کهگیلویه و بویراحمد با توجه به موقعیت اکولوژیکی و توپوگرافی خاص خود دارای پوشش گیاهی، جانوری و منابع حیاتی متنوعی است به گونه‌ای که افزون بر 20 درصد پوشش جنگلی زاگرس و حدود 40 درصد گونه‌های دارویی کشور را در خود جای داده است. هم اینک هفت منطقه حفاظت شده با وسعت 93 هزار و 660 هکتار، دنای شرقی با وسعت 28 هزار و 202 هکتار، خاییز سرخ با مساحت 33 هزار و 235 هکتار، خامی با وسعت 25 هزار و 671 هکتار، دیل با 10 هزار و 381 هکتار، سولک با 2 هزار 4287 هکتار و سیوک با 12 هزار 858 هکتار در این استان زیبای طبیعی وجود دارد. کهگیلویه و بویراحمد همچنین دارای پنج منطقه شکار ممنوع شامل پادنای سمیرم، خرم ناز، لار و ماغر، حاتم و کوه تلرش است.
امروزه توجه به محیط زیست به عنوان یکی از مؤلفه‌های توسعه پایدار، یک اصل پایه‌ای در جهان کنونی تلقی شده و این موضوع در پیوند با حیات وحش و پدیده انقراض گونه‌های جانوری اهمیت زیادی دارد. با توجه به ظرفیت‌های زیست محیطی گونه‌های جانوری و نقش آنها در حفظ تعادل محیط زیست نقش مشارکت‌های مردمی در حفظ و توسعه این بخش مهم است. متولیان امر، کارشناسان و دوستداران محیط زیست آشتی دادن اصولی و تکیه بر مشارکت‌های مردمی به ویژه جوامع محلی، تقویت نهادهای مردم نهاد، تعامل بین بخشی و فرهنگ‌سازی از سوی رسانه‌ها را از جمله راهکارها و کارکردهای مناسب در راستای حفظ و صیانت از عرصه‌های زیست محیطی بیان کردند.
کهگیلویه و بویراحمد از معدود استان‌های کشور است که بیش از 312 هزار هکتار منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی دارد. به گفته کارشناسان وجود اقلیم‌های گرمسیری و سردسیری، تنوع زیستی، وجود گونه‌های متنوع جانوری و شمار بالای مناطق حفاظت‌شده این استان زمینه را برای مشارکت مردم در این عرصه فراهم کرده است.
طمع شکارچیان تهدیدی جدی برای مناطق حفاظت شده
مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد گفت: مناطق حفاظت شده این استان و در رأس آنها منطقه حفاظت شده و پارک ملی دنا همواره مورد طمع شکارچیان بوده است. سید اسدالله هاشمی افزود که هم اینک حدود 12 گونه جانوری در این استان در معرض تهدید قرار دارند. وی اظهار داشت: گوزن زرد، کل و بز، کرکس مصری، فاخته خاوری، خرس و پلنگ ایرانی برخی از این گونه‌های در معرض تهدید هستند. وی یادآور شد: هفت هزار و 576 گونه گیاهی در کشور وجود دارد که بیش از 2 هزار گونه از این تعداد در کهگیلویه و بویراحمد است. هاشمی ادامه داد که هم اینک افزون بر 480 گونه گیاهی نیز در کشور در معرض خطر است که هنوز مطالعات جامع در زمینه گونه‌های گیاهی در معرض خطر تهدید و انقراض در استان به‌دست نیامده است.
البته برخی آمارها در سال‌های گذشته حاکی از در معرض خطر و حتی انقراض بودن حدود هشت گونه گیاهی در این استان است. سیر و موسیر، کرفس کوهی، آنغوزه و بیلهر از جمله گونه‌های گیاهی در معرض تهدید و انقراض در کهگیلویه و بویراحمد عنوان شده است. وی تصریح کرد که کار تحقیقاتی و میدانی بررسی وضعیت سه گونه جانوری در استان شامل خرس، پلنگ ایرانی و سیاه گوش نیز در برخی مناطق حفاظت شده استان آغاز شده است. تعداد محیط‌بانان در استان کهگیلویه و بویراحمد به نسبت وسعت مناطق حفاظت شده نیست و هم اینک به ازای هر 10 هزار هکتار منطقه حفاظت شده یک محیط بان در استان وجود دارد. این در حالی است که طبق استانداردهای بین‌المللی برای هر 2 تا سه هزار هکتار یک محیط بان باید مشغول فعالیت باشد.
