1398/10/8 107

بیومتری یا زیست‌سنجی جنگل مطالعه‌ی آماری داده‌های زیستی جنگل‌ها به کمک جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل، ارزیابی و ارائه‌ی نتایج داده‌های حاصل از آماربرداری‌ها است.

بیومتری یا زیست سنجی جنگل چیست؟

چنانچه از نام بیومتری یا زیست‌سنجی جنگل بر می‌آید، این شاخه‌ی علمی به جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل، ارزیابی و ارائه‌ی نتایج درباره‌ی داده‌های زیستی مختلف در جنگل می‌‌پردازد. اولین مطالعات آماری زیست‌داده‌های جنگل در جهان به اواخر قرن هجدهم و به‌زمانی بر می‌گردد که دولت آلمان درصدد محاسبه‌ی چوب‌های برداشتی از درختان با قطر بیشتر از ۶۰ سانتیمتر و یا کمتر از آن برآمد. اما به‌هر روی درقرن ۱۹ میلادی بود که کشورهای اروپایی به فکر آماربرداری از جنگل‌ها در سطوح وسیع افتادند. علاقه به بیومتری جنگل‌ها در کشورهای انگلیسی‌زبان و آمریکا نیز بیشتر بعد از جنگ جهانی اول متداول گردید. اولین کتابی که در ارتباط با آماربرداری جنگل به رشته‌ی تحریر در آمد، به‌زبان آلمانی و توسط Krutzch و Loetsch برمبنای علم آمار و ریاضی منتشر شد.

در ایران اولین مطالعات و جمع‌آوری داده‌ها از جنگل‌ها در سال ۱۲۹۷ ه.ش و زمانی صورت گرفت که فردی به‌نام احمدی به همراه همکارانش، مأموریت یافت تا ضمن نقشه‌برداری از جنگل‌های شمال، جنگل‌های دولتی را از جنگل‌های خصوصی تفکیک نماید. به هر حال نقشه‌برداری ایشان با به‌وقوع پیوستن قیام میرزاکوچک‌خان متوقف گردید. در سال ۱۲۹۹ وزرات فلاحت سازمانی را جهت نقشه‌برداری از جنگل‌ها و تعیین حدود جنگل‌های متعلق به دولت تاسیس کرد. بعدتر مهندس کریم ساعی اقدامات مفیدی در خصوص جمع‌آوری اطلاعات از جنگل‌های ایران انجام داد و همچنین نشریه‌ای تحت عنوان «شمه‌ای درباره‌ی جنگل‌های ایران» منتشر نمود. در این نشریه آمار‌های جالبی در ارتباط با جنگل‌های ایران ارائه می‌گشت. به عنوان مثال در آن دوره مساحت کل جنگل‌های ایران ۱۹.۵۰۰.۰۰۰ هکتار برآورد شده بود که شامل ۳.۶۰۰.۰۰۰ هکتار جنگل‌های شمال، و ۱۱.۳۰۰.۰۰۰ هکتار جنگل‌های زاگرس می‌شد. (شایان ذکر است که این مساحت در سالهای اخیر در خوش‌بینانه‌ترین حالت بین ۱۴ الی ۱۶ میلیون هکتار برآورد می‌شود). در زمان تصدی کریم ساعی در وزارت کشاورزی و از سال ۱۳۳۲ مقرر شد جهت جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، آمار میزان درختان این جنگل‌ها تهیه شده و اجازه‌ی بهره‌برداری تنها در مورد مناطقی داده شود که به میزان کافی درخت در واحد سطح داشتند.

ضرورت و هدف بیومتری جنگل‌ها
برای مطلع شدن از وضعیت جنگل‌ها و فراهم آمدن امکان مدیریت صحیح آن، لازم است اطلاعاتی در مورد اینکه جنگل مورد نظر در گذشته چگونه بوده است، در حال حاضر حائز چه شرایطی است و در آینده چه وضعیتی خواهد داشت تهیه گردد. گردآوری چنین داده‌هایی این امکان را فراهم می‌سازد که برنامه‌ی مدونی جهت حفظ و یا دست‌کم بهره‌برداری کم‌خطرتر از جنگل ها فراهم گردد. آماربرداری می‌تواند اهداف مختلفی را دنبال نماید. به عنوان مثال، تهیه‌ی اطلاعات کمی و کیفی از وضعیت درختان جنگل و یا برآورد خسارات وارده توسط حوادث طبیعی‌ای چون طوفان و سیل می‌تواند از جمله اهداف آمارگیری باشد. به‌هر روی جهت فراهم آمدن امکان استفاده از آمار‌های به‌دست‌ آمده، محدوده و دقت هر آماربرداری و همینطور هدف و کاربرد آن می‌بایست شفاف و مشخص باشد.

