کردستان دارای ظرفیت‌های خدادادی فراوانی است و نمونه آن وجود ۳۲۰ هزار هکتار عرصه جنگلی که حاوی درختان ارزشمندی همچون بلوط و پسته وحشی است و محصولاتی از آنها بدست می‌آید که علاوه بر ارگانیک بودن و تاثیرات دارویی و خوراکی، می‌توانند منبع درآمد خوبی برای مردم منطقه باشند. جای بسی تاسف است که عرصه جنگلی در کردستان هم مانند دیگر ظرفیت‌های موجود در این استان مورد غفلت قرار گرفته است و قسمت اعظم تولیدات جنگلی منطقه خام فروشی می‌شود. البته خام فروشی، کلمه‌ای است که در کردستان بسیار شنیده شده وهر مسئولی که سرکار آمده وعده جلوگیری از آنرا داده است ولی همچنان استان ما درصدر جدول خام‌فروشان کشور قرار دارد به گونه ای که علاوه بر مواد معدنی محصولات جنگلی آن هم به صورت خام و بدون اینکه ارزش افزوده‌ای برای استان داشته باشد از استان و حتی کشور خارج می‌شود.
بهره برداری از محصولات جنگلی به ویژه بلوط در کردستان همچنان به صورت سنتی انجام می‌شود که به گفته کارشناسان، بهره برداری بی رویه و غیراصولی در این بین منجر به نابودی این درخت که عمری بالغ برهزار سال دارد، می‌شود. بلوط، یکی از مهمترین و فراوان ترین درختان موجود در منطقه زاگرس است که بخشی از آن هم در استان کردستان به ویژه شهرستان‌های بانه و مریوان واقع شده است. گونه‌های مهم جنس بلوط در جنگل‌های زاگرس به ویژه در ناحیه‌ای که در کردستان واقع شده شامل مازودار، یوول(بلوط لبنانی) و برودار (بلوط ایرانی) است.
۸۳ درصداز عرصه جنگلی کردستان مربوط به گونه های بلوط است
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه ۳۲۰ هزار هکتار عرصه جنگلی دراستان ما وجود دارد، گفت: ۸۰ تا ۸۳ درصد از عرصه جنگلی استان را گونه‌هایی از درخت بلوط تشکیل داده است. طاهر کرمی با اشاره به اینکه یکی از محصولات گونه مازودار بلوط، گزو(گه زو) است، عنوان کرد: کل توان برداشت این محصول در جنگل های استان سالانه ۱۰ تا ۲۰ تن است البته این آمار غیررسمی است و در این رابطه آمار دقیقی دردسترس نیست. وی اضافه کرد: سرشاخه زنی‌هایی که برای تولید گزو در جنگل های استان به صورت بی رویه انجام می‌شود، موجب ازبین رفتن و کاهش زادآوری بلوط می‌شود.
وی با اشاره به اینکه اوایل خردادماه هر سال برداشت گزو از درختان بلوط دراستان ما آغاز و تا پایان تیرماه به طول می‌انجامد، بیان کرد: جنگل‌های موجود در شهرستان‌های بانه و مریوان دارای بیشترین درختان بلوط منطقه هستند. معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان قیمت هر کیلو محصول گزو را در سال گذشته ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان خواند و اظهارداشت: از آنجا که تولید این محصول از طریق سرشاخه زنی و برداشت برگ‌های بلوط انجام می‌گیرد و تاثیر منفی بر بیولوژیک درخت می‌گذارد، منابع طبیعی با این اقدام موافق نیست.
کرمی ادامه داد: البته چون این کار با اقتصاد خانوارهای مناطق روستایی و امرار معاش آنها گره خورده است تاکنون اقدام برخوردی انجام نگرفته است. وی عنوان کرد: تاکنون طرحی در ارتباط با تولید محصولات از درخت بلوط به ویژه گزو دراستان تهیه و تدوین نشده و برای ما جزو طرح‌های فرعی محسوب می‌شود. وی بیان کرد: در مناطقی که تولید محصولات جنگلی از جمله بلوط ازنظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد منابع طبیعی به دنبال تهیه طرح در قالب تشکل‌های تعاون روستایی و صنایع فرآوری محصول است.
