حکایت ترنجستان رنگ رنگ دیار چشمه ها روایت تکیه باغهایی است که این روزها دلبری می کنند و مشتاقان را به خود می خوانند، اینجا آب و گل و سبزه بزمی بهاری در تابستان به راه انداخته اند و خنکی هدیه می دهند.عطش روزهای تابستان اینجا فروکش می کند، جایی که منحصربه فردترین تکیه باغ های ایرانی را در خود جای داده تا این جاذبه های بی بدیل در اوج غفلت کمتر شناخته شده باشند. بخش وسیعی از محدوده پیرامون شهر بروجرد به ویژه بخشهای شمالی و غربی در گذشته های نه چندان دور توسط حصار سبز و متراکمی از باغهای میوه و اشجار مختلف پوشیده شده بود.
این باغها که در قلب خود شاهد ایجاد خانه ها و تکیه باغ های تاریخی زیبایی بود امروزه به دلیل گسترش بی رویه شهر و تغییرات غیر متعارف یا تخریب و یا به فضای مسکونی تبدیل شده تا این بافت زیبای تاریخی و طبیعی شهر بروجرد به عنوان دیار خانه باغ های تاریخی ایران دستخوش ناملایمات فراوانی شود. این کمربند سبز در گذشته های تاریخ بروجرد علاوه بر ارزش اقتصادی بالا، تولید میوه و ثمرات باغی در مقیاس قابل توجه، نقش تلطیف کننده هوا و ریه های شهر را هم به عهده داشته و با وجود این انبوه اشجار بروجرد به دیار تابستانهای بسیار خنک و بهار دلنشین شهرت داشته است.
باغ شهری که گردشگران را به خود می خواند
با این تفاسیر یکی از ویژگی های شهر تاریخی بروجرد «باغ شهر» بودن آن است که ظرفیت کم نظیری را برای جذب گردشگران از جای جای کشور فراهم آورده است، گردشگرانی که می توانند در حال و هوای کوچه باغها و خانههای تاریخی شهر هنرنمایی پاییز را به نظارت بنشینند. کوچه باغ ها با توجه به ویژگیهای کالبدی و معماری شهر تاریخی بروجرد همواره جزء جدا نشدنی شهرسازی و معماری شهر بوده اند به گونه ای که بخشی از آثار تاریخی ثبت شده در بروجرد به تکیه باغات بروجرد مربوط می شود که نمونه متفاوت از باغات ایرانی به لحاظ طراحی هستند. از گذشته تا به امروز مردم شهر بروجرد برای رهايی از تنش‌های زندگی روزمره و تجديد قوا به کوچه باغها این شهر پناه می برند و از طبیعت برای گرفتن آرامش روحی بهره های فراوانی را می گیرند.
اگرچه امروز بخش مهمی از باغهای درون شهر بروجرد تخریب شده و بخشی دیگری از باغها این باغ شهر مورد تهدید ساخت و ساز شهری قرار گرفته و در این زمینه نظارت و پیشگیری جدی صورت نمی گیرد ولی همچنان این کوچه باغها هستند که زیبایی خاص خود را در فصول مختلف به خصوص بهار و پاییز در معرض نمایش می گذارند. این مجموعه باغها به دلیل وجود گذرها و راه های عبور بین باغی در میان مردم شهر با عنوان «کوچه باغی» خوانده می شد و در داخل بسیاری از این باغ های شخصی که معمولا متعلق به افراد متمول شهری بوده اند کوشک ها و عماراتی احداث می شده است.
تکیه باغهای منحصر به فرد
این عمارتها درون باغی را در بروجرد «تَکیهَ - takia» می گویند که شاید این نامگذاری به دلیل تک بنا بودن آنها در مقابل واحد های مسکونی به هم تنیده یا همان بافت شهر است. تکیه های بروجرد به لحاظ ساختار، نحوه و موقعیت احداث تفاوت فاحشی با باغ های معروف ایرانی نظیر باغ شاهزاده، باغ ارم، باغ خان، باغ عفیف آباد و ... داشته و به صورتی کاملا ارگانیک -خود شکل گیرنده - و با نگاه به علایق و خواسته های مالکان باغ احداث شده و چند کاربری و مزیت توام برای استفاده کنندگان داشته اند. از جمله باغهای باقی مانده از گذشته کوچه باغهای بروجرد که در دل خود تکیه تاریخی دارد باغ تاریخی «ابوطالب بیرجندی» است که امروزه به مجموعه تاریخی و فرهنگی ترنجستان مشهور شده است.
