به پوشش سبک و نرم سطح خاک, مالچ یا خاک پوش می گویند, این پوشش می تواند لایه‌ای از کاه، خاک اره،خاک برگ، ورقهٔ پلاستیکی و بسیاری مواد دیگر باشد.این پوشش خاک و ریشهٔ گیاه کاشته شده را از آسیب باران، سله‌بندی، یخبندان، تبخیر و فرسایش محافظت می کند.
کلمه انگلیسی مالچ (mulch) احتمالا از کلمه آلمانی molsch مشتق شده است، که به معنای " فروپاشی " است و معادل فارسی مالچ نیز کلمه "خاک پوش" است. کاربرد مالچ ها موضوع جدیدی نیست, در واقع کاشف اصلی این روش خود طبیعت است, در جنگل برگ ها از درختان بزرگ جدا شده و به زمین می افتند و به همراه دیگر بقایای گیاهی به مالچ(خاک پوش) و سپس کمپوست تبدیل می شوند, در واقع این پوشش به عنوان لباس زمین خواهد بود, و با تشکیل یک لایه طبیعی روی سطح خاک, از گیاه در برابر سرما و خشکی محافظت می نماید.
در یک مطالعه تحقیقاتی مقایسه خاک با خاک پوش(مالچ)و خاک بدون خاک پوش , تفاوت های چشمگیری به قرار زیر صورت پذیرفت:
- درصد حفظ رطوبت خاک در حدود دو برابر شد.
- دمای خاک تابستان 8 تا 13 درجه کاهش یافت.
- مقدار متوسط زمان مورد نیاز برای حذف علف های هرز به میزان دو سوم کاهش یافت.
روش استفاده از خاک پوش یا همان مالچ بسیار ساده است فقط کافی است سطح خاک اطراف گیاه را با مواد مورد نظر پوشش دهیم.
فواید استفاده از مالچ (خاک پوش)
- از تبخیر رطوبت خاک به مقدار قابل توجهی جلوگیری می کند.
- رشد علف های هرز را حذف یا کاهش می دهد.
- زه کشی خاک را حفظ می کند.
- به افزایش رطوبت هوا کمک خواهدکرد.
- از انتقال نمک و املاح به سطح خاک جلوگیری می کند.
- عملیات کاشت, داشت و برداشت به سهولت انجام می گیرد.
- عناصر و مواد آلی موجود در مالچ به تدریج به خاک منتقل شده و به مصرف گیاه میرسد.
- به پایداری "میکرو ارگانیسم" های مفید خاک کمک زیادی می کند.
- از فرسایش خاک ناشی از بارندگی جلوگیری می کند.
- از یخ زدگی ریشه در فصول سرد جلوگیری می کند.
- هوادهی به خاک به سهولت انجام می شود.
معایب استفاده از مالچ
اگر چه استفاده از مالچ در کشاورزی تأثیر معجزه آسایی دارد ولی گاهی اوقات و در بعضی از شرایط می تواند معایبی را نیز به همراه داشته باشد, در زیر به بررسی این معایب می پردازیم:
- در فصول گرم سال استفاده از پلاستیک سیاه، به عنوان خاک پوش دمای خاک را بالا برده و ممکن است به نابودی گیاه منجر شود.
- کاه، برگ خرد شده، برگهای سوزنی کاج، و تراشه های چوب برای عایق سرما در فصل زمستان مؤثر هستند، اما آنها در فصل بهار و تابستان موجب گرم شدن خاک می شوند.
- اگرچه پلاستیک به طور موثر مانع از تبخیر آب از خاک است ولی گاهی اوقات مانع ورود آب به داخل خاک می شود.
- مواد معدنی و یا خاک پوش های مصنوعی , فاقد مواد آلی هستند و از این نظر برای خاک سودمند نیستند و تنها مزیت آنها نسبت به مالچ های طبیعی این است که خاک پوش های طبیعی ممکن است تخم علف های هرز و یا بیماری را به همراه داشته باشند.
