خبرگزاری مهر؛ آناهیتا رحیمی: خشکی از راه رسید و رخت سپید بر قامت دریاچه کرد؛ کاشت چغندرقند، کار دستمان داد. سد پشت سد زدیم تا مبادا پای کشاورزی مان لنگ بماند، دخالت بی حد و حصر بشری افزایش یافت. تصاویر ماهواره‌ای هر روز محوتر شد و اینگونه فهمیدیم که اگر روزی دریاچه ارومیه خشک شود دیگر نمی‌توانیم نفس بکشیم. دریاچه ارومیه که می‌گویم حرف امروز و فردا نیست، شاید برای برخی حسرت باشد حسرت روزهایی که دریاچه مرگ خود را به انتظار نشسته بود و ما هم‌چنان تیشه بر ریشه نگین فیروزه‌ای آذربایجان زدیم؛ اگر بگویم رو به احتضار بود بیراه نگفته‌ام.
بچه که بودم وقتی صحبت از ارومیه می‌شد ذهنم ناخودآگاه سمت نقل بیدمشک ارومیه پر می‌کشید بزرگ‌تر که شدم فهمیدم، ارومیه دومین دریاچه شور جهان است و نگین فیروزه‌ای آذربایجان نام گرفته است؛ شور است اما به همان اندازه شیرینی نقل‌هایش، برایم شیرین است. روزها و سال‌ها گذشت تا اینکه باران بارید، آب راه خود را پیدا کرد و به دریاچه ارومیه سرازیر شد چشمانم را روی هم می‌فشارم و باز می‌کنم تا چیزی که می‌بینم رؤیا نباشد اگر بخواهم دریاچه ارومیه را توصیف کنم می‌گویم رنگ خوش فیروزه‌ای و انتهایی که گویی به آسمان دوخته شده است. از قدیم گفته‌اند قطره قطره جمع گردد وانگهی دریا شود اکنون حال دریاچه ارومیه به لطف بارش و رهاسازی آب از سدها خوب است و ضربان زندگی در رگ‌های نگین فیروزه‌ای آذربایجان به گوش می‌رسد.
این روزها شنیدم طلای زنده، میهمان دریاچه ارومیه است؛ منظورم همان آرتمیایی است که شاخص‌ترین موجود زنده این دریاچه بود و بعد از گذشت سال‌ها دوری، حال در میان امواج زندگی بخش این دریاچه نفس می‌کشد. حال که موج‌های دریاچه ارومیه دلبری می‌کنند و کشتی نوح نیز دل به دریا زده، نگین فیروزه‌ای آذربایجان را می‌توان تبدیل به یکی از ظرفیت‌های گردشگری نمود.
برای آگاهی از آخرین وضعیت دریاچه ارومیه، سری به دفتر منطقه‌ای ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان شرقی زدیم. مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا در آذربایجان شرقی در گفت و گو با خبرنگار مهر، تراز دریاچه ارومیه را طبق آخرین آمار در ۲۱ خرداد ماه، ۱۲۷۰، ۸۹ اعلام کرده و ادامه می‌دهد: تراز دریاچه ارومیه با سه آمار مقایسه‌ای نسبت به سال گذشته ۱، ۰۶ سانتی متر افزایش را از خود نشان می‌دهد اما آمارها نشان دهنده این است که نسبت به مهر ماه سال گذشته، ۱، ۶۳ سانتی متر تراز دریاچه بالا آمده است. وسعت دریاچه ارومیه ۳ هزار و ۲۳۱ کیلومتر مربع است که در مقایسه با اول مهر ماه سال گذشته این وسعت نزدیک به دو برابر شده است و گفتنی است حجم آب موجود در دریاچه ۵ میلیارد و ۲۲ میلیون متر مکعب است که در مقایسه با اول مهر ماه، ۴ میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعب افزایش حجم داشته است.
افزایش بارندگی، اقدامات عمرانی و تأمین زیرساخت‌ها
خلیل ساعی اضافه می‌کند: عوامل مهمی نظیر افزایش بارندگی‌ها در منطقه، اقدامات عمرانی و تأمین زیرساخت‌ها برای انتقال آب از حوضه آبریز دریاچه ارومیه به سمت پیکره دریاچه مؤثر یوده که در نهایت تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۱، ۹۰ رسیده است. مطابق آمار، سال گذشته نیز شاهد نزولات جوی بوده‌ایم اما در آن سال‌ها تراز دریاچه منفی بوده و آب بر پیکره دریاچه وارد نمی‌شد اما خوشبختانه با توجه به اقداماتی که از سوی ستاد احیا و کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه انجام گرفته، آب به سمت پیکره دریاچه، منتقل و باعث افزایش تراز دریاچه شده است.
