در سال‌های اخیر کاربرد داروهای گیاهی برای درمان دیابت، روز به روز بیشتر می‌شود و این مسئله سبب شده شناخت داروی گیاهی کارآمد اهمیت بیشتری پیدا کند.
شناخت و مطالعه گیاهان دارویی می‌تواند اهمیت زیادی داشته باشد. گیاهان سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدان هستند و با افزایش قدرت آنتی اکسیدان‌های پلاسما سبب کاهش خطر ابتلا به بعضی بیماری‌ها می‌شوند.
محققان در پژوهشی با عنوان «بررسی تأثیر عصاره برگ گیاه کارلا بر میزان گلوکز، لیپید و مالون دی آلدئید سرم در موش صحرایی دیابتی شده توسط استرپتوزوسین» آورده‌اند: «دیابت یک بیماری مزمن پیش رونده است که ارتباط تنگاتنگی با بیماری‌های قلبی- عروقی دارد. در این بیماری میزان رادیکال‌های آزاد افزایش می‌یابد. رادیکال‌های آزاد به دلیل داشتن الکترون تک، واکنش‌پذیری بالایی دارند و به غشای سلول اندامک‌های سلولی آسیب می‌رسانند. آسیب غشای سلول سبب پراکسیداسیون و سخت شدن دیواره سلول می‌شود و متعاقب آن بسیاری از کارکردهای فیزیولوژیک تحت تأثیر قرار می‌گیرد».
در این پژوهش که توسط محمد رضا حاجی نژاد، محمود صالحی مقدم، شقایق حاجیان شهری، الهام واعظی، عباس جمشیدیان و داریوش سعادتی در دانشکده دامپزشکی دانشگاه زابل انجام گرفته، آمده است: «در سال‌های اخیر کاربرد داروهای گیاهی برای درمان دیابت، روز به روز بیشتر می‌شود و این مسئله سبب شده شناخت داروی گیاهی کارآمد اهمیت بیشتری پیدا کند. گیاهان سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدان هستند و با افزایش قدرت آنتی اکسیدان‌های پلاسما سبب کاهش خطر ابتلا به بعضی بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی می‌شوند. از این رو استفاده از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی با منشأ گیاهی به دلیل عوارض کمتر، قیمت مناسب و در دسترس بودن نسبت به داروهای شیمیایی مورد توجه قرار گرفته است».
بر اساس این پژوهش: «خربزه تلخ یا کارلا با نام علمی مورموردیکا کارانتیا (Momordica charantia) یک گیاه دارویی متعلق به خانواده کدوییان است. مورموردیکا رانتیا بومی مناطق غربی هندوستان و چین است. این گیاه دارای موموردیوم کارانتین، آسکوربیک اسید، گلیکوزید و آلکالوئید است. همچنین عصاره آتانولی این گیاه سرشار آلکالوئید، انواع تانن‌ها، استروئید با منشأ گیاهی، گلیکوزیدها، فلاونوئید و ساپونین است. میوه و برگ گیاه کارلا در طب سنتی هندوستان برای درمان یرقان و بیماری دیابت کاربرد داشته است. همچنین اثر ضد سرطانی، افزایش قدرت سیستم ایمنی و اثرات ضد کرمی از دیگر اثرات درمانی این گیاه دارویی است».
در این مقاله آمده است: «در پژوهش‌های پیشین ثابت شده است که برگ و میوه این گیاه ترشح انسولین را افزایش داده و ورود گلوکز را به سلول‌های کبدی تسهیل می‌کند. گیاه کارلا دارای اثر ضد مالاریایی و ضد پلاسمودیومی است. میوه این گیاه دارای ترکیبی به نام کوئینین است و از این رو مزه تلخ دارد. کارلا دارای دو نوع میوه است که شکل و رنگ متفاوت دارند. نوع فراوان آن‌ها میوه دوکی شکل زرد رنگ دارند. میوه نارس گیاه فلاونوئید و ترکیبات فنولی بالایی دارد. در میوه رسیده میزان فلاونوئید کمتر از میوه نارس است. این گیاه سرشار از ویتامین‌های گروه B، اسید استئاریک، اولئیک اسید و اسیدهای چرب است. ترکیبات دارویی با منشأ گیاهی و گیاهان دارویی دارای طیف گسترده‌ای از آنتی‌اکسیدان‌ها هستند که می‌توانند در درمان با دیابت سودمند باشند. قیمت پایین، سمیت و عوارض جانبی کمتر سبب شده گرایش نسبت به این داروها روز به روز افزایش یابد. هدف از پژوهش کنونی تعیین میزان اثر عصاره برگ گیاه موموردیکا کارانتیا بر میزان گلوکز و سطح مالون دی آلدئید سرم به عنوان یکی از شاخص‌های معتبر استرس اکسیداتیو است».
