1400/12/6 3025

بررسی برخی چالش‌ها و ملاحظات پیرامون کشاورزی شهری: چالش زمین

کشاورزی شهری - چالشها و ملاحظات: بخش اول


کشاورزی شهری: چالش‌ها و ملاحظات | بخش اول: چالش زمین

مقدمه
باور این موضوع که کشاورزی شهری می تواند یک فعالیت سرشار از فرصت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برای ساکنان و جوامع در شهرها باشد، باور درست و قابل قبولی است. اما باید توجه کرد که این موضوع بدون چالش نیست. از جلب مشارکت جامعه گرفته تا تأمین زمین، آب و بودجه، تأسیس و حفظ یک پروژه‌ی موفق کشاورزی شهری به کار سخت و عزم و حمایت همه‌جانبه و چندگانه‌ در سطوح مختلف حاکمیتی و غیر حاکمیتی نیازمند است. همانند هر فعالیت یا کاری که برای اولین بار شروع می‌شود و مجریان اصلی و هدف آن شهروندان یک جامعه می‌باشد، ضمن آنکه باید تلاش شود تا از ابتدا شهروندان جامعه‌ی هدف در تعریف، تصمیم‌گیری، اجرا و مدیریت پروژه دخیل و اثرگذار باشند، بهتر است موانع و مشکلات احتمالی مربوط به آن را شناسایی و راهبردهایی برای آنها تعریف و آماده کرد.

چالش‌ها و ملاحظات
به نظر می‌توان بطور قطع بیان کرد که برای کشاورزی شهری، تامین زمین و آب به عنوان دو نهاده‌ی اصلی تولید، مهم‌ترین چالش‌ها هستند.

چالش زمین
دسترسی به زمین و مقررات کاربری اراضی شهری، بزرگ‌ترین مانعی است که بیشتر پروژه‌های کشاورزی شهری با آن روبرو خواهند بود. با افزایش ارزش زمین شهری، در دسترس بودن زمین‌های مقرون به صرفه برای کشاورزی شهری کاهش می‌یابد و کشاورزان را به سوی جستجوی زمین‌های ارزان قیمت یا رایگان برای کشاورزی سوق می‌دهد. گزینه‌ی کشاورزی در زمین‌های عمومی، بخشی از راه حل برای چالش زمین در کشاورزی شهری است و مدیران شهری و حاکمیتی باید به این موضوع توجه داشته و تامین زمین از منابع عمومی را در برنامه‌ی کشاورزی شهری خود بگنجانند. دولت‌ها و حاکمیت می‌توانند زمین‌های عمومی را بدون هزینه، در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند و با سیاست‌های تشویقی دیگر همچون عدم دریافت مالیات از فعالین این بخش (پرورش، فرآوری، عمل‌آوری، بسته‌بندی و فروش) به اجرای پروژه‌های کشاورزی شهری کمک کنند. 

در شهرهای دارای مزیت زمین‌های عمومی، تبدیل مکان‌های دارای پتانسیل کشاورزی به مزارع مولد، کارکردهای کشاورزی شهری را به‌دنبال خواهد داشت. 

برخی از زمین‌های عمومی می‌توانند شامل این موارد باشند: زمین‌های خالی و یا کم استفاده، زمین‌های در انتظار توسعه، انواع زمین‌هایی که دولت یا شهرداری‌ها مالک آن هستند اما تمایلی به مالکیت یا مدیریت آن ندارند، زمین‌های منابع طبیعی فاقد پوشش گیاهی قرار گرفته در مجاورت شهرها، اموال مازاد نهاد‌های عمومی که دیگر برای اهداف عمومی آنها مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، زمین‌هایی که به عنوان پارک یا فضای سبز شهری تعریف شده‌اند، زمین‌هایی که به عنوان محوطه یا حیاط ساختمان‌های عمومی شناخته می‌شوند و نیز پشت‌بام‌های آنان (مدارس و دانشگاه‌ها، کتاب‌خانه‌ها، سالن‌های اجتماعات،  شهرداری‌ها، وزارت‌خانه‌ها و ادارات، نهادها،‌ ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی و حاکمیتی و غیره)، لازم به اشاره است، با توجه به اینکه در اجرای یک پروژه‌ی کشاورزی شهری تجاری موفق همانند دیگر پروژه‌های تجاری، نیاز به صرف زمان و پول است، از آنجایی که ممکن است دوره‌ی زمانی استفاده از برخی از زمین‌های عمومی محدود باشد، در طرحی که برای چنین زمین‌هایی تعریف می‌شود، باید به این موضوع توجه کرد و شاید بهتر باشد که چنین زمین‌هایی را با هدف احداث باغ‌ها و مزارع اجتماعی یا باغچه‌های محلی در اختیار فعالین کشاورزی شهری قرار داد.

