Artichoke یا Globe artichoke
Cynara scolymus L.
مشخصات گیاه‌شناسی
نام علمی آرتیشو Cynara scolymus L است که جز‌ء تیره کلاپرک‌ها (Compositeae) می‌باشد. در فارسی به‌آن «کنگر فرنگی» یا «خرشوف» می‌گویند. آرتیشو گیاهی چندساله است که برگ، ساقه و اندام آن پوشیده از خار می‌باشد. قسمت‌های هوایی آرتیشو هر سال بر اثر سرما از بین می‌رود، ولی ریشه‌ها و ریزوم آن در خاک باقی می‌ماند و با شروع فصل رشد شاخه‌های جدید از آنها به‌وجود می‌آید. روی شاخه‌های آن برگ‌هایی به وجود می‌آید، که دارای پهنک بزرگ هستند و بریدگی‌های خیلی عمیق دارند و از چند لوب (Lob) تشکیل می‌شوند و پوشیده‌اند از خارهای ریز. در انتهای ساقه غنچه‌ای بزرگ ظاهر می‌شود که دارای نهنج گوشتی برجسته است و چند ردیف براکته‌های ضخیم و گوشتی آن را در میان گرفته‌اند، که مجموع نهنج ضخیم و براکته‌های گوشتی فلس‌مانند، قسمت خوراکی این سبزی را تشکیل می‌دهند. آرتیشو دارای دو نوع ساقه است؛ ساقه‌های زیرزمینی با ریزوم و دیگری ساقه‌ی هوایی. طول بوته‌ی آن به‌بیش از یک‌متر می‌رسد. غنچه ها، که خوراکی هستند، در انتهای ساقه اصلی و شاخه‌های فرعی به‌وجود می‌آیند و قبل از باز شدن برداشت می‌گردند. گل ها به‌رنگ سفید، آبی و یا بنفش دیده می‌شوند.
آب هوای مورد نیاز
آرتیشو یک سبزی فصل خنک می‌باشد.
خاک و کود مورد نیاز
آرتیشو در هر نوع خاکی رشد می‌کند ولی نسبت به خاک‌های سبک، عمیق، حاصل‌خیز با زهکشی خوب واکنش بهتری نشان می‌دهد. در پایان فصل برداشت آن تا ۲۵ تن در هکتار کود دامی به‌زمین داده می‌شود. در مورد گیاه آرتیشو یا کنگر فرنگی، از مصرف کودهای شیمیایی کامل نباید غافل شویم و این سبزی نیز در این مورد، مانند سایر سبزی‌ها چند ساله است.
نحوه‌ی تکثیر و کشت
تکثیر آرتیشو به وسیله‌ی بذر می‌باشد، ولی گیاهان به‌وجود آمده از بذر آن با گیاه مادری کاملا متفاوت هستند. بنابراین این گیاه در سطح تجارتی با بذر تکثیر نمی‌شود. روش مرسوم و متداول تکثیر آرتیشو از طریق غیرجنسی است. بدین‌ترتیب گیاه مادری هرساله تولید زیادی پاجوش می‌کند. این پاجوش‌ها به وسیله‌ی ریزوم‌ها در داخل خاک به‌وجود می‌آیند. از این پاجوش‌ها برای تکثیر استفاده می‌شود. اینکار در مناطق گرمسیری، مانند خوزستان در اوایل پاییز انجام می‌شود، ولی در نقاط سردسیری در اوایل بهار صورت می‌گیرد. ممکن است بوته‌های قدیمی، که چندین سال در زمین باقی مانده‌اند به چندین قسمت تقسیم شوند و به‌طور جداگانه کشت گردند.
زمین سبزی کنگر فرنگی به صورت جوی و پشته آماده می‌شود. فاصله‌ی دو خط کشت آن حدود ۲ متر و فاصله‌ی دو بوته روی خطوط کشت آن حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر در نظر گرفته می‌شود. پاجوش‌های گیاه آرتیشو در بالای داغ آب کشت می‌گردند. نحوه‌ی برداشت این گیاه بدین صورت انجام می‌شود که بعد از اینکه غنچهها ظاهر شدند و به حداکثر رشد خود رسیدند بعد از بازشدن گل‌ها قابل برداشت می‌باشند. غنچهها همراه با ۴ تا ۵ سانتیمتر دمگل برداشت می‌شوند. آنها را بر اساس کوچکی و بزرگی درجه‌بندی کرده و به بازار عرضه می‌کنند.
نحوه‌ی مصرف و اهمیت غذایی
نحوه‌ی مصرف آرتیشو بدین صورت است که غنچهها را به صورت کامل و معمولا به شکل آب‌پز پخته و با انواع مختلف سس به مصرف می‌رسانند. آرتیشو دارای مقدار زیادی اینولین است. همچنین دارای ویتامین‌های مختلف، مخصوصا A و C می‌باشد. این سبزی دارای عناصر مختلفی از قبیل پتاسیم، فسفر، کلسیم، سدیم و آهن است.
آفات و بیماری‌ها
انواع مختلف شته به آرتیشو حمله می‌کند. ممکن است مورد حمله‌ی حلزون‌ها نیز قرار بگیرد. با انواع مختلف سموم شیمیایی و گیاهی، آفات قابل کنترل می‌باشند. مالاتیون و ترکیبات نیکوتین در کنترل حشرات حمله‌کننده به این گیاه نقش مهمی به‌عهده دارند. بیماری‌های مهمی برای آرتیشو گزارش نشده است. همچنین گاهی گیاه آرتیشو مورد حمله بعضی از ویروس‌ها قرار می‌گیرد.
