در گذشته‌ای نه چندان دور به دلایل مختلفی از جمله مدیریت توام کشت و کار با دامداری، محدود بودن تعداد دام در دامداری ها و نبود کودهای شیمیایی، از کودهای دامی استفاده بهینه ای می شد و به عبارت دیگر بین ورود و خروج عناصر در حوزه مورد عمل تعادل وجود داشت . به تدریج با رواج کودهای شیمیایی، سهولت مصرف و تاثیرات سریع آنها، مصرف کودهای دامی کمرنگ تر شد و از سوی دیگر دسترسی به ان سخت تر شد چراکه دامداریهای محلی کاهش یافت و در نتیجه تولید کود دامی کمتر شد. استان مازندران حدود 460 هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد که به طور متوسط 230 هزار هکتار به کشت برنج وحدود 110 هزار هکتار ان به باغهای مرکبات و مابقی به دیگر کشت ها اختصاص دارد.
امروزه استفاده از کودهای حیوانی در باغ ها و مزارع کشاورزی مازندران به صورت کمرنگ ادامه دارد و این روش سنتی که به منظور تقویت خاک و حاصلخیزی بیشتر در میان این قشر زحمت‌کش و خستگی ناپذیر رواج دارد با استقبال بیشتری نیز مواجه شده تا جایی که فروش کودهای حیوانی که به قول مازنی ها « پوش فروشی » گفته می شود برای برخی افراد به ممری برای کسب درآمد و معیشت اقتصادی تبدیل شده است. البته در حال حاضر پیرامون استفاده کردن یا نکردن از کودهای حیوانی یا شیمیایی در بین کارشناسان اتفاق نظری وجود ندارد و در حالی که برخی استفاده از کودهای حیوانی را توصیه می کنند ، برخی دیگر بر استفاده از کودهای شیمیایی یا ارگانیک تاکید دارند اما در این میان برخی کارشناسان استفاده از کودهای دامی در کنار کودهای ارگانیک را لازم و ملزوم یکدیگر برای افزایش حاصلخیزی خاک می دانند.
تاثیر کودهای حیوانی بر ویژگی های فیزیکی و زیستی خاک
یک کارشناس کشاورزی بر ضرورت استفاده از کودهای حیوانی و بویژه کودهای مرغی برای تقویت خاک کشاورزی تاکید دارد و گفت : اصلی‌ترین محاسن کود مرغی نسبت به کود دامی برخورداری از ازت و پتاسیم بالاتری است که منجر به تغذیه بهتر درخت از خاک می‌شود. علی عاشوری افزود : ازت موجود در کود مرغی بسیار سریعتر از ازت موجود در سایر منابع کودهای دامی مثل گاوی، اسبی و گوسفندی مورد استفاده گیاه قرار می‌گیرد و این امر به لحاظ غنی بودن کود مرغی از اسید اوریک است. وی اظهار داشت : تغذیه درخت از طریق کود دامی به صورت تدریجی انجام می‌شود اما در کود مرغی به دلیل برخورداری از عناصر غذایی دیگری نسبت به کود دامی سریع تر جذب شده و در رشد رویشی و میزان تولید و عملکرد گیاه موثرتر است.
عاشوری با بیان اینکه کودها حاوی مقادیر مختلف عناصر غذایی مانند ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و گوگرد و ... هستند ، خاطرنشان کرد : استفاده از کودهای حیوانی علاوه بر جنبه تغذیه‌ای بیشتر به منظور اصلاح خاک از جمله بهبود ساختمان دانه‌بندی و بیولوژی آن، همچنین بالا بردن ظرفیت تبادل کاتیونی خاک صورت می‌گیرد. وی تصریح کرد : مصرف کود دامی باعث افزایش مقدار مواد آلی خاک می شود و مولکول‌های پلی‌ساکارید و هومیک مواد آلی به عنوان عامل پیوندی عمل نموده و یا به عنوان مواد غذایی (سوخت) برای فعالیت موجودات زنده عمل می‌نماید. به گفته این کارشناس، کاهش وزن مخصوص ظاهری در خاک‌هایی که کود دامی مصرف شده است می‌تواند ناشی از رقیق شدن ذرات خاک به دلیل افزایش مواد آلی باشد.
وی بیان داشت : کاربرد کود دامی تعداد خلل و فرج کوچک (با قطر کمتر از 30 میکرومتر) را به ویژه در خاک‌های درشت بافت افزایش می‌دهد که عامل افزایش سرعت نفوذ آب، هدایت هیدرولیکی و ظرفیت نگهداری آب خاک می‌گردد. عاشوری با بیان اینکه افزایش مواد آلی همانند کودهای دامی باعث افزایش جمعیت میکروبی (قارچ‌ها و باکتری‌ها) و فعالیت میکروبی می‌گردد، افزود : کربن و دیگر عناصر غذایی موجود در کود دامی می تواند زیست توده میکروبی و تنفس خاک را دو تا سه برابر افزایش دهد. وی یادآور شد : کاربرد کودهای دامی بر روی دیگر موجودات زنده خاک همانند پروتوزاها و بی‌مهرگان (نماتدها، عنکبوتیان، کرمهای خاکی) اثرگذار بوده و فعالیت و جمعیت آنها با افزایش مواد آلی خاک بیشتر می گردد.
