کشت محصولات به صورت گلخانه‌ای نقش اساسی در رونق کشاورزی دارد و هوشمندسازی سامانه های مدیریتی گلخانه در شاخص‌های موثر محصول همچون هزینه و کیفیت تاثیرگذار است.
به گزارش ایسنا، به فضای محدودی که قابلیت کنترل شرایط محیطی مناسب برای رشد گیاهان از نواحی مختلف در تمام سال را فراهم کند گلخانه می‌گویند. گلخانه مکانی برای کشت گونه‌های گوناگون گل یا گیاه است که سقف و دیواره‌های آن به وسیله پوشش‌های شفاف پوشانده شده‌است. گلخانه‌ها برحسب این‌که چه نوع مصالح ساختمانی در آن‌ها به کار برده شده‌است به نوع ثابت و متحرک تقسیم‌بندی می‌شوند.
پوشش گلخانه مایهٔ ایجاد اثر گلخانه‌ای و دربند گرفتن انرژی خورشیدی درون گلخانه می‌شود. گلخانه‌ها از گیاهان در برابر سرمای زمستان و گرمای تابستان محافظت می‌کنند. هر یک از گیاهان برای داشتن رشد مطلوب نیاز به شرایط خاصی همچون شدت نور، دمای روزانه، دمای شبانه، میزان رطوبت هوا و خاک دارند.
از مزایای بی‌شمار کشت گلخانه‌ای میتوان به صرفه جویی در مصرف آب، افزایش تولید در واحد سطح (۱۵ برابر فضای آزاد)، تولید بیش‌تر یک محصول در سال، افزایش کیفیت محصول، استفاده از اراضی غیرقابل کشت، تولید محصول در تمام فصول و اشتغال زائی بالا اشاره کرد.
به منظور اطمینان از کنترل شرایط گلخانه و عدم آسیب رسانی به گیاهان موجود در آن که در مجموع یک اکوسیستم کوچک به حساب می‌آیند، عامل های موثر در مدیریت گلخانه را هوشمند می‌کنند و هوشمندسازی گلخانه ها باعث کاهش ریسک، افزایش بهره‌وری و کیفیت محصولات، کاهش هزینه ها و صرفه جویی در مصرف منابع خواهد شد.
گلخانه‌ای که در آن یکی از عوامل محیطی از جمله دما و رطوبت تحت نظارت باشد را گلخانه هوشمند می‌گویند. در گلخانه هوشمند تمامی مراحل آبیاری، کنترل دما و رطوبت محیط و... می‌تواند به صورت خودکار انجام شود.
استان همدان با دارا بودن دو درصد از مساحت کل کشور، حدود پنج درصد محصولات کشاورزی کشور را تأمین می‌کند که در این بین گلخانه‌ها نقش چشم‌گیری در تولید محصولات دارند چراکه محصولاتی باکیفیت و با کمترین راندمان آب تولید می‌کنند.
کاهش نزولات آسمانی و اضافه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی، استان همدان را در سال‌های اخیر با چالش جدی خشکسالی روبرو کرده بنابراین توسعه و گسترش کشت گلخانه‌ای راهکاری مطمئن برای مدیریت مصرف و صرفه جویی آب است.
وجود ۴۵۰ هکتار مجتمع گلخانه‌ای فعال و ۴۲۰ هکتار مجتمع گلخانه‌ای در حال ساخت در استان همدان نشان‌دهنده رشد چشم‌گیر و سوق پیدا کردن کشاورزان به سمت کشت‌های گلخانه‌ای است.
در رابطه با مبحث مهم و قابل توجه هوشمندسازی گلخانه‌ها در استان همدان به سراغ فعالان مرتبط با این عرصه رفتیم و جویای صحبت‌ها و نظریات آنان شدیم.
محمدباقر لک، مدیرعامل شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند با بیان این که چند سالی است در کشور ما مفهومی به عنوان سامانه های کنترل هوشمند گلخانه مطرح شده است، اظهار کرد: در واقع این موضوع یک سوءبرداشت از مفهوم هوشمندسازی است؛ این سامانه ها هوشمند نیست و صرفاً سامانه های کنترل خودکاری است که دارای بازخورد هستند. در این سامانه ها میتوان از زمان‌سنج و حس‌گر بهره‌مند شد و سطوحی از دما و مقادیر رطوبت یا دیگر موارد مطلوب را مشخص کرد.
او در ادامه ضمن اشاره به این‌که شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند با هدف توسعه فناوری‌های هوشمند و فعالیت‌های نوآورانه در حوزه سامانه‌های زیستی و کشاورزی در سال ۱۳۹۸ پا به عرصه فعالیت نمود، اضافه کرد: سامانه یا سیستمی که توسط شرکت ما طراحی شده بر مبنای مدل رشد گیاه توسعه داده شده است و نرم افزاری که بر روی سیستم قرار دارد تشخیص میدهد که مقادیر مطلوب شاخص های اقلیمی یا آبیاری کشت گلخانه ما به چه نحو باشد که آن را در مرحله اجرا قرار دهد. این موضوع قابلیت فعالیت در بستر وب را نیز دارد. به عبارت دیگر میتوان آن را مثالی از کاربرد عبارت "اینترنت اشیاء" (iot) دانست.
مدیرعامل شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند خاطرنشان کرد: دانش فنیِ مدل رشد که به عنوان نرم افزار در این سامانه به کار گرفته می‌شود طی ۵ سال برای محصولات کاهو و گوجه فرنگی اختصاص داده شد و برای میل به این مقصود از منابع معتبر جهانی همانند دانشگاه واخنینگن هلند بهره‌برداری گردید.
