طرح کشاورزی حفاظتی می‌تواند تمامی روش‌های کشاورزی مانند ارگانیک، اکولوژی و اگرو اکولوژی را در خود جای دهد و آن‌ها را در بر بگیرد. این موضوعی است که فرزاد ذلقی مشاور معاون وزیر و مجری کشاورزی حفاظتی کشور آن را مطرح کرده است.
طرح کشاورزی حفاظتی از چه زمانی در کشور مطرح شده و چقدر طول کشیده است تا به نتیجه برسد؟ در ادامه چه نقشه‌ای برای راهی که در پیش دارید، ترسیم کرده‌اید؟
این طرح از سال ۸۶ به صورت پایلوت در چهار استان کلید خورد. طرح کشاورزی حفاظتی در واقع به معنای تولید پایدار با حفظ منابع آبی و خاک است و در حقیقت یک نوع کشاورزی زیست‌سازگار و همراه با محیط‌زیست محسوب می‌شود. در واقع این کشاورزی از سه اصل پیروی می‌کند: اصل اول حداقل انجام عملیات خاک‌ورزی است؛ اصل دوم مدیریت بقایا در سطح خاک و تبدیل آن به ماده آلی در خاک است و اصل سوم تناوب است و هدف از تناوب این است که باید از تک‌کشتی پرهیز کنیم و به‌طور مثال تنها یک محصول مثل گندم را مداوم کشت نکنیم و در کشت‌های مختلف تنوع باشد؛ اما طرح کشاورزی حفاظتی از سال ۸۶ در کشور کلید خورد و در سطح ۱۵۰ هکتار در چهار استان به صورت پایلوت آغاز شد.
تا سال ۹۳ این طرح تشکل‌یافته نبود و در واقع از آن سال اقدامات خوبی صورت گرفت و نتایج خوبی نیز در ازای آن به دست آمد. با تدبیر عباس کشاورز، معاون وزیر در امور زراعت، دفتر تخصصی کشاورزی حفاظتی در دفتر معاونت شروع به فعالیت کرد و حدود سه سال است فعالیت آن به‌طور کامل انجام می‌شود. ستاد ملی و کمیته‌های فنی برای این طرح تشکیل شده و با حضور کشاورزان تحت نظر صاحب‌نظران و استادان فن مراحل آن در حال انجام است.
چه اقداماتی در این خصوص صورت گرفته است؟
نخستین اقدام این بود که طرح پنج ساله‌ای را برای این روش کشاورزی تعریف و تلاش کردیم در محافل مهم سیاسی مثل دولت و مجلس این طرح را مطرح کنیم و برای آن ردیف بودجه ملی بگیریم. هر چند در این زمینه موفق نشدیم؛ اما تلاش‌هایمان در حوزه دیگری نتیجه داد و در برنامه ششم توسعه کشور به عنوان اولویت اول وزارت جهاد کشاورزی در مجلس به تصویب رسید. در اجرای این طرح طبق برنامه ششم توسعه، دولت مکلف شده در سال برای ۵۰۰ هزار هکتار بودجه در نظر بگیرد. ما نیز طرحمان را در قالب سه میلیون هکتاری ۶۰ درصد در مزارع دیم و ۴۰ درصد در مزارع آبی شروع کرده‌ایم و شرکت‌های مشاور آن را تأیید کرده‌اند و امید داریم در نخستین روز کاری دولت آن را سر میز دولت بگذاریم. با توجه به مصوبات برنامه ششم دولت؛ مجلس، دولت را به انجام آن‌ها مکلف کرده تا این کار ردیف ملی بگیرد؛ اما با این وجود این سه سال منتظر بودجه نماندیم و با استان‌ها هماهنگ کردیم.
آموزش را انجام دادیم و طرح را به صورت پایلوت ادامه دادیم. در حال حاضر ۱/۵ میلیون هکتار تحت عنوان کم خاک‌ورزی در کشور مدیریت می‌شود و عملیات در سطح ۱۵۰ هزار هکتار تحت عنوان بی‌خاک‌ورزی در حال اجرا است و نتایج خوبی را هم به دنبال داشته. طی سه سال گذشته طبق نظر مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی و صاحب‌نظران، تکنولوژی‌ها را از خارج وارد و آن را بومی کردیم تا به راحتی در دسترس کشاورز قرار بگیرد. در حقیقت برنامه این است که از سال جاری برای آن برنامه‌ریزی گسترده‌تری انجام دهیم تا این طرح گسترش پیدا کند و سطح آن بالا‌تر برود. در همین راستا دو قرارداد بین‌المللی با مراکز «سیمیت»، مرکز بین‌المللی زراع دنیا، و «ایکاردا»، مرکز مناطق خشک دنیا، منعقد کرده‌ایم که روی غلات و حبوبات کار می‌کنند.
طبق این قراردادهای منعقد شده چهار استان به صورت کشت دیم و چهار استان برای کشت آبی به صورت پایلوت انتخاب شده‌اند و برای انتقال دانش فنی کار می‌کنند. در واقع دلیل این قراردادها هم این است که ما معتقدیم از آن‌جا که این طرح کار نویی است و دانش فنی درباره آن ضعیف است، باید برای اجرایی‌شدن و گسترش آن از موسسات دنیا کمک بگیریم. کاهش هزینه‌های تولید از یک طرف و از یک سو کاهش میزان آب در آبیاری تا ۳۰ درصد و جلوگیری از آلودگی محیط‌زیست و جلوگیری از آتش‌زدن بقایا و مبارزه با ریزگردها اهدافی است که در اجرای این طرح مدنظر قرار می‌گیرد.
در این طـرح بیـش‌تـر بـخـش محیط‌زیستی آن و رقابت با سایر روش‌هـای کشاورزی مطرح است، زیرا پایداری آن برای سلامت مواد غذایی مـهم به‌نظر مـی‌رسد. آیـا این مـوضـوع در اصـول کـشاورزی حفاظتی دیده شده است یا این‌که آموزش‌هایی برای شناسایی بذرهای طبیعی یا تراریخته به کشاورز داده می‌شود؟
یکی از دستاوردهای این نوع کشاورزی کاهش مصرف نهاده‌ها است؛ به عنوان مثال طبق طرح‌های تحقیقاتی مصرف بذر و کود ۵۰ کیلوگرم کاهش پیدا کرده و مصرف گازوئیل در هکتار نیز کاهش یافته است. روی بحث محصول سالم اعتقاد ما بر این است که چون این طرح آثارش بعد از سال سوم خود را نشان می‌دهد و اصل سوم این طرح تناوب است و این تناوب باید مد نظر قرار گرفته شود. در واقع تناوب نیز سه اصل را دنبال می‌کند: کاهش آفات، کود، بیماری‌ها و علف‌های هرز، زیرا اگر بیماری‌ها کاهش پیدا کند، مصرف سم و کود نیز به خودی خود کم می‌شود، چون از نظر محیط‌زیستی هر اکولوژی و اکوسیستمی خودش باید خودش را کنترل کند. پس با اجرای اصل سوم و با کنترل آفات و علف‌های هرز، کاهش شدیدی در مصرف سم و کود خواهیم داشت.
