اینسکتاریوم در بخش‌های مختلف کالیفرنیا، میلیون‌ها عدد از این کفشدوزک پرورش یافت و با رهاسازی آنها در باغات مرکبات، صنعت مرکبات منطقه از نابودی نجات یافت. اما مشکل این مناطق، سرمای زیاد بود که باعث مرگ این کفشدوزک گردید و این گونه تنها توانست در سواحل جنوبی کالیفرنیا استقرار پیدا کند.
در ایران، برای اولین بار این کفشدوزک در سال 1345 توسط انستیتو بررسی آفات و بیماریهای گیاهی از اسپانیا وارد و در انسکتاریوم آزمایشگاه بررسی آفات و بیماریهای گیاهی تنکابن پرورش داده شد.
شکل‌شناسی و زیست‌شناسی کفشدوزک کریپتولموس1
حشرات کامل به طول 4/3 تا 6/4 و عرض 4/2 تا 3/3 میلیمتر، بیضی شکل، بالپوش‌ها به رنگ سیاه براق و دارای موهای ریز، قسمت‌های سر، قفس سینه، شکم و نوک عقبی بالپوش‌ها زرد مایل به قرمز می‌باشند. شاخک 11 بندی است که 3 بند آخر آن حالت گرزی دارند. پنجه‌ی پا در حقیقت چهار بندی است، ولی سه بندی به نظر می‌رسد؛ بند سوم کوچک بوده و بین لوب‌های بند دوم مخفی می‌شود. ناخن‌ها دندانه‌دار می‌باشند. ساق و ران پاهای جلویی در نرها قهوه‌ای روشن، اما در ماده‌ها سیاه رنگ می‌باشد .
تخم‌های کفشدوزک کریپتولموس بیضی شکل، به رنگ زرد لیمویی و به ابعاد 1 × 3/0 میلیمتر می‌باشند. کفشدوزک کریپتولموس تخم‌های خود را به صورت انفرادی یا دسته‌ای در لابه‌لای توده‌های مومی تولید شده توسط شپشک‌های آردآلود ماده قرار می‌دهد. تخم‌های کفشدوزک به علت اندازه‌ی بزرگ‌شان نسبت به تخم‌های میزبان، به آسانی قابل تشخیص می‌باشند.
کفشدوزک کریپتولموس دارای چها سن لاروی می‌باشد. رنگ حقیقی بدن لاروها زرد مایل به سبز می‌باشد که در مدت زمان کوتاهی توسط رشته‌های مومی سفید رنگ و متراکمی پوشیده میشوند، به طوری که لاروهای کوچک ممکن است با شپشک‌های آردآلود اشتباه گرفته شوند. این رشته‌های مومی از منافذ موجود در سطح پشتی بدن لاروها ترشح میشوند. این ویژگی (داشتن رشته‌های مومی) و شباهت به شپشک‌های آردآلود، یکی از رفتارهای دفاعی مهم کفشدوزک کریپتولموس در برابر دشمنان خارجی می‌باشد. لاروهای کفشدوزک تا اولین پوست‌اندازی ضمن تغذیه از تخم‌ها و پوره‌های موجود در کیسه‌ی تخم در آنجا باقی می‌مانند. با خالی شدن کیسه‌ی تخم، لاروها از آن خارج میشوند و برای یافتن طعمه‌های جدید به جستجو می‌پردازند. در پایان مرحله‌ی لاروی، اندازه‌ی لارو به حدود 3/1 سانتیمتر می‌رسد و پس از پایان این دوره، لاروهای کامل به صورت توده‌ای در شکاف تنه‌ی درختان یا زیر فضولات ریخته شده بر کف باغ به شفیره تبدیل میشوند. حشرات کامل بلافاصله پس از خروج از پوسته‌ی شفیرگی قادر به جفت‌گیری می‌باشند و پس از 4 تا 5 روز، درون کیسه‌های تخم شپشک‌های آردآلود تخمگذاری می‌کنند. در دمای 27 درجه سانتیگراد تخم‌ها پس از پنج روز به لارو تبدیل میشوند و چهار سن لاروی کفشدوزک روی هم رفته حدود 15 روز به طول می‌انجامد.
