«بیشترین چاه‌های غیرمجاز چه از نظر تعداد و چه از نظر حجم برداشت، مربوط به بخش کشاورزی است»؛ «در سال چیزی حدود هشت تا ۱۰میلیارد مترمکعب برداشت بیش از حد مجاز انجام می‌شود»؛ «تا پایان دولت قبل، بیش از ۳۰ هزار چاه غیرمجاز در حوزه دریاچه ارومیه حفر شده است»؛ «فلات مرکزی ایران بیش از هر بخش دیگری درگیر موضوع حفر چاه‌های غیرمجاز و فرونشست زمین به‌دلیل کاهش منابع آبی است». اینها بخشی از سخنان علیرضا دایمی، قائم‌مقام وزیر نیرو است.
نگرانی از حفر چاه‌های غیرمجاز، اثر این روند بر میزان منابع آب زیرزمینی ایران، فرونشست زمین و بحران آب، موضوعی است که این روزها نه‌تنها کارشناسان که دولتی‌ها را هم نگران کرده است. از همین‌روست که دو مقام مهم کشور در حوزه «آب» هم‌زمان دراین‌باره اظهارنظر کرده‌اند. وزیر نیرو با اشاره به اینکه از ۲۰۰ هزار چاه غیرمجاز تنها موفق به انسداد ۳۴ هزار چاه شده‌اند، گفته اگر از من درباره موفقیت و موفق‌نشدن وزارت نیرو سؤال شود، از طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب نام خواهم برد. هرچند در‌حالی‌که وزیر نیرو از تعداد ۲۰۰ هزار چاه غیرمجاز خبر داده، معاونش رحیم میدانی گفته است «درحال‌حاضر بیش از ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد که از این تعداد ۱۳۰ هزار حلقه بسیار تعیین‌کننده و مهم هستند». به بیان میدانی «مجوز صدور چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق در دولت‌های قبلی به معنای واقعی موجب شکسته‌شدن کمر آب کشور شد، چراکه این مسئله معضلات متعددی را در حوزه آب رقم زده است».
بخش کشاورزی پیشتاز حفر غیرمجاز چاه
درباره همین حفر چاه‌های غیرمجاز آب، علیرضا دایمی، قائم‌مقام وزیر نیرو می‌گوید که بیشترین چاه‌های غیرمجاز بالطبع در بخش کشاورزی و باغات هستند؛ از اساس در ایران در بخش‌های صنعت و مصارف خانگی، حجم چاه‌ها به اندازه بخش کشاورزی و باغات نیست و نه‌تنها تعداد آنها به سطح کشاورزی نمی‌رسد، بلکه حجم برداشت از آنها هم به‌هیچ‌روی به اندازه بخش‌هاي کشاورزی و باغبانی نیست. او ادامه می‌دهد: دقت کنید که در بخش صنایع، مصارف آب، تعریف شده و روشن است. برای نمونه حداکثر میزان آبی که کل صنایع کشور مصرف می‌کنند، حول‌وحوش دو میلیارد مترمکعب است؛ گذشته از این چون صنایع، متمرکز هستند، قابلیت اندازه‌گیری و کنترل بیشتری دارند.
۱۰ میلیارد مترمکعب اضافه‌برداشت سالانه
دایمی می‌گوید: درباره اینکه چه تعداد چاه غیرمجاز در کشور حفر شده است، باید گفت تعریف چاه در کشور بحث بسیار مهمی است. چاه‌ها به شکل کلی به سه بخش عمیق، نیمه‌عمیق و سطحی تقسیم می‌شوند. چاه‌هایی که بیشترین نگرانی و مخاطره درباره آنها وجود دارد، چاه‌های عمیق هستند؛ چاه‌های با عمق صد متر و بیشتر در این دسته هستند. به گفته قائم‌مقام وزیر نیرو این چاه‌ها حدود ۳۰ لیتر در ثانیه آب می‌دهند؛ چاه‌های پاکنه هم وجود دارد که عمق آن حدود سه متر است و در باغ‌های اطراف شهرها یا برای خانه‌ها و... حفر می‌شود. اینها در واقع زهاب سطحی را جمع می‌کند. او ادامه می‌دهد: در این حال آنچه ما به آن چاه می‌گوییم و بیشترین میزان حساسیت درباره آنها وجود دارد، چاه‌های عمیق است. اینها هستند که شیره زمین را می‌مکند. این چاه‌هایی که عمق کوتاه دارند و در عمل آب‌هاي سطحی را جمع می‌کنند، شاید خیلی مهم نباشند و البته بیشتر چاه‌های غیرمجاز کشور از همین انواع سطحی آن هستند.
دایمی توضیح می‌دهد: تعداد چاه‌های غیرمجاز کشور آخرین بار ۱۰۰ هزار حلقه عنوان شده است. هرچند از زمانی که این آمار رسمی اعلام شده است، تا امروز حدود هفت سال گذشته و آنچه مسلم است، امروز تعداد چاه‌های غیرمجاز بسیار بیش از اینهاست. او می‌گوید: نکته دیگری که برای پیشگیری از اشتباه باید به آن اشاره شود، این است که آمار ۱۰۰ هزار حلقه مربوط به آنهایی است که آمده‌اند فرم پر کرده‌اند؛ من مطمئن نیستم که تعداد چاه‌های دیگری هم بوده‌اند که نیامده‌اند، اعلام نکرده‌اند که وجود دارند و فرم پر نکرده‌اند.
قائم‌مقام وزیر نیرو تأکید می‌کند: این میان نکته مهم این نیست که چند هزار چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد، مهم این است که بیلان آب زیرزمینی کشور نشان می‌دهد در سال چیزی حدود هشت تا ۱۰ میلیارد مترمکعب برداشت بیش از حد مجاز انجام می‌شود. این نکته مهم ماجراست. از اینها گذشته بخش‌هایی از کشور که به شدت دچار استرس آبی هستند، بسیار شکننده‌تر از پیش شده‌اند. او توضیح می‌دهد: برای نمونه در حوزه میانی کشور، استان‌هایی هستند که اکنون با فرونشست زمین مواجه شده‌اند، استان‌های همدان، کرمان، فارس و دریاچه قم. آثار برخی بیشتر بر آب زیرزمینی دیده می‌شود و برخی دیگر هم در آب سطحی، مشابه آنچه در دریاچه ارومیه و استان اصفهان (زاینده‌رود) دیده می‌شود. برخی مناطق هم هستند که رفته‌رفته نظم می‌گیرند؛ مانند استان‌های خراسان‌رضوی یا یزد كه قابلیت کنترل بیشتری در این زمینه نشان داده‌اند. به‌گونه‌ای که بعضا در این استان‌ها به تدریج به جایی می‌رسیم که چاه‌های غیرمجاز به حداقل یا حتی صفر می‌رسد.
۳۰ هزار چاه غیرمجاز در حوزه دریاچه ارومیه
به گفته دایمی، درباره بیشترین چاه‌های غیرمجاز حفرشده براساس مناطق مختلف کشور باید گفت که نمی‌توان براساس استان چاه‌های غیرمجاز را تقسیم‌بندی کرد؛ اما می‌توان گفت که فلات مرکزی ایران بیش از هر بخش دیگری درگیر این موضوع است. با این حال بیش از ۳۰ هزار چاه غیرمجاز در حوزه دریاچه ارومیه تا پايان دولت قبل حفر شده است. در استان‌هایی هم که پیش‌تر به آنها اشاره شد، بیشترین چاه غیرمجاز حفر شده است. در واقع هر کجا که ارزش آب به گونه‌ای است که خطرپذیری حفر چاه غیرمجاز را داشته‌اند، چاه بیشتری حفر شده است. البته در استان‌های تهران و البرز هم تعدادي چاه‌های غیرمجاز حفر شده‌اند که بیشتر در سطح خانگی و باغات است.
۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور
جالب آنکه رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو گفته است: مجوز صدور چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق در دولت‌های قبلی به معنای واقعی موجب شکسته‌شدن کمر آب کشور شد؛ چراکه این مسئله معضلات متعددی را در حوزه آب رقم زده است. او با بیان اینکه مجوز صدور چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق تنها محدود به دولت نهم و دهم نمی‌شود، گفت: پیش از این دوره هم مجوز برای احداث چاه‌های غیرمجاز داده می‌شد، اما در دولت نهم و دهم دو عامل این مسئله را تشدید کرد. دایمی با اشاره به «قانون تعیین و تکلیف چاه‌های فاقد پروانه»، اضافه کرده است: تصویب این قانون در سال ۱۳۸۶ یک واژه در حوزه آب را رقم زد که خوشبختانه سازمان بازرسی کل کشور مانع اجرائی‌شدن این قانون شد.
به گفته معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا: مسئله بعدی اقدامات رئیس‌جمهوری دولت نهم و دهم بود، به گونه‌ای که شخص آقای احمدی‌نژاد با رفتن به چابهار اعلام کرد که بنده مدیر آب هستم و شما مجاز به ایجاد چاه هستید که همین مسئله معضلاتی را به وجود آورد. به گفته میدانی، پیش از دولت نهم و دهم نیز با مشکلاتی از این گونه روبه‌رو بودیم که قاطعانه می‌توان اعلام کرد این مسئله وضعیت آب کشور را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده است. او ادامه می‌دهد: درحال‌حاضر بیش از ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد که از این تعداد ۱۳۰ هزار حلقه بسیار تعیین‌کننده و مهم هستند، بنابراين باید هرچه زودتر تدابیر ویژه‌ای برای انسداد این چاه‌ها انجام شود.