روش هر آماربرداری با توجه به هدف آن و امکانات اجرایی موجود، مانند بودجه، تعداد کارکنان و وسائل در دسترس انتخاب می‌گردد. در هر آماربرداری حداکثر تلاش در جهتی است که دقیق‌ترین داده‌های لازم برای برآورده شدن هدف پژوهش، با کمترین هزینه‌ی ممکن حاصل آید. در آماربرداری ممکن است به شمارش و مطالعه‌ی تمام جامعه‌ی مورد نظر در مواردی که مساحت یا جمعیت کمی مورد مطالعه قرار دارد بپردازند که به روش آماربرداری صد‌درصدی نیز مشهور می‌باشد. اما طبیعتا نمونه‌برداری و تعمیم نتایج به کل، روشی متداول‌تر برای مطالعه‌ی مساحت‌های وسیع‌تر است.

روش‌های آماربرداری

آماربرداری ممکن است یک‌مرحله‌ای یا تک‌گامی، دو‌اشکوبه‌ای و یا سه‌اشکوبه‌ای باشد. در آمار برداری تک‌گامی تمامی عرصه‌ی جنگل با یکی از روش‌های آماربرداری -چه به‌صورت صددرصدی و یا نمونه‌برداری- در یک مرحله اندازه‌گیری می‌شود. به عبارت دیگر می‌توان گفت در این روش تمام منطقه مورد توجه بوده و در یک مرحله مطالعه می‌گردد. نمونه‌برداری ممکن است به روش‌های انتخابی و یا تصادفی (تصادفی ساده، بلوکی، سیستماتیک، خوشه‌ای، مونه‌بندی و غیره) انجام گیرد. نمونه‌برداری دواشکوبه‌ای به نام نمونه‌گیری مضاعف و یا دوگانه نیز مشهور می‌باشد. در این روش، تعداد قطعات نمونه که در جنگل به‌صورت زمینی اندازه‌گیری شده‌اند، در عکس‌های هوایی نیز مجددا محاسبه می‌شوند. لذا در این روش تعدادی از قطعات نمونه به‌طور مضاعف، هم از زمین و هم بر روی عکس هوایی اندازه‌گیری می‌شوند. این روش در مواردی کاربرد دارد که سطح آماربرداری بسیار وسیع بوده، امکان دسترسی به‌تمام مناطق موجود نباشد و یا هزینه‌ی اندازه‌گیری مشخصه‌ی مورد نظر، بیشتر از استطاعت پروژه باشد.

روش سه‌اشکوبه‌ای هم زمانی به‌کار می‌رود که مساحت کل منطقه‌ پس از ترسیم محدوده‌ی آن تعیین شده اما نیاز است تا نسبت و یا مساحت جنگل محاسبه گردد. داده‌های مرتبط با اشکوب اول به کمک شبکه‌ی نقطه‌چین Dot Grid و با تفسیر عکس‌های هوایی منطقه به دست می‌آید. در اشکوب دوم، روی عکس هوایی و در محدوده‌ی جنگلی قطعات نمونه‌ که با توجه به دقت مورد نظر مشخص می‌شوند، مشخصه‌هایی از توده‌ی جنگلی که با حجم سرپای توده مرتبط است محاسبه می‌شود. و اما در اشکوب سوم، تعدادی از قطعات نمونه‌ای که در روی عکس‌های هوایی منطقه تفسیر یا مورد اندازه‌گیری قرار گرفته‌اند، روی زمین بازیابی شده و مشخصه‌هایی از توده‌‌ی جنگلی اندازه‌گیری یا تعیین می‌گردند و سرانجام موجودی سرپای توده برآورد می‌شود. با این روش می‌توان موجودی در واحد سطح، این موجودی نسبت به سطح جنگل یا نسبت به مساحت کل منطقه یا موجودی کل جنگل یا منطقه را برآورد کرد. علاوه بر این، اشتباه آماربرداری برآورد موجودی در واحد سطح یا در کل منطقه نیز قابل محاسبه است.

مقاله اختصاصی گروه تدوین محتوای اگرونیک
استفاده از این مطلب و انتشار آن، با ذکر نام اگرونیک و درج لینک www.agronic.ir بلامانع می باشد.

منبع

زیست‌سنجی جنگل/ محمود زبیری - دانشگاه تهران

کلیدواژه: