خطر انقراض بیخ گوش گیاهان کوهی و دارویی

یلمیک، شنگ، بولاغ اوتی، مندی، کهلیک اوتی، گندله، نعناع و جعفری کوهی، ریواس، کنگر، اسفناج وحشی، گیافه، گل گاوزبان، قاریاغی، سولان، موسیر، پونه، قارچ کوهی و پیچک تنها تعدادی از جمع کثیر گیاهان خوراکی است که با آمدن بهار به سفرهای مردم آذربایجان غربی رنگ و بوی دیگری می‌بخشند. آذربایجان غربی از مجموع هشت هزار گونه گیاهی کشور، یک هزار و ۳۰۰ گونه را در خود جای داده است به طوری که در حال حاضر بیش از ۱۰۰ نوع گیاه خوراکی، دارویی و صنعتی در استان بصورت سنتی برداشت و مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گروهی از مردم این دیار در این فصل گیاهان را جایگزین مواد پروتئینی می‌کنند، برخی نیز مصرف گیاهان خوراکی را شفابخش می‌دانند و طبق سفارش پزشکان سنتی برای درمان بیماری‌های خود از آنها استفاده می‌کنند. رویش این گیاهان علاوه بر تأمین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز مردم، منبع درآمد مناسبی برای روستاییان منطقه است، در این فصل سال گروه‌هایی از خانواده‌ها را در کوهپایه‌ها و دشت‌های مناطق مختلف آذربایجان غربی می‌توان در حال جمع‌آوری گیاهان خوراکی مشاهده کرد. علاوه بر گیاهان خوراکی انواع گیاهان دارویی نیز در این فصل مورد توجه بوده و این قبیل گیاهان نیز جمع‌آوری و در سطح بازار و عطاری‌ها و داروخانه‌های سنتی به فروش می‌رسند.

آذربایجان غربی قطب رویش گیاهان کوهی، دارویی و وحشی است

آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی در این استان وجود ندارد، اما هرساله به هنگام فصل بهار هزاران کیلوگرم از انواع گیاهان خوراکی استان وارد بازار محلی و استان‌های همجوار می‌شود. با ورود به فصل بهار و رشد جمع‌آوری گیاهان وحشی، مسئولان و کارشناسان منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست نیز، نگرانی خود را از خطر تخریب طبیعت اعلام می‌دارند و خواستار حفاظت از منابع طبیعی و دقت در جمع‌آوری گیاهان می‌شوند.

به گفته آنان، همه ساله با گسیل مردم به دامن طبیعت و جمع‌آوری انواع گیاهان خودرو و حتی کمیاب با هدف کسب سود، محیط زیست دچار لطمه‌ها و خسارت جبران ناپذیری می‌شود. بر اساس اعلام کارشناسان هم اکنون به دلیل چیدن گیاهان قبل از گل دهی برای تأمین معاش روستاییان و خوراک، گیاهان زرابی، ریزک، تره کوهی و موسیر روی خط انقراض قرار گرفته اند.

حفظ و نگهداری این نوع گیاهان بر عهده عموم مردم است و نباید آنان تنها به فکر به دست آوردن درآمد از راه بوته کنی یا ریشه کنی باشند، چرا که رشد و تکثیر این‌گونه گیاهی به کندی صورت می‌گیرد و عوامل طبیعی و برداشت‌های بی‌رویه از عوامل حیات گیاهان است. آموزش صحیح درباره چگونه و چه وقت چیدن گیاهان بهترین راه جلوگیری از انقراض این قبیل گیاهان است، فرسایش خاک، آلودگی محیط زیست و به‌هم خوردن تعادل زنجیره غذایی برخی از پیامدهای جبران‌ناپذیر از بین رفتن پوشش گیاهی است، هر گیاه اطلاعات ژنتیک بسیاری را به همراه دارد که می‌تواند پشتوانه ارزشمندی برای توسعه پایدار محیط زیست باشد.

نیمی از گونه‌های گیاهی آذربایجان غربی خاصیت دارویی دارند

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی گفت: بیش از نیمی از گونه‌های گیاهی موجود در آذربایجان غربی خاصیت دارویی دارند و در حال حاضر بصورت سنی از حدود ۱۵۰ نوع استفاده می‌شود، از میان انواع گیاهان دارویی موجود ۴۲ نوع گیاه دارویی در آذربایجان غربی کشت می‌شود. میرصمد موسوی اظهار داشت: تاکنون حداکثر ۷۰۰ و حداقل ۴۶۰ گونه گیاهی دارویی از جمله کاسنی، شب بو ونعناع، بولاغ اوتی، ختمی، چوبان کبریتی، بادرنجبویه، شیرین بیان، ثعلب، مرزه، اله گز، نسترن، موسیر، گندله، داغ جعفری سی، داغ قارپیزی، دوه دابانی، مندی، قوش اوزومی، داغ سقزی، یمیشان، چریش، هویچ وحشی، غازیاغی، یارپیز، کنگر، شوید، کهلیک اوتی و اوشقون در آذربایجان غربی شناسایی شده و استان از لحاظ تنوع گیاهان دارویی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.

وی با بیان اینکه آذربایجان غربی با بیش از ۳۷ هزار کیلومتر مربع وسعت و برخورداری از آب وهوا و بارش‌های مناسب یکی‌از مهمترین رویشگاه‌های انواع مختلف گیاهان وحشی در کشور به شمار می‌رود افزود: ارتفاعات این استان محل رویش ۱۰۰۰ گونه گیاهی بوده که بیشتر آن‌ها گیاهان دارویی و خوراکی هستند. موسوی با اشاره به گیاهان دارویی خوراکی در استان، گفت: قارچ دنبالان، کنگر، مندی، غازیاغی، گاوزبان، بومادران، ریواس، مریم گلی، ختمی، اسطوخدوس، خاکشیر، اسفناج وحشی، موسیر، شنگ، گلپر و پنیرک از محصولات مرتعی و گردو، سیب حشی، زرشک، بادام کوهی، سماق، زالزالک، گلابی وحشی، آویشن، نسترن وحشی و انواع مختلف بلوط از محصولات جنگلی در رویشگاه‌های استان هستند که توسط عمده مردم بهره‌برداری می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی افزود: در بین این ۱۰۰۰ گونه گیاهان دارویی سهم بیشتری داشته و این نوع گیاهان در ماه‌های مختلف فصل رویشی مورد برداشت بهره برداران قرار گرفته و همچنین مواد اولیه نسخه‌های گیاه درمانی محلی، کارگاه‌ها و کارخانه‌های مواد دارویی-خوراکی را تشکیل می‌دهد. وی با اشاره به تنوع بالای گونه‌های گیاهی در استان اضافه کرد: هم اکنون حدود ۴۶۶ گونه گیاه دارویی شناسایی‌شده که از این تعداد ۷۲ گونه تیره مرکبان، ۳۲ گونه تیره گلسرخیان، ۲۵ گونه تیره چتریان، ۴۶ گونه تیره نعنائیان، ۲۹ گونه تیره نخودیان، ۲۲ گونه تیره چلیپاییان را می‌توان نام برد.

موسوی گفت: با توجه به فراوانی گیاهان دارویی در آذربایجان غربی، سرمایه گذاری در این عرصه باید در اولویت قرار گیرد، چرا که میزان سود آوری یک هکتار از این گیاهان، حدود ۱۵۰ میلیون ریال بوده و میزان این سود ۲۰ برابر بیشتر از سودآوری محصولات کشاورزی دیگر نظیر گندم است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری آذربایجان غربی فرآوری و تولید صنعتی گیاهان دارویی را از دیگر ضرورت‌های این بخش به منظور جلوگیری از انقراض برخی گونه‌ها برشمرد و اظهار داشت: فرآوری این گونه‌ها بسیار پایین و در حد اسانس و عرق‌گیری در قالب حالت سنتی است.

طبیعت زیبا و خدادادی از زمان پیدایش تاکنون در خدمت بشر بوده و انسان استفاده‌های زیادی از این موهبت الهی برده و می‌برد برای صیانت و تداوم از این نعمت الهی فرهنگ استفاده از آن را یاد بگیریم و به نسل‌های آینده نیز آموزش دهیم.