سخنان اخیر معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت منابع آبی در کرج و به کار بردن عبارت ورشکستگی منابع آبی، هشداری است تا بدانیم از مرحله بحران نیز عبور کرده و به وضعیت فرابحران رسیده ایم و برای مقابله با شرایط کنونی باید عزم همگانی ایجاد شود. عیسی کلانتری روز یکشنبه هفته جاری در همایش بررسی ساختار تشکیلاتی مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست ایران که در پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران واقع در کرج برگزار شد، با تاکید بر اینکه کشور به مرحله ورشکستگی منابع آبی رسیده است، از منفعت طلبی برخی در این خصوص انتقاد کرد.
مصرف بی رویه کشور را در شرایط ورشکستگی منابع آبی قرار داده است و نوع مصرف آب در بخش های مختلف نشان می دهد که هنوز زنگ خطر بحران آب به گوش ما نرسیده است و گرچه گام هایی به منظور کاهش مصرف و مدیریت منابع آبی برداشته شده اما به هیچ عنوان کافی نبوده است و این بحران هر روز عمیق تر می شود. در حالی که منابع تجدید شونده آبی کشور 88 میلیارد مترمکعب است میزان مصرف آن 97 میلیارد مترمکعب اعلام شده است و با این حساب حدود 110 درصد استحصال از منابع آبی در کشور انجام می شود در حالیکه سقف آن 40 درصد از منابع تجدید شونده آبی است.
کاهش یک میلیون هکتاری مساحت تالاب ها و هورهای کشور نیز از آثار و تبعات این بحران محسوب می شود که نتیجه آن چیز جز تسریع در فرآیند خشکسالی در کشور و توقف بسیاری از فعالیت های توسعه ای نیست. ناگزیر هستیم که همه طرح های توسعه کشور را با پیوست های فرهنگی آن در هم زمینه بررسی راهکارهای کاهش مصرف آب و کمترین برداشت از منابع آبی بنویسیم و علاوه بر این مردم را نیز به طور کامل در این فرآیند دخیل سازیم. بیابان زایی، گسترش پدیده ریزگردها و ایجاد گرد و غبار، خشکی منابع زیرزمینی آب و تخریب مخازن آبی در زیر زمین، جاری شدن سیل با بارش های کم از دیگر آثار وضعیت موجود است که هر چه می گذرد دامنه آثار آن گسترده تر می شود.
دستیابی به راه حل موثر و کارا برای جلوگیری از گسترش این بحران موضوعی حیاتی که تدوین و اجرای آن امروز بهتر از فردا خواهد بود زیرا تداوم آن می تواند آسیب های جبران ناپذیری به حرکت رشد و توسعه کشور وارد آورد. اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهوری نیز تیر ماه سال جاری در دیدار مجمع نمایندگان استان اصفهان از بحران آب به عنوان ابرچالش نام برد و تاکید کرد که حل این مشکل نیازمند عزم ملی و مشارکت همگانی است. وی تاکید کرد که حل این چالش ها و عبور از وضعیت نگران کننده ناشی از آن نیازمند برنامه ریزی، عزم ملی و مدیریت واحد و منسجم است. در این بین رسانه ها، کارشناسان، متخصصان و انجمن های علمی وظیفه آگاه سازی بیشتر مردم از ابعاد این بحران را بر دوش دارند و در صورتی که این آگاهی بخشی به طور دقیق صورت نگیرد، تبعات آن همه کشور را متاثر خواهد کرد.
از انجمن های علمی انتظار می رود که هر جا دستگاه های اجرایی و قانون گذاری اشتباه کردند، سکوت نکنند و آن را اصلاح کنند. عیسی کلانتری معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این باره گفت که کشور به شرایط ورشکستگی آبی رسیده اما انجمن‌های علمی درگیر مشاوران و پیمانکاران و منافع شخصی هستند و سکوت کرده اند. وی خاطرنشان کرد: امروز گرفتار بسیاری از مشکلات هستیم که بنا به دلایلی انجمن های علمی سکوت کرده اند و منجر شده تا بزرگترین گرفتاری ها را داشته باشیم. کلانتری نمونه این مشکلات را موضوع آب در کشور و سیاست اشتباه در مدیریت این بخش دانست و اظهار داشت: اگر از 40 سال پیش تا کنون انجمن های علمی ساکت نمی ماندند و ناظر بودند، امروز به ورشکستگی آبی نمی رسیدیم.