در روند رفع چالش تامین زمین از منابع عمومی برای شهروندان علاقه‌مند به کشاورزی شهری، اقدامات اولیه‌ای نیاز است که عبارتند از:

۱- تنظیم قوانین
مجموعه حاکمیتی باید فرآیند‌های لازم در خصوص قوانین، بخش‌نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و هر آنچه که برای هموار و تسهیل کردن مسیر به انجام رساندن کشاورزی شهری توسط شهروندان در زمین‌های عمومی لازم و ضروری است را تصویب، اصلاح، بهبود و ابلاغ نماید.

۲- شناسایی فرصت‌های مکانی برای کشاورزی شهری
زمین‌های عمومی، در اشکال و اندازه‌های مختلف و در انواع مختلفی از مالکیت‌ها و کاربری‌ها وجود دارند و زمانی‌که به عنوان یک سایت مناسب شناسایی می‌شوند، انواع مختلفی از وزارت‌‌خانه‌ها، سازمان‌ها، ادارات و نهادها وجود خواهند داشت که باید روند بهره‌برداری از آنها را بسیار تسهیل کنند.

انجام شناسایی و بررسی زمین‌های عمومی گام مهمی در جهت استفاده از زمین‌های عمومی برای کشاورزی شهری است. در شناسایی زمین‌های عمومی و تشخیص دارا بودن پتانسیل و نوع پتانسیل برای کشاورزی شهری، باید مدیران شهری از کمک و مشارکت شهروندان (افراد)، سازمان‌های مردم‌نهاد و شرکت‌های خصوصی استفاده نمایند و در این مسیر همکاری باید این موارد را مورد توجه و بررسی قرار دهند:

-    مالک زمین
-    مساحت زمین
-    انواع کاربری‌های قدیم و جدید زمین و سازه‌های موجود در آن
-    مشخصات سایت مانند: مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاک، مشخصات شیمیایی و میزان آب در دسترس، موقعیت جغرافیایی، شیب زمین، میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید، پوشش سطحی، دسترسی به تاسیسات زیربنایی (راه، برق، تلفن)، موقعیت مکانی سایت نسبت به بهره‌برداران بالقوه، امکانات دسترسی به سایت (پیاده-روی، دوچرخه، وسایل نقلیه عمومی، وسایل نقلیه شخصی)، دارا بودن پارکینگ و دیگر موارد.
-    کاربری‌های مجاز برای زمین و امکان تغییر یا اضافه کردن کاربری برای کشاورزی شهری

در شناسایی زمین‌های عمومی، توجه به موارد مطروحه و تعیین دقیق هر یک از آنها، کمک خواهد کرد تا درک کامل و دقیقی از  پتانسیل‌های واقعی زمین‌های عمومی شهری بدست ‌آورده شود تا بتوان آنها را به به‌ترین شکل برای علاقه‌مندان معرفی کرده و در اختیار آنان قرار داد.

۳- برنامه ریزی برای به حداکثر رساندن منافع عمومی در سایت‌های عمومی شناسایی شده
به عنوان پیش‌نیاز برای دست‌یابی به یک بخش خاص از منابع و دارایی‌های عمومی، شهروندان باید چشم‌اندازی از هدف خود برای انجام کشاورزی شهری در زمین‌های عمومی و برنامه‌ریزی مرتبط با آن را بیان کنند. 

اجازه دادن به یک فرد یا گروه برای انکه یک دارایی عمومی را در اختیار بگیرد و از منافع آن استفاده‌ی شخصی داشته باشد، موضوعی است که باید بدان توجه داشت و برای آن برنامه‌ریزی کرد. البته باید یادآور شد که اثرات مثبت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و سیاسی کشاورزی شهری برای شهروندان و مجموعه حاکمیتی، بسیار بیشتر از منافعی است که یک فرد یا گروه از انجام آن در یک زمین عمومی شهری و با استفاده از منابع عمومی بدست می‌آورد.  این موضوعی است که باید در ترویج و تشویق کشاورزی شهری بدان توجه ویژه داشت و تلاش کرد تا مجموعه‌ی حاکمیتی، مدیریت شهری و شهروندان، به این درک مشترک مثبت از کشاورزی شهری دست‌ یابند.