این باغ تاریخی که امروز تبدیل به پارک و مجموعه گردشگری شده و نهالهای زیادی در آن کاشته شده است به طور تقریبی ویژگی باغهای تاریخی بروجرد از جمله تنوع درختان بارور و غیر بارور را دارد و تکیه تاریخی آن حفظ شده است. این تکیه باغ زیبا با طراحی منحصر خود در بروجرد توانسته جمعیت زیادی را در روزهای تعطیل به سمت خود جذب کند به طوریکه از شهرت زیادی بین گردشگران برخوردار است هرچند که برای معرفی شایسته آن همچنان راه طولانی وجود دارد.
ایجاد کمپ های گردشگری در مجموعه ترنجستان
رئیس اداره میراث فرهنگی بروجرد در رابطه با مجموعه ترنجستان به مهر می گوید: در بروجرد ظرفیت ارزشمندی به نام تکایا و یا خانه باغات بروجرد وجود دارد که یکی از این تکایای تاریخی تکیه باغ حاج ابوطالب بیرجندی بوده که در شرق بروجرد بنا شده است. یارمحمدی ادامه می دهد: این تکیه و فضای پیرامون آن به تملک شهرداری بروجرد در آمده که بخش عمده این تکیه با همکاری شهرداری و میراث فرهنگی مرمت شده است و طبق توافق قرار بر این است شهرداری به این تکیه کاربری فرهنگی بدهد. وی با یادآوری اینکه مجموعه ترنجستان مربوط به اواخر دوره قاجار بوده و دارای ارزش تاریخی است اضافه می کند: طبق توافقی که در گذشته با شهرداری بروجرد انجام شده شهرداری زمینی را پیرامون باغ بیرجندی و تکیه تاریخی بیرجندی در اختیار اداره میراث فرهنگی بروجرد گذاشته است.
یارمحمدی در رابطه با احداث زیرساختها در محدوده این محموعه زیبا می گوید: این اداره در آن دوران اقدام به آغاز احداث تعدادی کمپ گردشگری کرد که طبق توافق با شهرداری قرار بر این است پس از تکمیل این پروژه کمپ ها در اختیار شهرداری بروجرد قرار گیرد. رئیس اداره میراث فرهنگی بروجرد یادآور می شود: این کمپ ها به منظور ایجاد یک زیرساخت اقامتی کم هزینه در کنار این مجموعه گردشگری احداث شده که امیدواریم زیر ساختهای آن از جمله گاز و جاده دسترسی مناسب به آن تکمیل شده تا بتوان هرچه سریع تر این کمپ ها را مورد بهره برداری قرار داد.
منوچهر یوسفی شهردار بروجرد نیز از ترنجستان به عنوان یکی از مجموعه های گردشگری جذاب غرب کشور یاد می کند و به مهر می گوید: در حال حاضر مشکل زیرساختی این مجموعه وضعیت راه دسترسی بوده که عملیات اجرایی اتصال راه دسترسی به کمربندی بروجرد در حال انجام است. وی معتقد است که با تامین زیرساختهای لازم ترنجستان می تواند به عنوان یک ظرفیت تفریحی و گردشگری ارزان قیمت برای استفاده اقشار مختلف مردم مطرح شود.
