آشنایی با درخت توسکا و خواص دارویی آن

Alnus glutinosa (L.) Gaert.

Common Alder

Betulaceae

توسکای قشلاقی (از تیره‌ی بتولاسه) درختی است با شاخه‌های خاکستری پوشیده از لکه‌های کوچک قهوه‌ای (زگیل‌های پوست درخت) و چوبی به رنگ تیره. برگ های آن بیضی‌شکل و دندانه‌دار بوده نوک آن‌ها حلالی است. سطح این برگ‌ها خصوصا در دوران جوانی خیلی چسبناک است. درخت توسکا دارای گل های دوجنسی است؛ گل های نر آن به‌صورت نگین یک سال قبل از گل دادن گیاه ظاهر می‌شوند. گل های ماده‌ی درخت توسکا مانند نگین‌های تخم‌مرغی‌ شکل‌اند و سپس به‌حالت چوبی درآمده در تمام طول سال روی درخت باقی می‌مانند. میوه‌ی آن خشک و بدون پوسته و بال مانند است. این گیاه در تمام اروپا، آسیا و آفریقا خصوصا در مناطق پرآب می‌روید. درخت توسکای قشلاقی تاجی مخروطی و گسترده دارد. درختان تک اغلب از پایین تنه و نزدیک به سطح زمین انشعاب پیدا می‌کنند و درختانی که در جلگه‌های ساحلی هستند، تاج بلند و افراشته دارند. انشعابات اصلی بصورت مایل به سمت خارج و بالا امتداد پیدا یافته‌اند.

توسکای قشلاقی یکی از درختان منحصر به فردی است که ریشه هایش دارای گرهک‌های کوچکی شامل میکروارگانیسم های همزیست می‌باشد. این توسکا همچنین یکی از نادرترین درختان بومی اروپا است که در نواحی مرطوب تولید ریشه های نابجا مشابه ریشه‌های درختان نواحی گرمسیری می‌کند. چوب تازه قطع شده‌ی آن نارنجی‌رنگ است. این توسکا از اروپا تا قفقاز و سیبری گسترش پیدا کرده و حتی تا آفریقای شمالی نیز امتداد یافته است. این نوع توسکا همچنین در کنار آب‌های جاری و در حاشیه‌ی رودخانه‌ها، محلی که پایه‌های تیپیک آن‌را می‌توان دید، یافت می‌شود. در پارک‌ها کولتیوارهای متعدد آنها که دارای اختلافاتی در شکل برگ ها می‌باشند کاشته شده‌اند.

توسکاها از درختان نیم‌کره‌ی شمالی هستند و در آن‌سوی خط استوا، فقط در یک بخش باریکی در کوه‌های آند در شمال آمریکای جنوبی گسترش پیدا کرده‌اند. گونه‌های اصلی توسکای اروپا شامل A. viridis, A. cordata, A.incana و A. gltinosa می‌باشد. اختلاف گونه‌‌ی A. viridis با سه گونه‌ی دیگر در این است که درختی کوهستانی و خاص کوه‌های آلپ و کارپاتین است. عموما بصورت درختچه‌ای یا پا کوتاه می‌باشد. در توسکای ایتالیایی (A. cordana) اروپای جنوبی برگ ها در جوانه‌های زمستانی بطور نامنظم و به‌صورت پیچیده قرار گرفته‌اند، اما تا نخورده‌اند. رگبرگ ها بصورت کمانی و قاعده برگ قلبی شکل می‌باشد. در دو توسکای اصلی اروپایی (A. incana, A. glutinosa) برگ ها در جوانه های زمستانی به‌صورت پیچیده و تاخورده و رگبرگ ها شانه‌ای و قاعده برگ گوه‌ای شکل و پهن می‌باشد.

مصارف دارویی

برای مصارف دارویی برگ های جوان و چسبناک و برخی مواقع پوست این درخت را از روی شاخه‌های جوان (ترجیحا زمانی که درخت را قطع نموده‌اند) جمع‌آوری می‌کنند. قسمت‌های جمع‌آوری شده را در سایه و در درجه حرارتی که از ۴۰ درجه‌ی سانتیگراد فراتر نرود خشک می‌کنند. آن‌ها محتوی تانن‌ها، آنتراکنین و در نتیجه قابض و تلخ هستند. از این گیاه در درمان کاتاره روده‌ای،  اسهال مزمن و خونریزی‌های داخلی استفاده می‌شود. دم‌کرده‌ی این گیاه را به نسبت دو قاشق مرباخوری در هر فنجان در طول روز مصرف می‌کنند. این جوشانده در صورت سرماخوردگی و تب، ناراحتی را کاهش می‌دهد. برای ورم لوزتین و ورم جوف دهان، غرغره‌ی جوشانده‌ی این گیاه توصیه می‌شود. طب سنتی برگ های تازه و ساییده شده‌ی این گیاه را برای درمان ترک‌خوردگی سینه و دمل‌ها تجویز می‌کند. درخت توسکای سفید هم همین خواص را دارا است. این گیاه در مناطق کوهستانی می‌روید.