شاید لازم به ذکر باشد، از جمله مواردضروری که در برنامه‌ریزی‌های کشاورزی شهری باید به آنها توجه کرد، این موارد هستند:

-    مزایایی عمومی برنامه همچون، آموزش شغلی، آموزش تغذیه، دسترسی به غذا برای افراد کم درآمد، اثرات کنترلی بر جرائم، اثرات مثبت زیست‌محیطی، اثرات مثبت کاهشی قیمت مواد غذایی و غیره.
-    در برنامه ریزی باید معیارهای واجد شرایط بودن برای کسانی که علاقه‌مند به فعالیت‌های کشاورزی شهری هستند مشخص شده باشد و برنامه‌ریزی نیز برای آنها صورت گیرد.
-    اطمینان حاصل شود که منابع عمومی، به شکلی بی‌طرفانه و بطور کامل عادلانه (بخصوص در شرایطی که متقاضی زیاد است) در اختیار متقاضیان قرار گیرد.

لازم به تاکید است که برای به حداقل رساندن هرگونه خطر واگذاری‌های غیر قانونی و رانتی منابع عمومی به افراد یا اشخاص، باید در مسیر برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی شهری، گروه‌های اجتماعی یا سازمان‌های مردم نهاد با بخش‌های مختلف حاکمیتی و مدیریتی، همکاری و مشارکت کنند.

همچنین، این موضوع که بهتر است تا در پروژه‌های کشاورزی شهری، خود ساکنین شهر درگیر شده و از توان‌مندی‌های آنان در مسیر به انجام رساندن پروژه استفاده کرد، موضوعی است که باید بدان توجه کرده و اهتمام ورزید. در این مسیر اگر گروه یا یک سازمان مردم نهاد بخواهد یک پروژه‌ی کشاورزی شهری را داشته باشد، بهتر است در همان شهر مستقر بوده و اکثریت اعضای آن از ساکنان همان شهر یا محله باشند و هدف آنها از اجرای یک چنین پروژه‌ای، بهبود کیفیت زندگی ساکنان آن شهر باشد. همچنین آن سازمان یا گروه نباید در پذیرش اعضا تبعیضی قائل شود و مشارکت فعال محله را در سازمان و پروژه‌ی خود نشان دهد.

۴- واگذاری زمین‌های شناسایی شده به شهروندان
 بعد از شناسایی زمین‌های عمومی دارای پتانسیل بالقوه برای اجرای یک پروژه‌ی کشاورزی شهری و برنامه‌ریزی‌های مورد نیاز برای آنها، به منظور واگذاری زمین‌ها به شهروندان و جلب مشارکت آنها، برای واگذاری زمین‌ها ضمن توجه به شکل واگذاری که ممکن است صلح، اجاره، اجاره به شرط تملیک، فروش یا هر شکلی دیگر که قانون اجازه می‌دهد باشد، در گام اول، باید توافق‌نامه‌های استانداردی تهیه شود تا مدیران شهری و شهروندان، به یک درک مشترک از مسئولیت‌ها و تعهدات خود که از پیش تعریف شده است دست یابند. این توافق‌نامه‌های دارای استاندارد عمومی و مواد و بندهای خاص، ضمن تعریف روابط بین افراد، گروه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد با مالکان زمین‌های عمومی، شفافیت لازمه برای این موضوع را تامین و نهادینه خواهند کرد.

در گام دوم، آن بخش از مدیریت شهری که روند شناسایی زمین‌های عمومی را پیش‌برده است، می‌بایست مشخصات کامل و دقیقی از زمین‌ها و پتانسیل‌های بالقوه‌ی آنها به همراه نحوه‌ی واگذاری، متون توافق‌نامه‌ها و قوانین تشویق کننده‌ی تعریف شده برای زمین‌ها را جهت اطلاع و آگاهی شهروندان بطور شفاف و آزاد در اختیار شهروندان قرار دهد.

گام سوم، ترویج کشاورزی شهری با استفاده از انواع و اشکال مختلف رسانه‌های عمومی و اجتماعی (تصویری، صوتی و نوشتاری)، که در آن ضمن آشنا سازی جامعه با انواع کارکردها و مزایای کشاورزی شهری، هدف رسانیدن شهروندان و مدیران شهری و مالکان زمین‌های عمومی به یک درک مشترک مثبت از کشاورزی شهری، دنبال می‌شود.  

چنین فرآیندهایی بخشی از یک برنامه‌ریزی قوی و پایدار در مسیر اجرایی کردن کشاورزی شهری پایدار توسط شهروندان در زمین‌های عمومی است. البته باید متذکر و یادآور شد که مجموعه‌ی حاکمیتی و مالکان زمین‌های عمومی شهری، در مسیر واگذاری زمین‌های عمومی برای کشاورزی شهری، با هدف دست‌یابی به منافع فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی، هرگز نباید به دنبال کسب درآمد از محل واگذاری باشند. در حقیقت مجموعه‌ی حاکمیتی، باید فرآیندی را پیش ببرد تا زمین‌های عمومی شهری دارای پتانسیل کشاورزی شهری، به دارایی‌های جامعه و شهروندان فعال در کشاورزی شهری، به سرمایه‌های اجتماعی تبدیل شوند.