لک تصریح کرد: این طرح تحت حمایت مرکز رشد واحدهای فناور دانشگاه بوعلی سینا است و بنا به این که می‌بایست یک شرکت در رابطه با طرح "سامانه مدیریت هوشمند گلخانه" تاسیس می‌شد شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند تشکیل گردید و در مرکز رشد دانشگاه بوعلی سینا مستقر شد.
وی در پایان با ابراز ناراحتی از نبود حمایت های کافی و لازمه از کارآفرینان این امر و تاکید بر خاص بودن سامانه مدیریت هوشمند به‌کار گرفته شده توسط این شرکت، گفت: این طرح از بَدو پیگیری ها تا ساخت نمونه اولیه، کاملاً با سرمایه شخصی و بدون دریافت هرگونه حمایت مادی و حتی کلامی آغاز به کار کرده است و در حال حاضر نیز نیازمند حمایت مادی و معنوی و همچنین توجه مسئولان مرتبط استانی است تا به بهره‌برداری اقتصادی و سودآوری لازم برسد.
امیرعرفان هاشمی، کارشناس مسائل حوزه گلخانه با اشاره به این که از اقدامات شرکت پیشگامان زیست سامانه هوشمند در زمینه طراحی یک سامانه هوشمند و خاص مطلع است، اظهار کرد: این شرکت با استفاده از متخصصین مربوطه و افرادی که در این حوزه پیش‌رو هستند توانسته تحولی در استان و حتی کشور ایجاد کند و موفقیت هایی را در این زمینه به دست آورده و قطعا آینده‌ای که برای گلخانه هوشمند در نظر دارد بدون حمایت و توجه مسئولان امر امکان پذیر نیست.
هاشمی افزود: مدیریت منابع تولید و نیروی انسانی بخشی از کار کشاورزی است و تأمین آن ها به صورت کامل در آینده بخشی از مشکلات پیش‌رو کشاورزی خواهد بود. بخش عمده کشاورزی که مصرف نهاده های کشور به ویژه آب را در منابع تولیدی و صنعتی خودشان در نظر دارند می‌بایست در مبحث استفاده از تکنولوژی های برتر و مدرن دیدگاه خود را بروزرسانی کنند.
این فعال حوزه گلخانه با تاکید بر این‌که ظهور یک پدیده نو با توجه به کمبود امکانات در بستر تکنولوژیکی نامناسب ریسک بالایی را با خود در پی دارد، خاطرنشان کرد: این شرکت و سامانه‌ای که از آن پرده‌برداری کرده است خطرپذیری لازم را داشته و توانسته با پشتوانه فنی خود مسیر تحول مدیریتیِ منابع تولید آن هم به صورت اخص در بخش گلخانه را آغاز کند و پیشرفت های قابل توجهی را در استان به ثبت برساند.
حجت الله شهبازی، مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی استان همدان با تاکید بر این که در حال حاضر پروسه‌ای که گلخانه ها در قالب هوشمندسازی انجام می‌دهند به صورت طرح کنترل اتوماسیون (خودکار) گلخانه است، بیان کرد: این موضوع مبحثی چند ساله است که در قالب اجرا درآمده و بخش های مختلف اقلیمی و مدیریتی گلخانه‌ای را در بستر نرم افزارها و تجهیزات سخت افزاری که حداقل دخالت انسان در آن وجود داشته باشد مورد کنترل قرار میدهد.
مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی استان همدان یادآور شد: در گذشته حمایت سازمان های دولتی در این مباحث وجود داشته و ۶ سال پیش بخشی از هزینه‌های گلخانه‌ها توسط سازمان های دولتی به صورت بلاعوض پرداخت می‌شد و پس از معرفی طرح های گلخانه‌ای که درخواست تسهیلات داشتند با پیش‌بینی هزینه اتوماسیون گلخانه‌ها آن ها را مشمول دریافت تسهیلات بانکی قرار می‌دادند.
شهبازی تاکید کرد: گلخانه‌دارها در قبال انتخاب شرکت های ارائه دهنده تجهیزات تکمیلی گلخانه مختار هستند و بسته به تولید و توجه به کمیت و کیفیت محصول آن را انتخاب می‌کنند و در ادامه از آن بهره‌وری لازمه را صورت می‌دهند.
وی اشاره داد: سازمان های دولتی اجازه ندارند که سیستم های گلخانه ای را به شرکت های مختلف معرفی کنند و این موضوع به انتخاب خود شرکت ها بستگی دارد. شرکت ها در نمایشگاه های ادوات و تجهیزات کشاورزی محصولات خود را عرضه می‌کنند و گلخانه‌دارها در نمایشگاه‌های مربوطه محصول مورد نظر و دلخواه خود را انتخاب می‌کنند.
شهبازی در پایان مطرح کرد: سامانه مدیریت هوشمند در گلخانه به این معنا است که شرایط اقلیمی داخل گلخانه طوری تنظیم شود که متناسب با محصولی باشد که قصد تولید آن وجود دارد و از این مبحث به صورت خودکار و اتوماسیون بهره‌مندی لازم صورت گرفته می‌شود و این موضوع سال ها است که در کشور ما وجود دارد و شرکت های مرتبط با این سامانه ها نیز تعداد کمی ندارند اما شرکت ها می‌آیند و مزیت های متفاوتی را در اتوماسیون سامانه‌ای که طراحی کرده‌اند قرار می‌دهند و این تفاوت‌ها عامل متمایز شدن آن ها نسبت به سایرین است و آن‌جا است که هوشمند بودن آن مشخص می‌شود.