معاون رییس جمهوری افزایش محصول، خودکفایی، کاهش وابستگی و استقلال کشور را از جمله نیات خیر دانست و اظهار داشت: بعضی از افراد کسانی بودند که این مسایل را پیش بینی می کردند ولی خودشان در استحصال آب پیشقدم شدند و خودشان آن را طراحی کردند زیرا درآمد خودشان از این راه ها بود. وی گفت: معدود افرادی بودند که در این 36 سال نسبت به این موضوع اعتراض کردند و بقیه انجمن های علمی وابسته به آب سکوت کردند و دولت ها و مجالس فکر کردند که راه درستی می روند. کلانتری با بیان اینکه هیچکس از خودکفایی ناراحت نمی شود، افزود: ولی بها و هزینه های پیش رو را درست محاسبه نکردند و متاسفانه فکر می کردیم که هر اول بودن در کلانتری محیط زیست را امانتی برای آیندگان دانست و افزود: آیا توانسته ایم از این امانت به خوبی حراست کنیم؟ در سازمانی که مسئولیتش با من هست و آب پایه محیط زیست است حتی یک کارشناس متخصص در مورد آب نداریم ولی 10 کارشناس در مورد گرگ داریم.
وی ادامه داد: ما که مسئولیت حفظ محیط زیست به عنوان امانت نسل های آینده را می خواهیم بازی کنیم و داشته باشیم باید بدانیم که محیط زیست و منابع طبیعی نه سیاسی است نه مساله روزمره و داریم با کشور بازی می کنیم، کشوری که همین امروز به ورشکستگی آبی رسیده است. وی اظهار داشت: در برنامه ششم توسعه بخش کشاورزی با این بهره وری موجود آب که سالیانه حق نداریم بیش از 35 میلیارد متر مکعب از منابع موجود آبی را استفاده کنیم، برنامه ای به دولت ابلاغ شده که 132 میلیارد مترمکعب آب را نیاز دارد در حالیکه منابع تجدید پذیر آن فقط 88 میلیارد مترمکعب است. معاون رئیس جمهور یادآور شد که انجمن های علمی منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست، آب و خاک ساکت هستند در مقابل تکالیف قانونی که آقایان تصویب کردند.
کلانتری بیان داشت: مردم ما حق دارند رفاه بخواهند و حق دارند که خدمات بیشتری از حاکمیت ها بخواهند ولی همین مردم در عین این خواست ها، تخریب نمی خواهند و ما موظف هستیم به عنوان دستگاه متولی بستر را برای بهبود زندگی مردم آماده کنیم. وی تاکید کرد که توسعه پایدار هیچ تضادی با این دو موضوع ندارد و اگر عقل حاکم باشد این ها هیچ تضادی برای هم ندارند. خداکرم جلالی رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری نیز گفت که بر اساس نتایج پایش های ماهواره ای صورت گرفته از سال 80 تا 95، تالاب و هورهای کشور حدود 1میلیون هکتار کاهش یافته و تبدیل به کانون های تولید ریزگرد و گرد و غبار شده است.
وی نیز در نشست بررسی ساختارتشکیلاتی محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی ایران در دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران در کرج، با بیان اینکه جلوگیری از ایجاد چنین بحران هایی و مسائل مربوط به محیط زیست، تنها برعهده محیط زیست و منابع طبیعی نیست، اظهار داشت: مساله آب بحرانی نیست که درآینده با آن مواجه شویم، بلکه بحرانی است که هم اکنون به آن وارد شده ایم و نیاز است که در این زمینه یک تحول در سیاست گذاری ها و مدیریت مربوط به سرزمین شکل گیرد. وی اضافه کرد: این بحران ها فراتر از تشکیلات منابع طبیعی و محیط زیست هستند و به همین منظور باید اصل 10 قانون اساسی و حفاظت از منابع طبیعی به عنوان یک وظیفه عمومی و جلب مشارکت مردمی را را بیشتر داشته باشیم.
