Crataegus spp.
Crataegus arona L.
Hawthorn
Rosaceae
زالزالک ها درختچههایی هستند با ارتفاع حدودی ۴ تا ۸ متر و از خانوادهی رزاسه و از جنس ولیک که اکثرا خارهایی کوتاه، برگهایی کوچک دندانهدار و میوههایی گرد و سیبیشکل با قطری حدود ۱ تا ۲ سانتیمتر به رنگ زرد یا سرخ و بعضا هم سیاه دارند. این گیاه در اروپا، آناتولی، خاورمیانه و از جمله در مناطق کوهستانی زاگرس و البرز ایران پراکنده میباشد. میوههای درخت مذکور که در فارسی به آن زالزالک گفته میشود در شمال گاها با نام سرخولیک در برخی مناطق کردزبان به عنوان گویش یا کویشک و در میان ترکزبانان با نام یمیشان شناخته میشود. خار دار بودن و پرپشتی شاخوبرگ این درختان آنها را به گزینهی مناسبی برای کشت در فضای سبز با مصارف زینتی و یا جهت ایجاد مانع و حصار سبز بدل ساخته است. در گذشته اروپائیان این درختان را حامل اصلی باکتری Erwinia تشخیص داده بودند که در گیاهان خانوادهی رزاسه شیوع زیادی داشت.
دستکم از میان گونههای درخت ولیک میتوان به C. aronia که بیشتر به عنوان زالزالک شناخته میشود؛ C. astrosanguinea که در درهی چالوس و ارسباران و کردستان پراکنده است و گاه تا ۱۲ متر مرتفع میباشد؛ C. meyeri که در تالش و ارسباران و زاگرس مشاهده شده و نهایتا تا ۴ متر رشد میکند؛ C. microphylla با پرکندگی در جنگلهای شمال و زاگرس؛ C. monogyna یا زالزالک پرپر که با گلهای بهارهی زیبایی که دارد کشتاش به عنوان درخت زینتی رایج است؛ C. pentagyna که در جنگلهای شما میروید و خارهایی معدود دارد؛ C. pontica با شاخههایی بدون خار و موارد دیگر اشاره کرد.
جنس ولیک یا زالزالک دارای گونهها و ارقام بسیاری است که بعضا تفاوتهای اندکی با هم دارند و در مناطق مختلف جغرافیایی ایران پراکندهاند. در اکثر واریتههای این گیاه روی برگها تیرهتر از سطح زیرین آن میباشد؛ گلآذین ها ۳ الی ۱۰ گل با دمگلی نسبتا بلند و هر گل ۱ تا ۵ خامه و پنج گلبرگ سفید تا صورتی دارد و طبیعتا میوهها نیز بسته به گونه ۱ تا ۵ هسته خواهند داشت. پوست تنه و شاخههای این درختان در ابتدا به رنگ قهوهای و با بریدگیهای زیاد بوده اما بعدا صاف میشوند و به رنگ خاکستری تغییر رنگ مییابند. نام Crataegus به نظر میرسد از واژهی یونانی Kratos به معنی محکم اقتباس شده است و اشاره به چوب سخت درخت زالزالک دارد که بعضا در ساخت اسلحه و یا تهیه سایر ابزارآلات چون چوب تبر کاربرد دارد.
میوه، برگها و گلهای زالزالک دارای خواص دارویی میباشند. میوههای این گیاه که خوراکی هستند حاوی اسیدهای آلی، تاننها، نوعی اسانس روغنی، پکتین، ویتامین سی و مجموعهای از ویتامینهای B هستند. این مواد تحت نظر پزشک جهت درمان ناراحتیهای قلبی، میگرن، کمخوابی و تنظیم فشار خون مصرف میشوند. گل های زالزالک نیز جهت مصارف دارویی در اوایل گلدهی چیده و خشک میشوند. گفته شده این گل ها حاوی گلوکوزید، کریسترین، فلاون و برخی اسانسهای روغنی میباشند و جهت تسکین بیماریهای عصبی، درمان آرترواسکلروز و پایین آوردن فشار خون مورد استفاده قرار میگیرند.
