در سال‌های نه‌چندان دور روی چرخ طافی میوه‌های فصل که میوه‌های موردعلاقه کودکان بود مانند، آلبالوی خشک، زغال‌اخته و زالزالک می‌فروختند و میوه را داخل قیف‌های کاغذی می‌پیچیدند و به مشتری می‌دادند و مشتریان هم اغلب کودکان و نوجوانان بودند.
پاییز میوه‌های زرد و سرخی همچون انار و نارنگی را به انسان هدیه می‌دهد که البته در این میان نباید از میوه‌های خودرو غافل شویم، یکی از این میوه‌ها که طرفداران خاصی دارد «زالزالک» است.
بهرام گِرِئی، فعال محیط زیست و از اهالی الموت می‌گوید: «زالزالک» در استان قزوین با نام‌های کَهری و وَلیک نیز شناخته می‌شود البته در الموت برای انواع زرد رنگ نام‌های کَرکی، کَری و برای انواع قرمز و سیاه نیز نام‌هایی چون میارِه، میارِک، گُچ و گوچ مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طارم سفلی نیز در مناطق کوهستانی درختچه‌های زالزالک در مناطق جنگلی وجود دارد که از آن با نام «یئمیشان» یاد می‌شود.
گرئی اشاره می‌کند: فصل برداشت زالزالک از اواسط شهریور تا اواخر مهر است و نوع دیمی آن شیرین‌تر اما لیزتر بوده و بعضاً دچار آفت و کرم‌خوردگی می‌شود. این میوه به‌صورت سنتی برداشت می‌شود که طی آن اهالی محصول را به‌صورت دست‌چین یا تکاندن درخت و شاخه‌ها و یا ریختن با چوب بلند با نام «المبه» برداشت می‌کنند. در روستای هیر از توابع الموت غربی، سالانه بیش از ۱۰۰ تُن زالزالک تولید می‌شود که اغلب دیمی است. نحوه فروش آن نیز به روش سنتی، دلالی، با واسطه، خرده‌فروشی و عمده‌فروشی است که بیشتر در تهران، قزوین و تبریز به فروش می‌رسد و البته امسال به عراق نیز صادر شده است. لازم به ذکر است که بگوییم با توجه به خودرو بودن زالزالک بخش زیادی از میوه آن خوراک وحوش می‌شود.
این فعال حوزه گردشگری خاطرنشان می‌کند: این میوه خوشمزه در فصل رویش به‌صورت تازه خوری و در زمستان و پاییز به‌صورت خشک‌کرده مورد استفاده قرار می‌گیرد، البته محلی‌ها این میوه را فرآوری کرده و به‌صورت شور و یا ترشی به‌عنوان چاشنی غذا استفاده می‌کنند؛ همچنین دمنوش گل این میوه نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. زالزالک طبعی سرد دارد، بنابراین در الموت توصیه می‌شود حتماً به‌همراه مغز گردو مصرف شود.
گرئی تصریح می‌کند: در الموت و به‌خصوص در روستای «هیر» زالزالک را بلافاصله پس از برداشت، به‌صورت تسبیح در اندازه‌های متفاوت به نخ بافته و بر بالکن‌ها آویزان کرده و خشک می‌کنند و در پاییز و زمستان به‌عنوان شب‌چَره می‌خورند، البته اندازه‌های کوچک را به کودکان هدیه می‌دهند. وی با توجه به پژوهش انجام شده در این حوزه می‌گوید: از خواص زالزالک می‌توان به کاهش کلسترول خون، جلوگیری از آسم، پیشگیری و بهبود دیابت، کاهش چربی خون، کاهنده حملات قلبی و کبدی، آرام‌بخشی و از خواص دمنوش گل آن به‌عنوان ضد اسپاسم و جهت درمان ورم آئورت اشاره کرد.
این فعال محیط زیست در پایان سخنانش متذکر می‌شود: کمک دولت در مبارزه با آفت دارواش به‌عنوان اصلی‌ترین آفت و ایجاد بنگاه‌ها یا تعاونی‌های روستایی برای فروش ازجمله درخواست‌های اهالی منطقه است.
اثر دارویی زالزالک
محمد پیله‌فروش، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین نیز با بیان اینکه زالزالک در الموت، کوهین و طارم سفلی رشد می‌کند، به ایسنا می‌گوید: اثر دارویی زالزالک بسیار است در کشور ما یکی از شرکت‌های داروسازی از این گیاه قطره‌ای برای تقویت ماهیچه‌های قلب تولید کرده است، این شرکت در زمان گل و برگ دهی از گیاه مورد نظر برداشت و عصاره گیری می‌کند.