وجود ۱۴ هزار خانوار بهره بردار محصولات جنگلی در کردستان
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان نیز گفت: در حال حاضر ۱۴ هزار خانوار بهره بردار جنگلی در استان داریم و آمار جداگانه‌ای که چه تعداد از این خانوارها از محصولات بلوط بهره برداری می‌کنند، نداریم. مسئول اداره بهره برداری اداره کل منابع طبیعی استان کردستان هم در گفت وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه درخت بلوط دارای سیستمی پیچیده و پویا است، گفت: بلوط ریشه های قوی دارد و در صورت آسیب دیدن در بحران‌های طبیعی اقدام به بازسازی خود می‌کند.
پیام شریفی اضافه کرد: بلوط در توپوگرافی‌های سخت و مناطقی با شیب تند قابلیت ریشه دوانی دارد و در مقابل سخت ترین بادها هم مقاوم است. وی با اشاره به اینکه گزو یکی از محصولاتی است که از بلوط استخراج می‌شود، بیان کرد: گزو جزو صمغ هایی است که قابلیت حل شدن در آب و هم الکل را دارد و این یکی از مزیت‌های ارزشمند این محصول برای استفاده در صنایع مختلف است. وی عنوان کرد: گزو همه ساله تشکیل نمی‌شود و بستگی به وضعیت آب و هوایی منطقه وشرایط بیولوژیکی دارد.
گال و گه‌زو بیشترین محصول تولیدی از بلوط
فیروز مردانی کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان در این زمینه با اشاره به اینکه تا ۱۸ گونه از جنس بلوط در زاگرس شناسایی شده است، گفت: مازودار، بلوط و یوول سه گونه از بلوط است که پراکنش آن در استان کردستان زیاد است. وی ادامه داد: پراکنش مازودار در قسمتی از زاگرس به عبارتی از مرکز به طرف شمال آن شروع، یوول بیشتر در ارتفاعات و شمال زاگرس تا آذربایجان غربی که انتهای زاگرس است را شاهد هستیم.
وی با اشاره به اینکه عموما محصولات فرعی که از بلوط گرفته می‌شود شامل گال و گه زو است، بیان کرد: گه زو در اکثر گونه‌های بلوط می‌توان آن را تهیه کرد ولی از مردم منطقه شنیده ایم که گه زو گونه بلوط مازودار بهتر وبا کیفیت تر است. مردانی با اشاره به اینکه تولید محصولات جدید منجر به کاهش استفاده از محصولات سنتی شده است، عنوان کرد: استفاده زیادی از محصولات فرعی بلوط در گذشته می‌شد و امروزه استفاده‌ها از آنها مقداری محدودتر و کم تر شده است.
سهم ۶ درصدی فرآورده‌های جنگلی در سبد خانوار روستایی در کردستان
وی به طرح انجام شده خود با عنوان بررسی میزان وابستگی اقتصادی بهره برداران مناطق جنگلی مریوان وسروآباد به فروآوردهای فرعی جنگلی اشاره کرد وگفت: اجرای این طرح در روستاهای شهرستان‌های مریوان و سروآباد در سال ۹۱ آغاز شد و تا شهریور ۹۴ هم به طول انجامید. وی با اشاره به اینکه ارزش این محصولات در سبد خانوار روستایی ما ناچیز است، بیان کرد: براساس پرسشنامه‌هایی که از روستاییان این دو شهرستان تکمیل کردیم سهم فرآورده‌های جنگلی اعم از بلوط، زالزالک، گلابی و پسته وحشی وغیره در سبد خانوار روستایی ۶ درصد بود. این کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی کردستان ادامه داد: البته چون طرح ما با اوایل اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها تداخل پیدا کرد بسیاری از مردم اطلاعات لازم را در اختیار ما قرار نمی‌دادند.
اکثر محصولات فرعی جنگلی دانش بومی درارتباط با آنها وجود دارد
مردانی اظهارداشت: حتی شیره سقز که از پسته وحشی گرفته می‌شود و دارای ارزش اقتصادی فراوانی هم هست هنوز از روش بومی برای بهره برداری از آن بکارگرفته می‌شود. وی اضافه کرد: انجام تحقیقات در جنگل سابقه زیادی ندارد، ۳۰،۴۰ ساله این کار شروع شده و در طول این سال‌ها هم اهمیت آنچنانی به محصولات فرعی داده نشده است. وی اظهارداشت: بی شک بهره برداری از محصولات فرعی جنگلی اگر غیراصولی انجام شود خسارت فراوان وحتی جبران ناپذیری را وارد می‌کند. مردانی عنوان کرد: سال‌های سال است که نسبت به شکل ومیزان بهره برداری از این محصولات هشدارداده می‌شود ولی متاسفانه رعایت نمی‌شود و این موجب ازبین رفتن درختان جنگلی خواهد شد.
