1398/12/7 5304

باغبانی بدون شخم (یا بدون حفاری) روشی است که در آن به‌جای شخم زدن خاک برای کشت سبزیجات، هر سال لایه‌ای کمپوست به خاک اضافه شده و بذرها در آن کاشته می‌شود. این روش با آنکه سالهاست توسط چارلز داودینگ ابداع شده، اما اخیرا با اقبال بسیاری مواجه شده است.

روش باغبانی بدون شخم (no-dig method) چیست؟


طی نسل‌ها، به کشاورزان و باغبان‌ها گفته شده که شخم‌زدن زمین بهترین راه آماده کردن خاک به‌منظور کشت گیاهان است. اما چارلز داودینگ (Charles Dowding) معتقد است این تنها یک افسانه است. او که از دهه‌ی ۸۰ میلادی روش ارگانیکی به نام «باغبانی بدون شخم» (no-dig method) را ابداع کرده، ادعا می‌کند که هر اندازه که زمین را کمتر شخم بزنیم، علف هرزی کمتر،‌ محصولی بیشتر و سبزیجات سالم‌تری خواهیم داشت. راز موفقیت این روش در محافظت از کیفیت و ساختار خاک نهفته است که به‌وسیله‌ی ریختن منظم خاک‌پوش (یا مالچ‌پاشی) در لایه‌ی بالایی خاک جهت مراقبت از تخریب لایه‌های پایینی حاصل می‌گردد و بدین‌وسیله اجازه می‌دهد بدون دخالت انسان و آسیب‌های ناشی از عملیات خاک‌ورزی، در لایه‌های زیرین خاک ارگانیسم‌ها و قارچ‌های مفید به رشد و فعالیت‌های زیستی طبیعی خود ادامه دهند.

امروزه روش «باغبانی بدون شخم» (یا بدون حفاری) شهرتی جهانی یافته است که البته بخش زیادی از این شهرت را مرهون تلاش‌های مستمر مبتکر این روش یعنی چارلز داودینگ می‌باشد. او چند دهه است که در باغ ارگانیک خود در سامرسِت انگلستان روش باغبانی بدون شخم خود را دنبال می‌کند و شاهد نتایج شگرفی در افزایش محصولات تولیدی‌اش بوده است. در نوشته‌ی کوتاهی که در ادامه می‌آید او با جزییات بیشتری به شرح اصول و فواید کشت بدون شخم می‌پردازد.

چرا باغبانی بدون شخم؟
بیشتر اتفاق‌ها و فرایندهایی که در خاک رخ می‌دهد از دید ما پنهان است اما چنانچه روند آسیب‌رسانی به ساختار خاک را به حداقل برسانیم و ارگانیسم هایی که در خاک زندگی و فعالیت می‌کنند را با مواد آلی مناسب تغذیه کنیم، این فرایندها و فعالیت‌های زیستی موجودات میکروسکوپی می‌تواند تاثیرات بسیار مثبتی در مزرعه‌ و بهبود عملکرد آن در واحد سطح داشته باشد. نتیجه‌ی مستقیم محافظت از خاک آن است که خاک ساختاری مناسب یافته، سست و فرسوده نمی‌شود، برای ریشه‌های سبزیجات امکان بیشتری برای نفوذ و مستقر شدن در خاک فراهم می‌گردد و جمعیتی گسترده‌ از میکروارگانیسم‌های فعال در خاک مواد غذایی مورد نیاز گیاهان و سبزیجات ما را فراهم خواهند کرد. البته در چنین خاکی علف‌های هرز هم کمتر رشد می‌کنند و راحت‌تر می‌توان آنها را از خاک بیرون آورد.
 


طی سه سال مقایسه‌ی سبزیجاتی که در خاک‌های شخم خورده پرورش یافته بودند و آنهایی که در مزارعی کاشته شده بودند که در آنها حفاری‌ای صورت نگرفته بود، ما به دو ویژگی بارز برخوردیم. اول آنکه در خاک‌های شخم نخورده رشد بهاری قوی‌تر و سالم‌تری را شاهد بودیم؛ در حالی که در بستر‌هایی که خاک‌ورزی شده بودند گیاهان نه در بهار که در پاییز رشد جدی خود را آغاز می‌کردند. این مسئله به ما نشان داد که خاک‌هایی که شخم خورده اند لاجرم محتاج طی مدت زمان قابل توجهی هستند تا قادر شوند آسیب‌های وارد شده از به‌هم ریختن ساختار خود طی عملیات خاک‌ورزی را بهبود بخشند.