دوره‌های پیش شفیرگی و شفیرگی روی هم رفته 9 روز به طول می‌انجامد. در دمای 27 درجه سانتیگراد، طول دوره‌ی تخم تا حشره‌ی کامل کفشدوزک 29 روز گزارش شده است. این مدت در دمای 17 درجه‌ی سانتیگراد، حدود 50 روز می‌باشد. به طور کلی، کفشدوزک کریپتولموس در دمای بین 16 تا 33 درجه‌ی سانتیگراد فعال است و 27 درجه سانتیگراد دمای بهینه برای آن می‌باشد. این کفشدوزک در دمای پایین‌تر از 9 درجه‌ی سانتیگراد و بالاتر از 34 درجه‌ی سانتیگراد غیر فعال می‌باشد.
دوره‌ی تخمگذاری کفشدوزک‌های ماده نسبتاً طولانی است و بر اساس گزارش‌ها بین 27 تا 56 روز طول می‌کشد. طی این دوره هر کفشدوزک ماده به طور متوسط 528 (117 تا 748) عدد تخم می‌گذارد و حداکثر تعداد تخم گذاشته شده در روز 28 عدد می‌باشد.
جهت پرورش انبوه کفشدوزک کریپتولموس هم از غذاهای طبیعی و هم از غذاهای مصنوعی استفاده شده است. برای پرورش این کفشدوزک در اینسکتاریوم‌ها معمولاً از شپشک‌های آردآلود به عنوان طعمه (غذای طبیعی) استفاده می‌شود. شپشک‌های آردآلود را روی جوانه‌های سیب‌زمینی و یا کدو پرورش داد.
خصوصیات رفتاری کفشدوزک کریپتولموس
کفشدوزک کریپتولموس در دو مرحله لاروی و حشره کامل به مقدار زیادی از شپشک‌های آردآلود می‌کند. حشرات کامل و لاروهای کریپتولموس علاوه بر تغذیه از شپشک‌ها از عسلک آنها هم تغذیه می‌کنند. مشاهدات حیدری و کوپلند در سال 1993 روی رفتار تغذیه‌ای و تخمگذاری کفشدوزک کریپتولموس نشان داد که لارو و حشرات کامل این کفشدوزک، مدت زمان بیشتری را روی برگ‌هایی که به عسلک آغشته‌اند، صرف کرده و میزان تخمگذاری آنها هم با تغذیه از عسلک و شپشک، در مقایسه با تغذیه تنها از شپشک بیشتر می‌شود.
البته عسلک باعث جلب مورچه‌ها نیز می‌گردد. مورچه‌ها دشمنان طبیعی را فراری داده و یا آنها را از بین می‌برند. همچنین حیدری در سال 1999 با مطالعاتی که در مورد تاثیر پوشش سطح برگ گیاهان میزبان روی رفتار جستجوگرانه دو گونه کفشدوزک شکارگر شپشک‌های آردآلود انجام داد، مشخص کرد که وجود کرک و موهای ریز در سطح برگ گیاهان تاثیری در رفتار جستجوگرانه کفشدوزک کریپتولموس در مقایسه با کفشدوزک Nephus reunion Fursch ندارد.
کاربرد توام کفشدوزک کریپت و آفت‌کش‌ها در باغ‌های آلوده به آفات
با وجود این که بسیاری از اکوسیستم‌های زراعی دارای موجودات زنده مفیدی می‌باشند که آفات را تحت کنترل خود دارند اما بسیاری از سیستم‌های تولید محصول نیز به برخی از ترکیب‌های حشره‌کش جته کاهش آسیب حشرات و کنه‌ها متکی می‌باشند. به عنوان مثال مطالعه هم زمان جمعیت کفشدوزک کریپت و میزبان آن شپشک آردآلود مرکبات نشان داد که حشره شکارگر و میزبان آن دارای نوسانات جمعیتی مشابهی می‌باشند که کفشدوزک را قادر می‌سازد به طور قابل توجهی سبب کاهش جمعیت میزبان خود گردد از طرف دیگر اثر چنین ترکیبات روی جمعیت‌های موجودات زنده مفید یک نگرانی بنیادی در اغلب این اکوسیستم‌ها می‌باشد. از این رو یکی از اولیه‌ترین و اساسی‌ترین اهداف مدیریت تلفیقی آفات کاربرد آگاهانه آفت‌کش‌ها می‌باشد.