ویژگی های مالچ خوب
- مقرون به صرفه باشد
- به راحتی در دسترس باشد
- به آسانی به کمپوست تبدیل شود
- در صورت نیاز به آسانی حذف شوند
- در محل باقی بماند
- مواد آلی خاک را تأمین کند
- عاری از بذر علفهای هرز، حشرات و بیماری باشد
مواد قابل استفاده برای مالچ
مالچ ها از نطر نوع مواد آن معمولا" به دو گروه اصلی مالچ های طبیعی و مالچ های مصنوعی تقسیم می شوند:
مالچ طبیعی
از جمله مالچ‌های طبیعی می‌توان به لاش‌برگ و شاخسار، بقایای گیاهی مانند علف های هرز حذف شده ، کاه و کلش، خاک‌اره و یا پوست گیاهان اشاره کرد.
مالچ مصنوعی
مالچ‌های مصنوعی معمولاً دوام بیشتری دارند،ولی معایبی را نیز به همراه خواهند داشت این مواد عبارتند از: پوشش‌های ساخته‌شده از سلوفان(مادهٔ پلاستیکی با پایهٔ گیاهی)، پشم‌شیشه، فویل فلزی، کاغذ، خرده لاستیک، پلاستیک یا فیبر اشاره کرد.
انتخاب نوع مالچ
شناخت شرایط موجود و خصوصیات مواد مختلف به ما کمک خواهد کرد تا بهترین پوشش را برای خاک گیاهان انتخاب نماییم. این موارد عبارتند از:
1- شرایط آب و هوایی موجود
انتخاب نوع ماده مالچ نقش مهمی در حفظ دمای خاک ایفا می کند و از این نظر به 2 گروه مالچ تابستانی و یا مالچ زمستانی تقسیم می شوند.
مالچ زمستانی: این نوع خاک پوش به عنوان عایق برای گیاهان چوبی استفاده می شود و معمولا" در اواخر پاییز تا اواخر زمستان از آن استفاده می کنند. نی، برگ خرد شده، و برگ درختان سوزن نمونه هایی برای مالچ زمستان هستند.
مالچ تابستانی: در فصل بهار و تابستان خاک شروع به گرم شدن می کند, بنابراین مالچ بایستی به گونه ایی انتخاب شود که مانع از گرم شدن بیش از اندازه خاک شود.در واقع نقش اصلی مالچ تابستان برای، کاهش رشد علف های هرز و حفظ رطوبت خاک است.
2- ارزان بودن و در دسترس بودن
کم هزینه بودن و در دسترس بودن مواد قابل استفاده برای مالچ از دیگر نکاتی است که در هنگام تهیه مالچ بایستی به آن توجه نمود, مثلا" پوسته کاکائو و پوسته گندم برای تهیه مالچ بسیار مفید هستند ولی ممکن است در بسیاری از مناطق کشورمان در دسترس نباشند بنابراین استفاده از مواد قابل دسترس تر انتخابهای مناسب تری هستند.
3- جنس و ماده
نوع و جنس مواد تشکیل دهنده خاک پوش نقش مهمی را در انتخاب خاک پوش مناسب ایفا می کند.مثال های زیر برخی از کاربردهای
مناسب مالچ هستند:
- پلاستیک سیاه و نی معمولا در باغ سبزی و برای گیاهان میوه دار کوچک استفاده می شود.
- تراشه های چوب، تکه های پوست درخت و برگ درختان سوزنی برای درختچه و یا در اطراف درختان مناسب هستند.
- پوسته کاکائو، و پوسته گندم برای گیاهان 1 ساله و یا چند ساله استفاده می شود.
- از شن یا مالچ سنگ, در زمانی که منظره و حفظ حالت طبیعی باغ مد نظر باشد استفاده می شود.
برنامه ریزی بلند مدت
برای استفاده بلند مدت از خاک پوش(مالچ) به نکات زیر توجه نمایید:
- مالچ اعمال شده برای حفاظت از سرمای زمستان باید در اواخر پاییز گذاشته شوند و مالچ تابستان نیز به طور معمول در اواسط بهار اعمال می شود.
- مالچ موجود در اطراف درختان و درختچه ها را در فصل پاییز از اطراف تنه گیاه دور نمایید تا پوست درخت به راحتی سخت و قوی شود.
- مالچ طبیعی و مصنوعی باید به طور کامل و با ضخامت یکنواخت پوشش داده شود در غیر اینصورت نقاط پایین تر و یا بدون پوشش در معرض رویش علف های هرز می باشد.