ویژگی دوم اما این بود که در خاک‌های شخم خورده، تنها گیاهان تیره‌ی چلیپائیان (کلم ها) رشد بیشتری در قیاس با سبزیجات مشابه در زمین‌های گروه مقابل داشتند. آنچنان‌که می‌دانیم کلم‌ها از جمله گیاهانی هستند که ریشه‌هایشان در تعامل با قارچ‌های «مایکوریزا» نیستند. پی بردن به این مساله این فرضیه را تقویت کرد که شخم زدن خاک آسیب‌ جدی‌ای به قارچ‌های خاک و بیشتر از همه مایکوریزا‌ها وارد می‌کند. مایکوریزا یا «قارچ‌ریشه» گونه‌ای از قارچ‌ها است که در خاک و در تعامل با ریشه‌های گیاهان رشد کرده و در واقع همزیست گیاه می‌گردد و به ریشه در تأمین مواد مغذی مورد نیازش یاری می‌رساند.

در تجربه‌ای شخصی در باغ سامرست، من در زمینی رُسی به وسعت حدود یک هکتار در حالی اقدام به کشت سبزیجات و گیاهان زینتی کردم که برای مدت ۱۲ سال به‌هیچ‌وجه آن‌را شخم نزدم. وقتی شروع به کار کردم بخشی از خاک رسی این مزرعه بیش‌از حد فشرده، سخت و خالی از هرگونه خلل و فرجی شده بود. راهکار من در مواجهه با این خاک نامرغوب، مالچ‌پاشی کمپوست روی سطح خاک بود. بعد تنها کاری که می‌بایست انجام دهم این بود که منتظر بمانم تا ریشه‌ی گیاهان و میکروارگانیسم‌ها بقیه‌ی کار را پیش ببرند. نهایتا نتیجه‌ حیرت‌آور بود و از اینکه می‌دیدم چگونه سبزیجاتی ریشه‌ای مانند هویج و زردک در این خاک به‌طور مستقیم و خوش‌فرم رشد می‌کنند بسیار هیجان‌زده می‌شدم.
 
باغبانی بدون شخم چگونه می‌تواند علف های هرز را کاهش دهد؟
در روش باغبانی بدون شخم، بذر علف‌های هرز تمایل کمتری برای جوانه‌زدن از خود نشان می‌دهند. اگر در زمین کوچکِ یک‌هکتاری من، علف‌ها آنگونه که معمول است رشد می‌کردند من حتما تا کنون ورشکست شده بودم! خاک شخم نخورده و مالچ‌پاشی شده، علف‌های هرز زیادی سبز نخواهد کرد. من معمولا برای توضیح این ادعا از عبارتی تحت عنوان «بازیابی» (recovery) استفاده می‌کنم. خاک بعد از رخ‌دادن هر تنش بیرونی‌ای، در مرحله‌ی اول می‌کوشد سطح خود را به‌صورت فیزیکی و با پوششی از گیاهان بازپوشی کند، و در مرحله‌ی بعد این فرش سبزرنگ به خاک کمک خواهد کرد که خود را بعد از آسیب‌هایی که کشت و کار به آن وارد کرده بازیابی کند. به‌عنوان نمونه بعد از هر شخم زمین این امکان پوششی از جوانه‌های تازه سبز شده گیاهان ببینید.
 


به‌وسیله‌ی مالچ پاشی به‌ویژه در اوایل فصل رشد گیاهان، دسترسی علف‌های هرز چندساله به نور از دست می‌رود و بدین‌واسطه این گیاهان ضعیف شده و یا از بین خواهند رفت. من پی‌برده‌ام که استفاده از کارتن یا هر مواد دیگری به منظور پوشاندن سطح خاک به مدت ۱۰ هفته (در فروردین‌ماه) می‌تواند تمام علف‌های یک‌ساله را از جمله آلاله‌ی خزده، اکثر قاصدک‌ها و علف‌های گرامینه بغیر بیدگیاه (مرغ) را از بین ببرد. بیدگیاه به ۴ تا ۶ هفته می‌بایست بیشتر در زیر پوشش بماند و یا آنکه با یک بیلچه ریشه‌کن شود. مالچ‌پاشی با کمپوست گیاهی نیز می‌تواند کمک کند تا ریشه‌های باقی‌مانده به سطح خاک نزدیک‌تر شده و امکان بیرون‌کشیدن ساده‌تر آنها فراهم گردد. گرچه برای مبارزه با پیچک نیاز است مداومت بیشتری در حذف ساقه‌های هوایی برای تضعیف ریشه‌های عمیق و دست‌نیافتنی آن به‌خرج داد.
 