اولین پرسش این است که آیا تلفیق و هماهنگی بین کنترل شیمیایی و استفاده از کفشدوزک کریپت به عنوان یک عامل مفید در کنترل آفات انجام پذیر است یا خیر، به همین منظور اهمیت و تاثیر آفت‌کش‌ها روی حشرات مفید در مدیریت اکوسیستم‌های زراعی به طور گسترده‌ای مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد.
پرورش کفشدوزک‌ها
به طور کلی هدف از یک برنامه تکثیر انبوه، تولید حداکثر ماده‌های بارور یک گونه مفید با استفاده از حداقل کار نیروی انسانی و حداقل فضا، در کوتاه‌ترین زمان و با پایین‌ترین هزینه ممکن است.
پرورش انبوه حشرات مفید شامل سه فرآیند مهم می‌باشد که عبارتند از:
الف – تهیه یک محیط غذایی مناسب جهت پرورش گونه میزبان
ب – تهیه و نگهداری یک ذخیره کافی از گونه میزبان
ج- تهیه تعدادی از حشره مفید مورد نظر که ضمن تامین نیاز برنامه‌های رهاسازی، یک ذخیره کافی را نیز جهت ادامه کار در انسکتاریوم فراهم کند.
از جمله عوامل مهمی که در برنامه‌های پرورش انبوه بایستی به آن توجه کرد رطوبت نسبی و درجه حرارت محیط پرورش می‌باشد. درجه حرارت و رطوبت نسبی مورد استفاده در یک برنامه تکثیر انبوه بایستی محدوده تحمل گونه مفید، گونه میزبان و محیط کشتی که میزبان روی آن پرورش می‌یابد، را در بر گیرد. همچنین عوامل محدود کننده محیطی مانند هم‌خواری، هیپرپارازیت‌ها و عوامل بیماریزا نیز باید کنترل شوند.
میزبان‌های کفشدوزک کریپتولموس
فعالیت شکارگری کریپتولموس روی بالشتک مرکبات در سالا 1982 از روسیه گزارش شد. محققین با رهاسازی 5000 عدد کریپتولموس در سه هکتار باغ موفق شدند از طغیان آفت جلوگیری کنند. در یک گزارش ذکر شد که کریپتولموس به خوبی از شپشک Pulvinariella mesebranthemi تغذیه می‌کند.
در گزارشی بیست و هشت گونه شپشک نباتی و یک گونه شته را که مورد حمله کفشدوزک کریپتولموس قرار گرفته بودند، معرفی شدند. محققی دیگر در ایتالیا فعالیت تغذیه‌ای کفشدوزک کریپتولموس را روی oleae Olivier Saissetia و Lichtensia viburni Signoret گزارش کرده است در تحققیق دیگر چند تن از پژوهشگران چرخه زندگی و میزان تغذیه کفشدوزک کریپتولموس را روی باشت Mopulvinaria psidii بررسی کردند.
رونال در سال 1992 گزارش نمود که کریپتولموس به خوبی از بالشتک Pulvinaria pesidii و P. mammeae Maskell تغذیه می‌کند. عده‌ای از پژوهشگران کفشدوزک کریپتولموس را شکارگر شپشک آردآلود مرکبات P.citri و بالشتکSteinweden Pulvinaria hydrangeae در بلزیک معرفی نمودند. در یک تحقیق برای مبارزه با بالشتک P. regalis روی درختان زینتی شهری به صورت موفقیت آمیزی از کریپتولموس استفاده شد. در تحقیق دیگر یکی از شکارگران موثر شپشکGreen Coccus viridis در باغ‌های لیمو و بالشتک Chloropulvinaria Cockerell polygonata در باغ‌های انبه هندوستان کفشدوزک کریپتولموس معرفی شد.
پی نوشت:
1. Cryptolaemus Montrouzieri (Mealybug Ladybird)