استفاده ازکود های ارگانیک در کنار کود های حیوانی
یک کارشناس ارشد گیاه پزشکی بر استفاده از کودهای ارگانیک در کنار کودهای حیوانی تاکید کرد و گفت : کودهای حیوانی بیشتر از آنکه بتوانند نیاز غذایی گیاه را فراهم نمایند ، کارکردی جهت آماده سازی خاک و احیای خاک برای جذب بهتر عناصرغذایی دارند. فریبرز لطفی افزود : امروزه با مطرح شدن کشاورزی ارگانیک و لزوم توجه بیشتر ساختارهای حاکمیتی به محیط زیست ، استفاده از کودهای ارگانیک برگرفته از موجودات زنده همچون جلبک های دریایی یا مواد گیاهی بیش از پیش توصیه می‌شود. وی اظهار داشت : آماده‌سازی خاک با استفاده از کودهای حیوانی و تامین مواد غذایی خاک با استفاده از کودهای ارگانیک بهترین گزینه برای ایجاد فرایندهای بیوشیمیایی و فیزولوژیکی گیاه می باشد و به حفظ محیط زیست کمک بیشتری خواهد کرد.
لطفی به جوان بودن ساز و کارهای محصولات ارگانیک در کشور اشاره کرد و یادآور شد: تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله داریم و می بایست دولت و مردم در این زمینه تلاش بیشتری از خود نشان دهند تا محصولات ارگانیک در کشور از رونق بیشتری برخوردار شود. استفاده از کود دامی در بسیاری از مناطق به ویژه در اراضی کوچک امری رایج می باشد اما در برخی مناطق که تمرکز درآمد بر دامداری است به دلایل مختلف این کودها انباشته شده و استفاده مناسبی از آن صورت نمی گیرد و حتی گاهی مشکلات بهداشتی را ایجاد می نماید. اما در مورد دامداری های بزرگ و بدون مزرعه به دلیل حجم زیاد کودها و مسائل اقتصادی بحث انتقال، فرآوری و فروش کود دامی مطرح می باشد. رییس اداره دامپزشکی شهرستان تنکابن با غیر قانونی دانستن حمل و نقل و فروش کود حیوانی در شهرها گفت : اینگونه موارد می‌بایست با اخذ مجوز از اداره دامپزشکی صورت گیرد و در صورت نداشتن مجوز اقدام قانونی صورت خواهد گرفت.
مرتضی حاتمی افزود : متاسفانه برخی افراد غیر بومی با استقرار در برخی خیابان‌های این شهر اقدام به فروش کودهای حیوانی می‌کردند که در این زمینه اقداماتی انجام شد. وی با بیان اینکه به دلیل کمبود نیروی انسانی در این دستگاه اجرایی ، نیازمند همکاری بیشتر سایر دستگاه ها هستیم ، اظهار داشت : نیروی انتظامی باید نسبت به تردد خودروهای حاوی کودهای حیوانی در سطح شهر حساس باشد و اینگونه موارد را گزارش نماید. هم اکنون یک دستگاه کامیونت کود حیوانی خشک در شهر تنکابن بین 400 تا 500 هزار تومان خرید و فروش می شود . آنچه مسلم است تغییر نگرش کشاورزان و باغداران سنتی منطقه در استفاده بجا از کودهای حیوانی کمی غیر ممکن به نظر می رسد اما به گفته کارشناسان در این میان باید به چند نکته مهم توجه شود.
استفاده از فضولات دامی به عنوان کود در اراضی کشاورزی نیازمند بومی سازی بانک‌های اطلاعاتی از کیفیت و محتویات عناصر غذایی کودهای دامی هر منطقه است. دسترسی به چنین بانک اطلاعاتی می تواند در تخمین تامین عناصر غذایی از طریق کود دامی کمک بسیاری نماید. فضولات دامی حاوی مقادیر قابل توجهی عناصر غذایی است که حفظ این عناصر غذایی از هنگام تولید تا زیر خاک بردن آنها و هم از جهت بهداشتی و زیست محیطی (آلودگی منابع، ایجاد گازهای گلخانه ای ) مهم است و هم از جهت اقتصادی بدلیل مقدار عناصر، لذا این امر مستلزم تغییر نگرش به فضولات دامی از یک زباله به یک کالای اقتصادی است. همکاری و مشارکت متخصصان علوم دامی، علوم خاک، و .... در ارتقاء این کارایی بسیار مهم است.
در بخش قابل توجهی از کشور کودهای دامی در اراضی کشاورزی مصرف می شود و خرید و فروش آن نیز رایج است تا آن جا که در برخی موارد از استانی به استان دیگر برغم بعد مسافت جابجا می گردد اما در برخی مناطق که تمرکز اصلی بر دامداری است به دلایل مختلف اجتماعی و اقتصادی انباشته شدن کودها را در اطراف محیط شهری و روستایی می توان دید. در این موارد نیاز است تا کارشناسان محلی ضمن شناسایی مسائل و مشکلات موجود در استفاده از آنها، راهکارهای عملیاتی و اقتصادی را به اجرا بگذارند و در بسیاری از موارد می‌توان با فرآوری مناسب، ارزش افزوده قابل توجهی را ایجاد نمود.