فواید افزودن مواد آلی به خاک به‌عنوان پوشش
  • بجای تخریب خاک اضافه کردن مواد آلی به سطح آن این امکان را فراهم می‌آورد تا ارگانیسم‌های خاک را تشویق و تقویت کنیم تا به روند شکل گرفتن ساختار و حاصل‌خیزی خاک سرعت ببخشند.
  • طبیعی است که خاک‌های ضعیف و با ضخامت کم، از مالچ پاشی ضخیم‌ (حدود ۱۰ الی ۱۵ سانتیمتر)‌ بهره‌ی بیشتری می‌برند. مواد آلی در خاک‌پوش‌های مورد استفاده قابلیت حفظ رطوبت در خاک را تقویت می‌کنند و موجب کاهش علف‌های هرز می‌شوند.
  • برای محافظت و همینطور غنی‌تر کردن خاک، خاک‌پوش می‌تواند برای بیشتر سال روی سطح زمین کشاورزی باقی بماند.
  • همه‌ی کمپوست‌ها موثر هستند اما برای رفع کمبود مواد مغذی مورد نیاز گیاهان در خاک، کودهای حیوانی بهترین گزینه هستند.
  • بکارگیری سالیانه ۲.۵ الی ۵ سانتیمتر خاک‌پوش آلی در مزرعه، ضمن آنکه حاصلخیزی و ساختار خاک را بهبود می‌بخشد، نیازتان را به کودها و علف‌کش‌های شیمیایی -که برای حیات طبیعی خاک و میکروارگانیسم‌هایش مضر هستند- به طور قابل توجهی کاهش خواهد داد.
 

مقاله اختصاصی گروه تدوین محتوای اگرونیک 
استفاده از این مطلب و انتشار آن، با ذکر نام اگرونیک  و درج لینک www.agronic.ir بلامانع می باشد.

نظر شما

ارسال

پرطرفدارترین مطالب امروز

محصولات ارگانیک، فواید و نحوه‌ شناسایی آنها
آیا لامپ های معمولی برای پرورش گل و گیاه مناسبند؟
معرفی ذرت و انواع آن
معرفی رشته پرورش گل و گیاهان آپارتمانی در کاردانش
جمع‌آوری امضا برای جلب توجه جهانی نسبت به ساخت سد «ایلی‌سو» در ترکیه
معرفی درخت لیلکی ایرانی و آمریکایی
نحوه کشت و کار پیاز در ایران
آشنایی با درخت زالزالک یا ولیک
دگردیسی در حشرات و انواع لاروها
تازه های اگرونیک

دانشگاه تهران در جمع ۳ مرکز دانشگاهی برتر دنیا در تولید علم حوزه کشاورزی محیط‌های کنترل‌شده

تاکنون بیش از ۴۵۰ گلخانه و باغ استان یزد شناسنامه‌دار شده‌اند

پیش‌بینی ۷‌ هزار میلیارد تومان اعتبار برای طرح آبیاری و زهکشی غرب و شمال‌غرب کشور

کسب درآمد با رام کردن تمشک‌های وحشی در گلستان

آموزش، زیربنای استفاده کشاورزان از سیستم‌های آبیاری نوین

برداشت برنج از ۵۵ درصد اراضی شالیکاری گیلان

آموزش و ترویج مهم‌ترین برنامه جهاد کشاورزی

کاهش اثرات تنش آبی در محصولات کشاورزی

خسارت ۲۵ درصدی علف‌های هرز به محصولات کشاورزی

پاییز امسال ۳۸ هزار هکتار از زمین های کشاورزی سیستان و بلوچستان به زیر کشت گندم می‌رود

کشاورزان در ساعات اوج گرما آبیاری نکنند

۴۰۲ هکتار گلرنگ در لرستان کشت شده است

امسال بیش از ۷۰ هزار تن پسته در رفسنجان برداشت می‌شود

دانه‌های روغنی کاملینا از کشاورزان خراسان شمالی خرید تضمینی می‌شود

مازاد تولید شالیکاران گلستانی خریداری می‌شود

تامین آب ۲۲ هزار هکتار زمین کشاورزی از طریق سدهای خراسان شمالی

کشاورزان از آتش زدن بقایای گیاهان خودداری کنند

تعجیل در برداشت برنج ممنوع

آسیای میانه و روسیه خریدار محصولات گلخانه‌ای هرمزگان

بررسی مستندی درباره فروچاله‌ها

تجهیز ۵۷ هزار هکتار از اراضی لرستان به سیستم آبیاری نوین

شناسایی ۴۷٠ گونه گیاهان دارویی در آذربایجان غربی

در پی ساماندهی فارغ‌التحصیلان جویای کارِ کشاورزی هستیم

پیش‎‌بینی برداشت ۵۰ هزار تن هلو از باغات چهارمحال و بختیاری

«کشاورزی حفاظتی » بهترین راه برای صرفه جویی آب و انرژی

اگرونیک در شبکه های اجتماعی