1398/8/10 2637

بررسی خواص گز روغن (مورینگا) که به دلیل ارزش‌های دارویی و تغذیه‌ای فراوان به درخت معجزه یا معجزه طبیعت لقب گرفته است.

گیاهان دارویی فراموش‌شده

مورینگا، گز روغن؛ معجزه طبیعت

گز روغن به دلیل ارزش‌های دارویی و تغذیه‌ای فراوان به درخت معجزه یا معجزه طبیعت لقب گرفته است.

به گزارش ایسنا، «استفاده از گیاهان دارویی با زندگی بشریت گره خورده است. انسان‌های اولیه برای درمان بیماری‌های خود به گیاهان دارویی و طبیعت رجوع می‌کردند و اسناد چند هزار ساله نشان دهنده تجربیات و اطلاعات ارزشمند گذشتگان ما در رابطه با کاربردهای متنوع گیاهان دارویی است. در سال‌های اخیر مطالعات ارزشمندی در مورد گیاهان دارویی و داروهای گیاهی انجام گرفته و کتاب‌های بسیاری در موضوعات مختلف مرتبط با گیاهان دارویی وجود دارند. هرچند گیاهان دارویی پتانسیل بسیار زیادی جهت فعالیت های پژوهشی دارند؛ اما متأسفانه در رابطه با درختان و درختچه‌های دارویی فعالیت‌های علمی و پژوهشی بسیار کمی به دلیل چندساله بودن و هزینه‌بر بودن آن‌ها، انجام شده است.» (یادگاری و همکاران 1397 :4)

«یافته‌های محمد بیگی و واشقانی (2005) نشان داده است خانواده گز رخان که تیره کوچکی از گیاهان جداگلبرگ است، فقط شامل یک جنس به نام مورینگا و مرکب از معدودی انواع درختی است و دارای خواص دارویی فراوان می‌باشد.» (بانژاد و همکاران، 1391 : 83)

« انور و همکاران (2005) بیان داشتند، دو گونه از چهارده گونه جنس مورینگا در ایران حضور دارد که یکی از آنها به نام گز روغنی، گز روغن یا گازرخ (Moringa peregrina) به عنوان دومین گونه مهم از این جنس بعد از گونه lamark Moringa Oleifera شناخته شده است. قهرمان (2001) بیان داشته گونه M. peregrine به دلیل داشتن مقادیر زیاد روغن در بذر و نیز شباهت‌های ظاهری آن به درخت گز، به گز روغنی مشهور شده است. این گونه یکی از گونه‌های قابل رویش در مناطق گرمسیری و بیابانی است که در عرصه وسیعی از مناطق جنوب شرقی کشور، در استان‌های هرمزگان و سیستان و بلوچستان پراکنش دارد» (اسدی کرم و همکاران ، 1392 : 175-174)

«به گزارش میرزایی ندوشن و اسدی کرم (2010)، کاربردهای وسیعی برای گونه‌های مختلف مورینگا ارائه شده است. خواص متعدد گزارش شده برای برخی از گونه‌های این جنس ازجمله گونه‌های M. oleifera و M. peregrinaبسیاری از کشورهایی که هیچ یک از گونه‌های مورینگا را به صورت بومی ندارند، بر آن داشته است تا اقدام به وارد کردن یکی از این گونه‌ها نموده و آن را در نظام تولید کشاورزی و باغبانی خود قرار دهند.» (اسدی کرم و همکاران ، 1392 : 175)

« فاحی (2005) گزارش داده است، خواص متعددی به فـرآوردههـای حاصـل از درختـان خانواده مورینگاسه نسبت داده شـده اسـت کـه بـه دلیـل وجود ترکیبهـایی همچـون نیازیمیـسین ] (Niazimicin)... [ و مقـادیر زیـادی از ویتامین‌های گروه B ،ویتـامین C ،مقـادیر بـالای آهـن، کلسیم، پتاسیم و همچنین بتاکاروتن مـیباشـد . اصغری و همکاران (2011) دریافتند بیشتر اجزای رویشی و زایشی این دو گونه به شکل‌های مختلفی به عنوان دارو، برای درمان بیماری‌های مختلف، ازجمله درد مفاصل، التهاب و ده‌ها کاربرد دیگر دارویی و همچنین به عنوان ماده غذایی و صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.» (اسدی کرم و همکار ان ،1389 :169)

«گز روغنی یک درختچه بیابانی است که در مناطقی با بارندگی بسیار ناچیز رویش داشته و ارزش غذایی، دارویی، زیست محیطی، صنعتی و اقتصادی زیادی دارد. از نظر مواد غذایی، پروتئین حاصل از اندام های رویشی و اثرات متعدد دارویی مطالعات گسترده‌ای بر روی گونه‌های مختلف این جنس صورت گرفته است .» (اسدی کرم و همکاران، 1392 :175)