جلالی با اشاره به اینکه تنها نمی توان از دولت انتظار داشت که در این خصوص اقدام کند، خاطرنشان کرد: انجمن ها و تشکیلات مربوط به محیط زیست و منابع طبیعی در سراسر دنیا برای رسیدن به هدف مهم حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی و فعال هستند که در کشور نیز 2 انجمن داریم اما آنچنان که باید نتوانسته اند وظایف خودشان را انجام دهند این در حالی است که با فعال شدن هر چه بیشتر می توان بسیاری از مشکلات مربوط به سیاستگذاری های کلان و اساسی را برطرف کرد. وی با بیان اینکه مشکلات محیط زیستی، تغییر اقلیم، گرمایش زمین تنها مساله ملی نبوده و مربوط به کل جهان هستند، گفت: مسائل مربوط به محیط زیست و منابع طبیعی مساله زیربنایی و شالوده کشور هستند و اگر این شالوده اصلاح نشود همه بناهایی که بر پایه آن ایجاد شده اند، ماندگاری نخواهند داشت.
رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری افزود: آب، خاک و هوا سه عنصر حیاتی مربوط به محیط زیست هستند که هر سه مشکل دارند و ما از خط قرمزها عبور کرده ایم و سازمان منابع طبیعی، جنگل ها و مراتع قوام بخش این سه عنصر و سامان بخش آنها هستند. وی افزود: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون میلیاردها تومان صرف آب های سطحی کشور شده این در حالی است که مجموع اعتبارات در همین مدت برای سفره های زیر زمینی کمتر از نیم درصد بوده این در حالی است که 55 درصد منابع آب هایمان را از منابع زیر زمینی گرفته ایم. جلالی ادامه داد: امروز شاهد فرونشست زمین در برخی نقاط هستیم و این نشان می دهد که باید رویکرد آب در کشور توجه به سفره های زیر زمینی و تعادل بخشی در این زمینه باشد.
وی با اشاره به اینکه محیط زیست کشور نیازمند تقویت است، گفت: در برنامه ششم توسعه حداقل باید سالی سه میلیون هکتار آبخیزداری در کشور صورت گیرد، در 125 میلیون هکتار برای تعادل سفره های زیر زمینی باید آبخیزداری صورت گیرد که از این رقم حدود 99 میلیون هکتار باقی مانده است و اگر با روش سالی یک میلیون هکتار پیش برویم حدود 100 سال زمان نیاز داریم تا این آبخیزداری به اتمام برسد. جلالی با بیان اینکه اگر به دنبال حل بحران های منابع طبیعی و زیست محیطی کشور مانند آب هستیم باید بحران جنگل و مرتع ها حل شود چرا که اینها همه به هم پیوسته و همه هم صنف هستند، افزود: 7 میلیون هکتار از اراضی کشور شیب دار هستند ، در اغلب مناطق کشور شخم را در جهت شیب زمین می زنند و بیشتر ین فرسایش را در این مناطق داریم این در حالی است که با تبدیل شدن این اراضی به درختکاری این فرسایش کاهش و طبق آمار معاونت زراعت حداقل یک میلیون هکتار از اراضی شیب دار را باید تبدل به باغ بکنیم.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به 120 میلیون واحد دامی در کشور اشاره و گفت: از این تعداد حدود 70 میلیون واحد دامی وابسته به مرتع هستند این در حالی است که حدود 30 درصد دام سبک را باید کاهش بدهیم . رییس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری در ادامه به طرح های مربوط به توقف بهره برداری از جنگل های شمال اشاره و افزود: بهره برداری از چوب در این مقطع متوقف شده ، اما برای آموزش دانشجویان اینگونه نیست که پای دانشکده منابع طبیعی در آنجا قطع شده باشد. جلالی ادامه داد: به صورت مشخص و با تفاهم نامه های مشخص می توان موضوع آموزش دانشجویان را محقق کرد.