وی با بیان اینکه در زبان محلی به زالزالک «ولیک» گفته می‌شود، تشریح می‌کند: در استان گونه‌های سرخ ولیک، سیاه ولیک و زرد ولیک داریم که هر یک خصوصیات ویژه خود را دارند؛ از زرد ولیک به عنوان میوه و تنقلات استفاده می‌شود که در اراضی ملی و مستثنیات کشاورزان رشد پیدا می‌کند، بوته‌هایی که در اراضی کشاورزان رشد می‌کنند به‌خاطر رسیدگی و آبیاری میوه درشت‌تری دارند ولی بوته‌هایی که در عرصه‌های ملی هستند به خاطر اینکه با بارندگی آبیاری می‌شوند اگر بارندگی خوب باشد میوه درشتی خواهند داشت و اگر خشک‌سالی باشد میوه ریز بوده و بازارپسندی ندارد.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین اضافه می‌کند: معمولاً زالزالک آفتی دارد که بوته‌هایی که در عرصه‌های ملی وجود دارد مشاهده می‌شود، الآن زالزالک در عرصه‌های منابع طبیعی موجود بوده و هنوز خزان نکرده است. برداشت محصول زالزالک از سطح ۴۰ هکتار از باغات و همچنین عرصه‌های منابع طبیعی استان آغاز شده است و پیش‌بینی می‌شود بیش از ۱۶۰ تن محصول زالزالک از باغات استان برداشت شود.
پیله‌فروش متوسط عملکرد تولید این محصول در سطح باغات استان را بیش از چهار تُن در هکتار برآورد و اضافه می‌کند: بیشترین پراکنش محصول زالزالک به‌عنوان یک محصول ارگانیک در سطح استان، در مناطق کوهپایه‌ای به‌ویژه منطقه الموت شهرستان قزوین است. به دلیل کیفیت خوب محصول زالزالک تولیدی در سال جاری، صادرات آن به کشور عراق در حال انجام است.
حمید روزبه، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین نیز در این خصوص به ایسنا می‌گوید: زالزالک در برخی از مناطق تراکم زیادی دارد و به‌عنوان گونه‌ای جنگلی محسوب می‌شود اما در حقیقت یک درختچه بوده و انواع زالزالک، سرخ ولیک و سیاه ولیک است و در مناطقی از الموت غربی و شرقی، طارم سفلی و قاقازان رویش دارد و به‌عنوان دارو نیز حتی محسوب می‌شود. قطره این گیاه به‌عنوان دارو در درمان بیماری‌های قلبی مورد استفاده قرار می‌گیرد، از نظر ما اینگونه اهمیت بالایی دارد چون تجزیه کربن، زیبایی منظر و جلوگیری از فرسایش خاک از فواید این درختچه است.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین بیان می‌کند: اگر به‌عنوان جنگل محسوب کنیم در تراکم جنگلی ۲۸ هزار هکتار جنگل شامل گونه‌های سوزنی و پهن‌برگ داریم که قالب آن اُرس و گونه بلوط است و زالزالک به‌عنوان گونه همراه در جنگل وجود دارد. به نظر می‌رسد به‌صورت پراکنده ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ هکتار در سطح استان زالزالک داشته باشیم که متراکم‌ترین آن در الموت شرقی و غربی مانند «مِرگ»، «قسطین لار»، در رودبار «فلار» معروف‌ترین جایی است که پایه‌های زیاد و پرتراکم زالزالک را مشاهده می‌کنیم.
روزبه با اشاره به اینکه کهری یا زالزالک در پاییز برداشت و مورد استفاده قرار می‌گیرد، اضافه می‌کند: وقتی که خشک‌سالی اتفاق می‌افتد گیاه ضعیف می‌شود و انواع آفت‌ها و امراض به آن حمله می‌کند الآن مهم‌ترین بیماری که زالزالک دارد آلوده شدن به نیمه‌انگل دارواش است؛ دارواش مانند یک انگل روی درخت قرار می‌گیرد چون دارای سیستم فتوسنتزی است می‌تواند فتوسنتز انجام دهد ولی با استفاده از مکینه‌ها مواد معدنی و آب را از درخت جذب و رشد کند که این به‌مرور باعث ضعیف شدن پایه‌های درخت و در آینده موجب خشک شدن آن می‌شود.
ضرورت دارد مسئولان امر برای حفظ گونه‌های موجود در منابع طبیعی برنامه‌ریزی کنند چون حفظ ذخایر ملی و گونه‌های گیاهی و دارویی اهمیت بسزایی دارد و خوب است اینگونه موارد برای آیندگان نیز حفظ شود.