«این گونه درختچه‌ای بومی با ارزش در سطحی قریب به یک میلیون هکتار در مناطق کوهستانی و تپه ماهوری جنوب شرق ایران، از بشاگرد هرمزگان تا مرز پاکستان گسترش دارد.» (کنشلو و همکاران،1392 : 1)

«گز روغن به دلیل ارزش‌های دارویی و تغذیه ای فراوان به درخت معجزه یا معجزه طبیعت لقب گرفته است. این گیاه منبعی غنی از پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، بتاکاروتن، اسیدهای آمینه و فنولیک‌های مختلف است که از اعصار و قرون گذشته توسط ساکنان محلی مورد استفاده های مختلف قرار می گرفت. این‌گونه تاکنون بیشتر به دلیل بذر مملو از روغنش در کانون توجه ساکنان محلی بوده ولی ظرفیت‌ها و قابلیت‌های بالقوه‌ای دارد.» (میرزایی ندوشن، 1397 : 16)

« گد ال هک (2018) مشخص کرده است، یکی از ارزشمندترین ویژگیهای مورینگا خاصیت ایجاد ایمنی در بدن است که به تازگی توسط برخی از محققان مطرح شده است. ضمن اینکه حتی مصرف دُزهای بالای مواد گیاهی حاصل از گز روغن، بدون هیچ‌گونه عارضه‌هایی توصیه شده است.» (میرزایی ندوشن، 1397 : 17)

«از مورینگا پرجنریا در مبازره علیه سوء تغذیه به ویژه در بین کودکان و مادران شیرده استفاده گسترده‌ای میشود. همچنین به عنوان آنتی بیوتیک ، کاهش دهنده فشار خون ، ضد اسپاسم ،ضد التهاب ، پایین آورنده کلسترول خون ،کاهش دهنده قند خون و درمان عفونت مجاری ادراری مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین تصفیه آب اشامیدنی یکی دیگر از کاربردهای این گیاه در صنعت است.» (اسدی کرم و همکاران ، 1389 : 175)

«کلیمن و همکاران (2008) نشان داده‌اند، روغن بذر این گونه کیفیتی در حد روغن زیتون دارد که علاوه بر کاربردهای تغذیهای-دارویی، به علت مقاومت در برابر حرارت های بالا، در صنایع عطرسازی، ساعت سازی و خودروسازی نیز مورد توجه است. همانطورکه زیتون در مناطقی از کشور سبب اشتغال و درآمدزایی شده است گز روغن هم میتواند موجب اشتغال و درآمدزایی زیادی در جنوب شرقی کشور شود.» (میرزایی ندوشن، 1397 : 16)

«علاوه بر گز روغن، گونه دیگری از این جنس مورینگا به نام اولیفرا به تازگی وارد کشور ما شده و در مناطق جنوب و جنوب شرقی کشور استقرار مناسبی یافته است تحقیقات انور و همکاران (2007) نشان داده است، این گونه دارای فهرستی از عناصر مهم غذایی و معدنی بوده و به عنوان منبعی غنی از پروتئین‌ها، ویتامین‌ها، بتاکاروتن، اسیدهای آمینه و فنولیکهای مختلف شناخته شده است » (میرزایی ندوشن، 1397 : 16)

«گونه اولیفرا در اصل بومی هند شمالی و معروف‌ترین گونه در بین گونه‌هاست. این درخت که نسبت به خشکی مقاوم است هم در نواحی خشک و نیمه خشک و هم در نواحی مرطوب رشد میکند. کتایون و همکاران (2005) گزارش کردند، در بعضی از بخش‌های هند و آفریقا غلافها، برگ‌ها و گلهای این درخت به عنوان یک منبع غذایی به کار میروند. برگ‌های این درخت سرشار از ویتامین‌ها، مواد غذایی و پروتئین‌ها است . روغن استخراج شده از دانه‌های این درخت دارای 73 درصد اولئیک اسید است و جهت پخت و پز و روغن کاری به کار می‌رود. مورینگا الیفرا به سرعت رشد کرده و ارتفاع آن در یک سال به بیش از 4 متر میرسد و ارتفاع نهایی این درخت 6 تا 15 متر است» (بینا و همکاران ،1386 : 25)

«به گزارش استینیتز و همکاران (2009) سالهاست که گونه M. oleifera در مناطق مختلف جهان جهت بهره‌برداری در زمینه‌های متفاوت مورد کشت کار قرار گرفته است و گفته می‌شود این تنها گونه جنس مورینگا است که به طور مصنوعی کشت و کار میشود» ( اسدی کرم و همکاران، 1392 :175)