کاهش شوری آب دریاچه ارومیه و رشد آرتمیا
وی بیان می‌کند: رهاسازی آب از پشت سد و یا از طریق انتقال از مسیل‌های لایروبی شده به سمت دریاچه ارومیه، مقدار قابل توجهی آب شیرین است که طبیعتاً ورود آب شیرین بر پیکره دریا، غلظت نمک را کاهش می‌دهد که در نتیجه کاهش غلظت و شوری نمک، محیط مناسب برای رشد آرتمیا فراهم می‌گردد. آرتمیا برای رشد خود به ۲۵۰ میلی گرم در لیتر، شوری آب نیاز دارد که این بهترین وضعیتی است که می‌تواند به حیات خود ادامه دهد؛ رشد آرتمیا در دریاچه ارومیه نشان از کاهش شوری آب دارد که طبیعتاً هر چقدر بر پیکر دریا آب روانه شود شوری آب کاهش می‌یابد.
افزایش ۲، ۲۰ سانتی‌متری ارتفاع دریاچه تا رسیدن به تراز اکولوژیک
ساعی ادامه می‌دهد: طبق مطالعات اولیه ستاد احیا دریاچه ارومیه، تراز اکولوژیک ۱۲۷۴، ۰۱ است که در مقایسه با تراز کنونی دریاچه، اگر ارتفاع دریاچه ۲، ۲۰ سانتی متر افزایش یابد، دریاچه به تراز اکولوژیک خواهد رسید که در این صورت ۱۴، ۵ میلیارد متر مکعب آب بر پیکر دریا وارد و وسعت دریاچه ۴ هزار و ۳۰۰ کیلومتر مربع خواهد بود که نسبت به حال امروز دریاچه، ۱۱۰۰ کیلومتر مربع وسعت دریاچه افزایش پیدا خواهد کرد و برنامه‌های ستاد برای احیای دریاچه ارومیه مطابق با برنامه زمان بندی نهایی خواهد شد؛ اما قابل توجه اینکه همواره باید از دریاچه ارومیه مراقبت نمود و به نوعی آن را پایش کرد چرا که سال‌هایی وجود داشت که دریاچه به حال خود رها و در بازه زمانی ده ساله، ۶ متر از ارتفاع دریاچه کاسته می‌شد.
پروژه انتقال آب از کانی سیب و تصفیه خانه‌های کلان‌شهرها
مدیر دفتر منطقه‌ای ستاد احیا، ضمن تأکید بر پروژه‌های عمرانی میان مدت و بلند مدت، برای تأمین آب مستمر برای احیای دریاچه ارومیه خاطرنشان می‌کند: ۷ کیلومتر از حفاری تونل پروژه انتقال آب از کانی سیب، بافی مانده است که ادامه دار خواهد بود؛ به طوری که سالانه حدود ۶۵۰ میلیون متر مکعب آب به صورت مداوم، بر پیکر دریا وارد خواهد کرد و از طرفی پروژه‌های انتقال آب تصفیه خانه کلان‌شهرهای ارومیه، تبریز و برخی شهرهای کوچک، نزدیک بر ۸۵۰ میلیون متر مکعب آب به طور مستمر بر پیکره دریا وارد خواهد شد. روان آب‌هایی که در اثر نزولات و بارش‌های جوی صورت گرفته از طریق لایروبی مسیل‌ها به طول ۲۴۰ کیلومتر در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، آب‌ها را به سمت دریاچه روانه خواهد ساخت.
وی با اشاره بر روند لایروبی مسیل‌ها و شناسایی آنها توسط شرکت آب منطقه‌ای بیان می‌کند: اگر تمامی مسیل‌ها لایروبی شود آبی که تا به امروز بر پیکره دریا وارد شده، بیشتر خواهد شد و در نهایت خواهد توانست وضعیت دریاچه ارومیه را بهتر کند. متولی رهاسازی آب به سمت دریاچه ارومیه، وزارت نیرو است که بر اساس میزان آبی که پشت دریاچه وجود دارد عملیات رهاسازی را انجام می‌دهد بدین گونه که کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه، رهاسازی از هر کدام از سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه را در برنامه سالیانه خود قرار می‌دهد؛ اما مصوبه دیگری که در این کارگروه وجود دارد این است که در صورت افزایش میزان نزولات جوی، به جای اختصاص یافتن به بخش کشاورزی، رهاسازی آن به نفع دریاچه انجام می‌گیرد.
رهاسازی آب از سد قلعه چای و علویان به سمت دریاچه ارومیه
ساعی اضافه می‌کند: با توجه به میزان بارش‌ها و ذوب برف در استان، برنامه رهاسازی از ۲ سد را جزو برنامه کاری خود قرار دادیم که حدود ۵۰ میلیون متر مکعب از سد قلعه چای و هم چنین ۳۳ میلیون متر مکعب از سد علویان به سمت دریاچه ارومیه روانه شد. اما یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که از سوی سازمان آب منطقه‌ای انجام پذیرفت تنظیم خروجی سد بود تا به یکباره مجبور به رهاسازی آب و خسارات در پایین دست‌ها نشویم؛ سیلاب‌هایی که امسال در جنوب کشور اتفاق افتاد اگر برنامه رهاسازی آب حساب شده بود، قطعاً میزان خسارات آب گرفتگی به حداقل می‌رسید.