نتیجه‌گیری
کاهش یا عدم در دسترس بودن زمین‌های مقرون به صرفه برای کشاورزی شهری، چالش تامین زمین برای علاقه‌مندان به کشاورزی شهری را بدنبال دارد و بنابراین، گزینه‌ی کشاورزی در زمین‌های عمومی، بخشی از راه حل برای چالش زمین در کشاورزی شهری است و مدیران شهری و حاکمیتی باید به این موضوع توجه داشته و تامین زمین از منابع عمومی را در برنامه‌ی کشاورزی شهری خود بگنجانند و در این مسیر انجام اقداماتی همانند، تنظیم قوانین تسهیل کننده، شناسایی پتانسیل‌های موجود، برنامه‌ریزی هدف‌مند، تعریف توافق‌نامه‌ها و الگوهای واگذاری، تاکید و توجه به عدالت در واگذاری‌ها، برخی از اقداماتی هستند که باید به آنها توجه داشته باشند.

مقاله اختصاصی گروه تدوین محتوای اگرونیک 
استفاده از این مطلب و انتشار آن، با ذکر نام اگرونیک  و درج لینک www.agronic.ir بلامانع می باشد.

نظر شما

ارسال

پرطرفدارترین مطالب امروز

آیا لامپ های معمولی برای پرورش گل و گیاه مناسبند؟
متوسط نیاز آبی محصولات کشاورزی در ایران چقدر است؟
معرفی ذرت و انواع آن
دگردیسی در حشرات و انواع لاروها
معرفی گیاه لوبیا و نحوه کشت آن
معرفی درخت لیلکی ایرانی و آمریکایی
طوفان شن در خاورمیانه و ایران، سدسازی، کشاورزی، جنگ و...
تغییرات اقلیم و اثر آن بر بخش کشاورزی
انواع مراتع ایران از نظر سطح پوشش گیاه
تازه های اگرونیک

دانشگاه تهران در جمع ۳ مرکز دانشگاهی برتر دنیا در تولید علم حوزه کشاورزی محیط‌های کنترل‌شده

تاکنون بیش از ۴۵۰ گلخانه و باغ استان یزد شناسنامه‌دار شده‌اند

پیش‌بینی ۷‌ هزار میلیارد تومان اعتبار برای طرح آبیاری و زهکشی غرب و شمال‌غرب کشور

کسب درآمد با رام کردن تمشک‌های وحشی در گلستان

آموزش، زیربنای استفاده کشاورزان از سیستم‌های آبیاری نوین

برداشت برنج از ۵۵ درصد اراضی شالیکاری گیلان

آموزش و ترویج مهم‌ترین برنامه جهاد کشاورزی

کاهش اثرات تنش آبی در محصولات کشاورزی

خسارت ۲۵ درصدی علف‌های هرز به محصولات کشاورزی

پاییز امسال ۳۸ هزار هکتار از زمین های کشاورزی سیستان و بلوچستان به زیر کشت گندم می‌رود

کشاورزان در ساعات اوج گرما آبیاری نکنند

۴۰۲ هکتار گلرنگ در لرستان کشت شده است

امسال بیش از ۷۰ هزار تن پسته در رفسنجان برداشت می‌شود

دانه‌های روغنی کاملینا از کشاورزان خراسان شمالی خرید تضمینی می‌شود

مازاد تولید شالیکاران گلستانی خریداری می‌شود

تامین آب ۲۲ هزار هکتار زمین کشاورزی از طریق سدهای خراسان شمالی

کشاورزان از آتش زدن بقایای گیاهان خودداری کنند

تعجیل در برداشت برنج ممنوع

آسیای میانه و روسیه خریدار محصولات گلخانه‌ای هرمزگان

بررسی مستندی درباره فروچاله‌ها

تجهیز ۵۷ هزار هکتار از اراضی لرستان به سیستم آبیاری نوین

شناسایی ۴۷٠ گونه گیاهان دارویی در آذربایجان غربی

در پی ساماندهی فارغ‌التحصیلان جویای کارِ کشاورزی هستیم

پیش‎‌بینی برداشت ۵۰ هزار تن هلو از باغات چهارمحال و بختیاری

«کشاورزی حفاظتی » بهترین راه برای صرفه جویی آب و انرژی

اگرونیک در شبکه های اجتماعی