فرهنگ سازی و آموزش جوامع محلی
مدیر عامل تشکل زیست محیطی «نهضت سبز زاگرس» ابراز داشت که این تشکل برنامه‌های فرهنگ سازی و آموزش با مشارکت و همراهی برخی نهادهای فرهنگی و اجتماعی در استان را آغاز کرده و در سال جاری چندین برنامه ترویجی همراه با احیای جنگل‌ها در مناطق حفاظت شده استان انجام شده است. غریب سجادیان گفت که تعدادی از دانش آموزان مدرسه سما با همراهی گروهی از دوستداران طبیعت و به همت این تشکل مردمی اقدام به کاشت بذر و شناسنامه دار کردن درختان بلوط در 2 منطقه شامل ذخیره گاه دنا و روستای گنجه کهنه شهرستان بویراحمد این استان کردند. وی گفت که این اقدام زیست محیطی در قالب طرح ملی «هر مدرسه یک نهالستان» و به همت این تشکل مردمی انجام شد.
مشارکت مردم آرامش بخش حیات وحش
شهرستان گرمسیری کهگیلویه دارای تنوع زیستی مطلوبی در کشور است و وظیفه همگان حفظ و نگهداری از این تنوع زیستی است چرا که این امانت باید به درستی به نسل آینده تحویل داده شود. منطقه حفاظت شده خائیز با مساحتی بالغ بر 33 هزارو 385 هکتار در مصوبه شماره 163 مورخ 23/10/77 شورای عالی حفاظت محیط زیست در ردیف مناطق حفاظت شده کشور قرار گرفت. پوشش گیاهی منطقه بلوط، بنه، بادام وحشی، ارژن، خوشک، گون، گیاهان دارویی و گونه‌هایی از خانواده گندمیان است و گونه‌های جانوری شامل کل و بز، گرگ، کفتار، شغال، روباه، تشی، کاراکال، پلنگ و پرندگانی از جمله کبک، تیهو، بحری و دلیجه است.
بر اساس سرشماری سالانه حیات وحش، شمار گونه‌های جانوری منطقه حفاظت شده خائیز یکی از زیستگاه‌های منحصر به فرد کل و بز کشور در استان کهگیلویه و بویر احمد از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار است. با توجه به نزدیک شدن به فصل زاد و ولد مشارکت مردم در این راستا نقش مهمی دارد. به گفته کارشناسان، بیشتر زایمان‌های بز کوهی در منطقه حفاظت شده خائیز 2 قلو و سه قلو زایی بوده است. زاد و ولد گونه‌های پرشمار بزکوهی در منطقه حفاظت شده کوه خائیز در فصل بهار جلوه خاصی به این زیستگاه داده است، به گونه‌ای که برخی گونه‌های بز چهار قلو نیز زایمان کرده‌اند. مشارکت مردم می‌تواند آرامش حیات وحش را در پی داشته باشد.
تشدید حفاظت از مناطق حفاظت شده
رئیس اداره محیط زیست کهگیلویه در جنوب این استان با اشاره به آغاز فصل زادآوری گونه‌های حیات وحش و پرندگان افزود: پیشگیری از شکار غیر مجاز و تشدید حفاظت از گونه‌های حیات وحش به‌ویژه در این فصل بیش از هر زمان دیگر نیازمند مشارکت همگانی است. روح الله عزیزی گفت: تعرض سودجویان به منطقه حفاظت شده خائیز بسیار مخرب است و با کسانی که اقدام به زنده گیری بزغاله در برخی مناطق کوهستانی کنند، پرونده مجرمانه آنها خارج از نوبت رسیدگی و برخورد قاطع خواهد شد.
وی اظهار داشت: تاکنون توانسته‌ایم با مراقبت شبانه روزی زیستگاه امنی را برای زاد و ولد کل و بز در خائیز فراهم کنیم. عزیزی تاکید کرد که از عموم مردم و روستاهای همجوار می‌خواهیم در این موقع از سال آرامش و آسایش حیات وحش را مختل نکنند و زمینه ساز رشد جمعیت گونه‌های جانوری و پرندگان به‌ویژه بزغاله‌های کوهی شوند. وی اظهار کرد: مردم می‌توانند در صورت مشاهده هر گونه تخلف و زنده گیری پرنده و بزغاله‌ها گزارش‌های خود را به محیط زیست اطلاع رسانی کنند.
منطقه خائیز در حوزه استحفاظی شهرستان‌های گچساران، کهگیلویه و بهبهان در سال 77 در ردیف مناطق حفاظت شده کشور قرار گرفت. این منطقه با ویژگی‌های طبیعی تپه‌های ماهوری، کوهستانی و صخره‌ای با بارش سالیانه حداقل 250 و حداکثر 670 میلی متر و ارتفاع یک هزار و 500 متر از سطح دریا در محدوده گرمسیری کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است.