وی اضافه کرد: پتانسیل بهره برداری از محصولات فرعی جنگلی دراستان ما وجود دارد ولی نباید خودسرانه انجام شود و باید با برنامه ریزی در این زمینه اقدام شود. وی ادامه داد: تحقیقاتی که در خارج از کشور در مناطقی که از محصولات فرعی جنگلی بهره برداری شده انجام گرفته است نشان داده که ضریب جینی در این مناطق هم بالاتر بوده است. یکی دیگر از محصولات بلوط، گال است که بیش از ۷۰ نوع از آن شناسایی شده و وجود دارد، و در صنایع مختلف از جمله صنعت رنگرزی بکارگرفته می‌شود.
بهروز فانی از دیگر کارشناسان حوزه جنگل مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کردستان به خبرنگارمهر گفت: در استان، یکی از عوامل باعث شده محصولات فرعی کمرنگ شود ورود محصولات صنعتی خاص با قیمت ارزان تر به بازار است. وی با بیان اینکه محصولاتی که جنبه خوراکی و دارویی دارند، جایگزین ندارند، بیان کرد: البته برای محصولاتی که جنبه خوراکی دارد اکثر دیدگاه مردم به سمت وسوی محصولات ارگانیک است ودر این رابطه محصولات طبیعی با تولیدات صنعتی قابل رقابت است.
صادرات سالانه حدود ۲۰۰ تن محصولات فرعی بلوط
عبدالله رضایی یکی از صادرکنندگان محصولات فرعی بلوط در کردستان است که حدود ۲۵ سال است در امر خرید و فروش و صادرات محصولات جنگلی به ویژه بلوط فعالیت دارد. وی در گفت وگو با خبرنگار مهر گفت: در میان محصولات فرعی بلوط «گه زو» دو سال است که میزان آن کاهش پیدا کرده و همین موجب افزایش قیمت آن تا کیلویی ۸۰ هزار تومان شده است. وی با اشاره به اینکه بیشترین مشتری گه زو در استان‌های اصفهان، تهران و مشهد هستند، بیان کرد: دراین استان‌ها از محصول گه زو در صنایع شیرینی پزی که بسیار به صرفه تر از محصولی هم چون کتیرا است، استفاده می‌شود.
این صادرکننده محصولات جنگلی درکردستان با اشاره به اینکه از دیگر محصولات بلوط، گال است، ادامه داد: سالانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ تن گال و در سال‌هایی هم که گه زو زیاد باشد این میزان به ۲۰۰ تن از محصولات فرعی بلوط می‌رسد و آنرا به دیگر استان‌های کشور و همچنین خارج از کشور صادر می‌کنیم. رضایی ادامه داد: ۸۰ درصد محصول گال را که در استان خریداری می‌کنیم به خارج از کشور و ۳۰ درصد از گه زو استان را به خارج از کشور صادر می‌کنیم.
یکی از مهمترین کاربردهای گه زو درعرصه شیرینی پزی است و مهمترین ماده اولیه تهیه شیرینی سنتی به همین نام در کردستان است که طرفداران زیادی هم دارد و اگر به طور اصولی و براساس طرحی تدوین شده این محصول مورد بهره برداری قرار گیرد نه تنها دیگر شیرینی‌پزی های سنتی استان در تهیه این محصول دچار مشکل نخواهند شد بلکه با افزایش تعداد واحدهای تولیدی هم مواجه خواهیم شد. ایجاد واحدهای بهره برداری و فرآوری محصولات جنگلی به ویژه بلوط علاوه بردرآمدزایی و ایجاد ارزش افزوده منجر به ایجاد اشتغال که یکی از مهمترین مشکلات پیش روی استان است، خواهد شد لذا می‌طلبد مسئولان به این حوزه هم نگاه و توجه ویژه‌ای داشته باشند.