ایجاد زیرساخت ها در باغ تاریخی دیده ور
این سخنان رئیس اداره میراث فرهنگی و شهردار بروجرد در حالی مطرح می شود که سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان از وجود تکیه باغ های بروجرد به عنوان ظرفیتی منحصر به فرد برای جذب گردشگران به این استان یاد می کند. محمد رضا امانی با اشاره به وجود تکیه باغ های تاریخی همچون «ترنجستان» و باغ «دیده ور» بروجرد به مهر می گوید: یکی از تکیه باغ های ارزشمند بروجرد باغ دیده ور است که مربوط به شخصی به نام حافظی بوده است. وی با بیان اینکه از شش دانگ این باغ تاریخی یک دانگ مربوط به میراث فرهنگی بوده که ثبت تاریخی نیز شده است، ادامه می دهد: میراث فرهنگی یک دانگ این باغ تاریخی را خریداری کرده و مابقی آن در اختیار شهرداری قرار دارد.
امانی با یادآوری اینکه برای ایجاد زیرساختها قرار است بین شهرداری و میراث فرهنگی توافقی به منظور رونق گردشگری در این تکیه باغ های تاریخی شکل بگیرد می گوید: در این راستا به دنبال این هستیم که بر اساس ضوابط قانونی و اداری نسبت به سرمایه گذاری در این مجموعه های تاریخی از سوی خود شهرداری یا بخش خصوصی اقدام کنیم.
تکیه باغ های بروجرد احیا می شود
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لرستان با یادآوری اینکه بهره برداری از این تکیه باغ های تاریخی باید بر اساس کاربری آنها باشد می گوید: تلاش مجموعه میراث فرهنگی رسیدن به توافقی موثر با شهرداری برای استفاده از ظرفیت تکیه باغ های بروجرد است. امانی بر استفاده از ظرفیت گردشگری و سیاحتی تکیه باغ های تاریخی بروجرد تاکید می کند و معتقد است که این تکیه باغ ها ظرفیت منحصر به فردی برای رونق گردشگری بروجرد است. وی بر بهره برداری درست و اصولی از این ظرفیت تاکید کرده و می گوید: احیای این تکیه باغ های تاریخی به منظور جذب گردشگران داخلی و خارجی در اولویت کار میراث فرهنگی لرستان قرار دارد.
به هر روی به اعتقاد کارشناسان گردشگری کوچه باغها و تکیه باغ های بروجرد در فصول مختلف سال ظرفیت نا آشنا و مغفول در حوزه گردشگری این شهر محسوب می شوند که به نظر برای تبلیغ آن در سطح گسترده ضمن فعالیت های رسانه ای و تبلیغاتی باید از نابودی این ظرفیت جلوگیری شود. از طراحی تکیه باغ های تاریخی و کوچه باغات این شهر کاملا مشهود است که باغات تنها اقتصاد محور نبوده و توجه به زیباسازی بصری در فصول مختلف نیز مد نظر بوده است به طوریکه در این باغات درختان غیر بارور فراوانی از جمله چنار، کاج سرو، بید مجنون، صنوبر و... نیز دیده می شود. از سوی دیگر وجود درخچه هایی از جمله زالزالک وحشی که در گویش بروجردی «گیورچ» نامیده می شود و انواع یاس نسترن، رُز، گل محمدی و...جذابیت این کوچه باغها را دوچندان کرده است.
جاذبه هایی نیازمند معرفی
تکیه باغات بروجرد با توجه به معماری درونگرای خود دارای طراحی منحصر به فرد از باغات ایرانی هستند که دارای جذابیت های فراوان برای علاقمندان به شیوه های زندگی گذشتگان در این منطقه به حساب می آیند. به هر روی این ظرفیت ارزشمند شهر تاریخی بروجرد که نتیجه تفکرات اقتصادی و گردشگری گذشتگان این دیار بوده امروز بر کالبد وجودی و هویت شهر تاریخی بروجرد هنرمندانه تاثیر گذار است و می تواند ظرفیت خوبی برای سرمایه گذاری دولت و شهرداری بروجرد در بخش توسعه و حفاظت باغات برای جذب گردشگر از یک سو و تولید متنوع محصولات باغی از سوی دیگر باشد. در این راستا به منظور جذب گردشگران به فضای این کوچه باغ ها و باغات تاریخی باید سرمایه گذاری جدی از سوی مسئولان صورت گیرد تا ضمن معرفی این جاذبه ها زمینه استفاده هرچه بیشتر از این ظرفیت ها فراهم شود.
