در اصطلاح جانورشناسی دگردیسی به فرآیند رشد جانداران از مرحله جنینی تا رسیدن به بلوغ گفته میشود که در طی آن جاندار از دوره جنینی تا تبدیل شدن به یک جاندار بالغ، شاهد تغییرات و دگرگونیهای مختلفی در شکل ظاهری، ساختار بدن و کارکرد اندامها میباشد. در حشرات میتوان با توجه به تغییراتی که بدن حشره از زمان خروجش از تخم تا تبدیل شدن به یک حشره بالغ طی میکند به طور کلی چهار نوع دگردیسی را از هم تفکیک نمود:
رشد بدون دگردیسی (Without Metamorphosis):
این نوع رشد در حشرات بدوی آمتابول (Ametabola) صورت میگیرد. حشره نوزاد از بدو تولد تقریبا شبیه حشره بالغ اما در ابعادی کوچکتر و حتی با الگوی رفتاری و تغذیهای یکسان میباشد. تفاوت عمده حشره نوزاد و بالغ در توانایی تولید مثل در حشرات بزرگتر میباشد.
دگردیسی تدریجی: (Gradual Metamorphosis):
این دگردیسی در حشراتی مانند ملخها، سنها، موریانهها، سوسریها و غیره مشاهده میشود. در این حشرات رشد تدریجا در مراحل مختلف و با تغییر جلد یا پوستاندازی در پایان هر مرحله صورت میگیرد. حشره کوچک که پوره (یا نمف) نامیده میشود تقریبا شبیه حشره بالغ و معمولا بدون بال میباشد.
دگردیسی ناقص (Incomplete Metamorphosis):
دگردیسی ناقص را میتوان در یکروزهها، بهارهها و سنجاقکها دید که در آن بعد از تفریخ تخم تغییرات بدنی در مقایسه با دگردیسی تدریجی سریعتر اتفاق افتاده و به حشرات جوان نایاد (Naiad) گفته میشود. این حشرات برای تبدیل شدن به حشره بالغ دوره شفیرگی کوتاهی را میگذرانند.
دگردیسی کامل (Complete Metamorphosis):
تعداد قابل توجهی از گونههای حشرات مانند پروانهها، مگسها، زنبورها و بسیاری از سوسکها دوره دگردیسی کاملی را میگذرانند. در این نوع دگردیسی حشرات در دوره اول زندگی خود به معنای واقعی از لحاظ فیزیولوژیک و مرفولوژیک با حشره کامل متفاوت هستند. به این دوره از زندگی حشرات جوان مرحله لاروی گفته میشود.
در ارتباط با کشاورزی، خسارت آفات گیاهی معمولا در این مرحله و توسط لاروها صورت میگیرد. معمولا لاروها در دوره رشد خود ممکن است ۴ الی ۱۲ بار پوستاندازی میکنند که به فواصل دو پوستاندازی سن لاروی (Instar) گفته میشود. لاروها را با توجه به خصوصیات بیولوژیک و مرفولوژیک به چند دسته تقسیمبندی میکنند:
1. لاروه کامپودئیفرم (Campodeiform): لاروهایی دارای بدنی کشیده و کاملا متحرک هستند. سه جفت پاهای سینهای نسبتا بلند دارند. وجه مشخصه آنها وجود دوقلاب در آخرین حلقه شکم میباشد. تقریبا اکثر این لاروها گوشتخوار هستند.
2. لارو کارابئیفرم (Carabeiform): علیرغم شباهت زیاد با لاروهای بالا این لاروها فاقد استطاله انتهایی شکم هستند، از دیگر حشرات و یا گیاهان تغذیه کرده و در زیر خاک، زیر پوست درختان و یا داخل بقایای گیاهی زندگی میکنند.
3. لارو اسکارابئیفرم (Scarabaeiform): این لاروها عموما شکل استوانهای و قوسی دارند. دارای حلقههای مشخص بدنی، معمولا قهوهای و دارای آروارههای قوی و شاخکهای کوتاه و سهجفت پا هستند. این لاروها کم تحرک بوده و معمولا در خاک و یا داخل چوبهای پوسیده زندگی میکنند.
4. لارو الاتریفرم (Elateriform): این لاروها مفتولی، کشیده و دارای حلقههای همقطر و پهن هستند. شاخکها و پاهای سینهای خیلی کوتاه دارند. این لاروها معمولا گوشتخوار بوده و بدنشان گاهی دارای مو و گاهی هم صاف میباشد.
5. لارو اروسیفرم (Eruciform): بدن این لارو استوانهای کشیده، در طرفین دارای شش چشم ساده جانبی (در پروانهها) و یا یک چشم ساده (زنبورها)، شاخکهای کوتاه و قطعات دهانی ساینده هستند. ضمنا این لاروها ۲ تا ۸ جفت پای دروغین در زیر حلقههای شکمی دارند. این لاروها در رنگهای مختلف دیده شده اکثرا گیاهخوار بوده و بسیاری از آفات مهم گیاهی از جمله این لاروها به شمار میروند.
6. لارو ورمیفرم (Vermiform): این لاروها فاقد پا میباشند و معمولا در داخل گیاه از پارانشیم برگ، قسمتهای تنه، شاخه و یا مواد پوسیده تغذیه میکنند.
شفیره (Pupa):
در حشراتی که دارای رشدی با دگردیسی کامل هستند، در آخرین مرحله تغییر جلد لارو وارد دوره شفیرگی میشود. در این مرحله با آنکه ظاهرا به نظر میرسد که شفیره تحرکی ندارد اما در آن تغییرات سلولی زیادی در جهت تغییر شکل و تبدیل لارو به یک حشره کامل در جریان است. به طور کلی شفیرهها از نظر شکل خارجی و وجود یا عدم پیوستهای آزاد به سه دسته شفیره آزاد، غیر آزاد و مخفی تقسیم میشوند.
منبع:
بهداد، ابراهیم. (۱۳۸۱). حشرهشناسی و آفات مهم گیاهی ایران. نشر یادبود. اصفهان
