبرگ، برگهای سبز و برخی برگ هایی به رنگ بنفش دارند. برگچه های نوع corniculata به نسبت درشت هستند و هر یک حدود ۳ سانتیمتر طول دارند. در میان ترشکهای سهبرگ گونهای بهنام Oxalis triangularis هست که برگچه های آن مثلثی هستند. این نوع از گیاه ترشک، که با همان نام اکسالیس در ایران شناخته میشود -مخصوصا انواعی که دارای برگهای بنفش هستند- به عنوان گیاه زینتی پرورش داده شده و در خانهها نگهداری میشوند.
Oxalis triangularis
برگهای ترشک سه برگ در زمستان خشک میشوند اما ریزوم گیاه سالم مانده و با گرمتر شدن هوا مجددا برگهای جدید این گیاه زیبا رشد خواهند نمود. ترشک در شرایط نور نیمسایه و خاک زهکشی شده به خوبی رشد میکند و دمای خنک را ترجیح میدهد.
برگهای ترشک در تاریکی تا میشوند