در این پژوهش آمده است: «در یک مطالعه تجربی، تعداد 40 سر موش صحرایی نر نژاد ویستار با محدوده وزنی 200- 160 گرم استفاده شد. حیوانات در شرایط آزمایشگاهی 12 ساعت روشنایی، 12ساعت تاریکی و درجه حرارت 3 ±22 سانتیگراد نگهداری شده و در طول دوره آزمایش به آب و غذای آماده استاندارد دسترسی داشتند. موش‌ها به طور تصادفی به چهار گروه ده‌تایی تقسیم شدند. گروه اول غذای عادی دریافت کردند . رتهای گروه دوم تا چهارم با استرپتوزوسین دیابتی شدند. سه روز پس از تزریق دیابتی شدن موش‌ها با اندازه گیری قندخون تأیید شد. اندازه گیری میزان گلوکز سرم با استفاده از روش گلوکز اکسیداز قبل از انجام کار و پس از پایان بررسی به انجام رسید. موش‌های دیابتی گروه دوم روزانه یک میلی‌لیتر آب مقطر را به صورت گاواژ (واردکردن مایعات غذایی از راه لوله به معده)دریافت کردند. گروه سوم و چهارم عصاره هیدروالکلی برگ گیاه کارلا به ترتیب با دوز 100 و 200 میلی‌گرم بر کیلوگرم وزن بدن به مدت شش هفته به صورت گاواژ دریافت کردند. در پایان دوره تیمار نقش عصاره بر کاهش میزان مالون دی آلدئید پلاسما بررسی گردید.
نویسندگان این پژوهش دریافتند: «تأثیر عصاره برگ کارلا بر غلظت مالون دی‌آلدئید پلاسما و در موش‌های صحرایی دیابتی ارزیابی شد. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که تیمار با عصاره باعث کاهش معنی‌دار میزان مالون دی آلدئید می‌شود. گیاه موموردیکا دارای ترکیبات گوناگون است که می‌توانند اثرات زیادی را در بدن داشته باشند. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر آن است که عصاره این گیاه سبب کاهش غلظت مالون دی آلدئید در گروه‌های تیمار در مقایسه با گروه کنترل شده است.
تعیین غلظت مالون دی‌آلدئید به عنوان یکی از شاخص‌های استرس اکسیداتیو در بسیاری از مطالعات مورد ارزیابی قرار گرفته است. این مطالعه نشان داد تجویز برگ گیاه کارلا سبب کاهش سطح مالون دی آلدئید و گلوکز سرم شد. که احتمالاً به دلیل وجود ساپونین‌ها و ترکیبات فنولی برگ بوده که از آغاز واکنش زنجیره‌ای رادیکال آزاد جلوگیری می‌کنند. و این نتیجه مطالعات پیشین را تأیید می‌کند.
در پایان با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر به نظر می‌رسد که عصاره گیاه کارلا در دوزهای مشخص استرس اکسیداتیو را کاهش می‌دهد و انجام بررسی‌های بیشتر برای شناسایی مکانیسم‌های عمل و ماده مؤثره تأثیر دوزهای مختلف پیشنهاد می‌شود. کارلا به عنوان داروی درمان کننده دیابت، در طب سنتی کاربرد گسترده‌ای دارد. با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، عصاره موموردیکا سبب کاهش استرس اکسیداتیو ناشی از دیابت می‌شود».
این مقاله در فصلنامه پرستاری دیابت دانشکده پرستاری و مامایی زابل شماره 3 در سال 1393 به چاپ رسیده است.