وی در پایان بیان می‌کند: اگر دریاچه احیا شود در آن منطقه پتانسیل‌های خاصی نظیر هتل بندر شرفخانه وجود دارد که سال‌ها به حال خود رها شده بود که اکنون تفکراتی برای بازسازی آن اندیشیده شده است. نزدیک‌ترین مکان برای تفریح و استراحت برای افرادی که در حوضه آبریز دریاچه ارومیه هستند، همان دریاچه ارومیه است که به دنبال هرگونه سفر، رونق اقتصادی نیز صورت خواهد گرفت.
مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره بر مسیرگشایی رودخانه‌ها وبارش‌های مناسب، بیان می‌کند: با توجه به شرایط موجود و در نتیجه اقدامات خوبی که در راستای تسهیل ورود آب به پیکره آبی دریاچه (ساماندهی و مسیر گشایی رودخانه‌های مهم حوضه) و هم‌چنین بارش‌های مناسبی که اتفاق افتاد، باعث شد که امسال آبگیری خوبی انجام بگیرد و در حال حاضر، تراز آبی دریاچه ارومیه عدد ۱۲۷۱، ۸۹ را نشان می‌دهد که نسبت به زمان مشابه سال قبل، ۱۰۶ سانتی متر بالاتر است که در مقیاس حجمی مقدار ورودی آب به دریاچه از اول سال آبی جاری، نزدیک به ۴، ۵ میلیارد متر مکعب بوده است.
ایجاد شرایط بیولوژیکی مناسب
یدالله آذرهوا ادامه می‌دهد: آرتمیا به عنوان تنها موجود زنده جانوری دریاچه در قسمت‌هایی از دریاچه به وفور مشاهده شده است و ورود حجم بالای آب شیرین به دریاچه که به طور عمده از بخش جنوبی وارد دریاچه می‌شود، منجر به کاهش شوری آب دریاچه و ایجاد شرایط بیولوژیکی مناسب برای رشد و شکوفایی مجدد آرتمیا شده است.
احیای تالاب‌های اقماری و جزایر موجود
وی اضافه می‌کند: درسال‌های گذشته شاهد کاهش حضور این پرنده در دریاچه ارومیه بوده‌ایم اما اینکه این پرنده کاملاً منطقه را ترک کرده باشد، اینگونه نبود چرا که ما هم‌چنان شاهد حضور تعدادی از این گونه، در زیستگاههای حاشیه دریاچه خصوصاً مصب رودخانه‌های ورودی دریاچه بودیم؛ اما با توجه به تأثیر افزایش تراز دریاچه ارومیه بر بهبود زندگی حیات وحش در کوتاه مدت نمی‌توان انتظار داشت که همه پرندگان به منطقه بازگردند زیرا باید به تدریج وضعیت زیستی در دریاچه، تالاب‌های اقماری و جزایر موجود احیا شود.
افزایش حضور فلامینگوها در دریاچه ارومیه
آذرهوا ضمن تأکید بر وجود هزاران گونه در دریاچه ارومیه و زیستگاههای ساحلی اضافه می‌کند: بر اساس شواهد موجود و متأثر از وفور حضور گونه آرتمیا به عنوان یک منبع غذایی مناسب برای فلامینگوها، حضور این پرنده در دریاچه ارومیه و مصب رودخانه‌های ورودی آن نسبت به زمان‌های بحرانی گذشته چندین برابر شده است و ما شاهد حضور هزاران قطعه از این گونه در دریاچه ارومیه و زیستگاههای ساحلی آن هستیم.
مشاهده پلنگ نر در جزیره اشک و کبودان
وی در پایان در رابطه با مشاهده پلنگ نر در جزایر ارومیه خاطر نشان می‌کند: در سال‌های اخیر این گونه، در برخی از نقاط حوضه از جمله منطقه سهند آذربایجان شرقی نیز مشاهده گردیده است که احتمال می‌رود با توجه به خشک شدن دریاچه ارومیه در سال‌های قبل وبرقراری ارتباط جزایر دریاچه ارومیه با خشکی پیرامون آن، حضور یک قلاده پلنگ نر در جزایر دریاچه ارومیه خصوصاً جزیره اشک و کبودان توسط دوربین‌های موجود در منطقه ثبت شده است که فعلاً با توجه به شرایط زیستگاه و امنیت غذایی موجود شرایط حضور برای این گونه فراهم بوده است. اما براساس دیدگاه صاحب نظران امر بسته به تغییر شرایط و خصوصاً شروع فصل زاد و ولد امکان ترک منطقه نیز وجود دارد.
وقتی صحبت از دریاچه ارومیه می‌شود و می‌گویم نگین فیروزه‌ای آذربایجان، قند در دلم می‌شود؛ این روزها با دیدن حال خوب دریاچه باید خدا را شکر کرد چرا که دریاچه ارومیه برای ما حیاتی است؛ مهم است چرا که اگر موج‌های فیروزه‌ای رنگ‌اش در مقابل چشمانت سکوت کند زندگی سخت و سخت‌تر می‌شود پس بیایید قدری به هوش باشیم و از این میراث ملی محافظت کنیم.
عکس‌ها از: احمد رضایی