«تحقیقات میرزایی ندوشن و اسدی کرم (2010) نشان داده است که ، از آنجا که شاخههای درختان این گونه بسیار شکننده بوده و به راحتی از درخت جدا میشوند، برداشت بذر از درخت به شکستن شاخه‌های آن منجر میشود به نحوی که پایه‌هایی که در دشت‌ها و اراضی نزدیک به روستاها قرار داشتهاند از بین رفته و پایههای بالغ این گونه اغلب به ارتفاعات و مناطق صعب‌العبور پناه برده‌اند. موجودیت این گونه در سایر رویش‌گاهای آن نیز در معرض خطر قرار گرفته است. ازاین رو شناخت کامل این گونه از جنبه‌های مختلف زیستی و دستیابی به روش‌های مختلف تولید بهینه نهال به ویژه نهالهایی با قابلیتهای ژنتیکی بالا می‌تواند در توسعه آن کمک شایانی بنماید. (اسدی کرم و همکاران، 1392: 175)

«فقر شدید ساکنین مناطق رویشی این گونه و نیاز مبرم آنها به بهره‌برداری از گیاهان منطقه، موجب شده است که تقریبا تمامی میوه‌های این درختان برای مصارف خوراکی چیده شود . همچنین به دلیل کاربردهای متعدد، بذر این گونه توسط ساکنین محلی برداشت و به کشورهای عربی جنوب خلیج فارس نیز صادر میگردد. در حالی که به دلایل مختلف ازجمله از بین رفتن پرندگان منطقه، تولید میوه در این درختان کاهش یافته است.» (اسدی کرم و همکاران،1398 : 170)

«با وجود استفاده گسترده‌‎ای که از این گونه‌ها در پزشکی، صنعت و کشاورزی می توان نمود ولی تا کنون در کشور کمتر مورد توجه بوده و در معرض خطر نابودی‌ست. عوامل متعددی سبب از بین رفتن پایه‌های گز روغن می شود که در بیشتر آنها انسان رکن اصلی را برعهده دارد. » (میرزایی ندوشن، 1397 : 19)

تشکیل باغ الگویی از مورینگا اولیفرا و مشاهدات مردم از اینکه می توان باغی را احداث کرد که ضمن داشتن کمترین توقع از نظر نهادهای مورد نیاز، محصول زیادی هم تولید میکند، باعث می‌شود:
1. افراد به تشکیل چنین با غهایی ترغیب می شوند.
2. از این باغهای الگویی میتوان به عنوان باغ مادری این گونه نیز استفاده کرد تا برای تأمین مواد رویشی مورد نیاز در تکثیر پایههای برتر مورد استفاده قرار گیرد.
3. در میان مدت میتواند سبب اشتغال بسیاری از جوانان و اهالی جویای کار شود و از تبعات بیکاری در منطقه بکاهد.
4. دست اندازی مردم به رویشگاه های طبیعی به شدت کاهش پیدا میکند. همچنین نقش یکی از عوامل اصلی فرسایش رویشگاهی این گونه که اثر مرگباری در از بین رفتن پایههای آن در ارتفاعات پایین داشته است، کمرنگ میشود.
5. بخشی از نیاز کشور به روغن نیز میتواند از محتوای 30 تا 40 درصدی روغن بذر این گونه تأمین شود.
6. رویشگاههای اولیه این گونه احیا میشود. (میرزایی ندوشن، 1397 :21)

پی نوشت ...

منابع:
- اسدی کرم، ف و دیگران . (1392). «بررسی شاخه زایی در تعدادی از جمعیت های گز روغنی (Moringa peregrina )». تحقیقات ژنتیک و اصلاح گیاهان جنگلی و مرتعی ایران. شماره 21 :صص 182- 174.
- میرزایی ندوش، ح. (1397). «گز روغن؛ بیم از غفل تها، امید به ظرفیتها». طبیعت ایران شماره 3. صص21- 16.
- اسدی کرم، ف و دیگران. ( 1389) . «بررسی تنوع درون و بین جمعیتهای مختلف گز روغنی Moringa peregrina (Forssk.) Fiori) در رویش بذر نارس». تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران. شماره26. صص 184- .168
- کنشلو، ه و دیگران. ( 1392). «گز روغنی چشم اندازی جدید در باغبانی دیم در جنوب شرق کشور».
- بینا، ب و دیگران . (1386). «مقایسه کارایی عصاره دانه مورینگا اولیفرا و پلی آلمینیوم کلراید در حذف کدورت آب». آب و فاضلاب. شماره 61. صص 33-24.
- یادگاری، ه و دیگران. (1397). درختان و درختچه های دارویی. ج 1. تهران: آموزش و ترویج کشاورزی.
- بانژاد،ح. و دیگران . (1391). «ارزیابی عملکرد پودر دانه های مورینگا پرگرینا در تصفیه فاضلاب خانگی.» آب و فاضلاب. شماره1. صص 92-84

منبع

خبرگزاری ایسنا

کلیدواژه: