Dianthus caryophyllus
Caryophyllaceae
گیاهی است که به خاطر گل هایش در سراسر جهان کشت و کار میشود. ارقام جدید آن مقاوم به بیماریهاست و در چند دههی اخیر خواص کیفی و کمی گل آن مورد توجه بسیاری از محققین باغبانی قرار گرفته، کتابها و مقالات متعددی در اینباره نگاشته شدهاند. میخک یکی از گیاهان بسیار قدیمی است و تاریخ کشتوکار آن بس طولانی است. در ایران کشت میخک از سالها پیش متداول بوده است و برای گل بریده در سطح وسیع تولید میشود. مهمترین عارضهی آن زنگ میخک است که بهشدت به محصول میخک لطمه زده، باعث نامرغوبی گل میشود.
انواع وحشی میخک
گونههای متعدد میخک وحشی (Dianthus orientalis & Dianthus tabrisianus) در کوهستانهای ایران و بیشتر در محلهای سنگی و در ضلع رو به شمال کوهها به طور طبیعی رویش یافته است. این گیاهان دارای گل هایی ریز و زیبا میباشند. بذرگیری و رویش انواع میخک وحشی سالها پیش در دانشکدهی کشاورزی دانشگاه تهران انجام گرفته است. و نیز گونههایی به منظور دورگ گیری و اصلاح میخک در کرج کشتوکار شدهاند.
ارقام خارجی و اصلاح میخک
معروفترین ارقام خارجی میخک از رقم ویلیامسیم (William Sim) منشاء یافتهاند. از این رقم، نوع میخک سفید و صورتی و تیره به دست آمدهاند. در ۵۰ سال اخیر، اصلاح کنندگان میخک از طریق خود تلقیحی به خالص کردن نژادهای مختلف میخک پرداختهاند و نیز با دورگگیری در نسلهای مختلف، تفکیک صفات، آمیختن و ترکیب آنها را انجام دادهاند. اصلاحکنندگان میخک با انجام تلقیح و دورگگیری، هزاران پایهی میخک به دست میآورند، که بعد از گل دهی و حتی قبل از آن، شروع بهحذف پایههای نامرغوب و انتخاب بهترین آنها میکنند، به طوری که بعد از یکی دوسال که از انجام دورگگیریها میگذرد از هر چند هزار پایه فقط چند واریته و رقم بهدست میآید. بهترین این واریته ها که از نظر مقاومت در مقابل شرایط نامساعد محیطی و مقاومت در مقابل زنگ میخک و نیز صفات کمی و کیفی گل، مناسب تشخیص داده میشود، از طریق غیرجنسی توسط قلمهگیری تکثیر و بهبازار عرضه میشود.
یکی دیگر از راههای اصلاح میخک تشخیص و ازدیاد جوانههای تغییر شکل یافته است که در اثر موتاسیون (جهش ژنتیکی) بهوجود میآیند. هرگونه خواص توارثی که در گیاه یکباره تغییر یابد، بهعلت موتاسیون است. مطالعات وسیعی در مورد تابش اشعهی ɣ روی جوانههای میخک و در نتیجه حصول انواع تغییر شکل تا کنون بهانجام رسیده است و از این طریق رقم های بسیاری تکثیر و به طور اقتصادی از آنها بهرهبرداری شده است.
ازدیاد میخک
ازدیاد میخک غالبا از طریق رویشی و بهتوسط قلمهگیری از شاخههای سبز آن صورت میگیرد. قلمهها باید عاری از وجود بیماریها و آفات و نماتد باشد. بنابراین اصل فنون پیشرفتهای در این زمینه بهکار گرفته شدهاند. کاشت برش نازکی از یک قلمه در محلولهای مغذی برای تشخیص بیماریهای آوندی (اندکس کاشت)، به کاربردن بلوکهای هستهای که کلیه گیاهان موجود در آن از طریق کاشت جوانه انتهایی تامین میشود، و استفاده از گیاهان این بلوکها که در محیط سربسته و بدور از بیماریها نگهداری میشوند و در این بلوکهای ازدیاد که تولید قلمه میخک میشود، همگی جزئی از این فنون میباشند. سیستم ازدیاد میخک بعلاوه به نحوی برقرار میشود که همواره موضوع انتخاب بهترین پایهها و حذف ضعیفترها امکان پذیر باشد. همچنین مطالعات وسیعی در مورد شرایط ریشهزایی قلمه، مشخصات آنها و انبار کردن قلمه به انجام رسیده است که شرح آن در این مختصر مناسبت ندارد.
خاک، کود و آبیاری میخک:
در ایران میخککاران غالبا این گیاه را در گلدان میکارند؛ در فصلهای بهار، تابستان و پاییز آنها را در خارج از گلخانه نگهداری میکنند و در زمستان به گلخانه میبرند. این طریقهی کشت و کار میخک بسیار قدیمی و کهنه است. در روشهای جدید میخک را در بستری آماده در گلخانه ها کشت و کار میکنند. در تابستان با سیستمهای مختلف هوای گلخانه را سرد میکنند تا مناسب این محصول شود.
سالهاست که در کرج، در یکی از گلخانهها میخک کاری در بستری از خاک، و نه در گلدان، انجام میگیرد. در این گلخانه میخک را در کرتهایی در کف گلخانه، بدون اضافه کردن هیچگونه مادهی دیگر کشتوکار کردهاند. گرچه میخک در خاکهای نسبتا سنگین بهتر از گل های دیگر مقاومت میکند، لیکن کیفیت گل و احتمالا میزان محصول در واحد سطح، در این مورد از حد متعارف پایینتر بوده است.
برای تهویهی بهتر خاک اضافه کردن تورب و مواد آلی و همچنین ماسه به بستر کاشت میخک توصیه شده است. آزمایشهای متعددی در اینباره انجام گرفته است؛ مثلا در مخلوط ۱۰ درصد رس، ۴۰ درصد ماسه و ۵۰ درصد تورب، کیفیت گل میخک بسیار خوب و میزان محصول زیاد بوده است.
میخک نظیر گیاهان دیگر به ازت، فسفر، پتاسیم و بسیاری از میکروالمان ها نیازمند است. کمبود ازت باعث میشود که رشد میخک کم شده، برگها نازک و باریک شوند و انحنا طبیعی آنها از بین برود. برای بالابردن ازت خاک بهسطح ۱۰۰ پیپیام، اضافه کردن تا میزان ۱.۵ تا ۲ کیلو ازت خالص در هر ۱۰ متر بستر کاشت توصیه شده است. همچنین بکار بردن ۱.۵ کیلو پتاسیم قابل جذب (K2O) در همین سطح از بستر کاشت و ۲.۵ کیلو سوپر فسفات در همین سطح از بستر کاشت میتواند مناسب باشد. این میزان کود تقریبا چهار برابر کودی است که برای بستر کاشت گل های یکساله مورد استفاده قرار میگیرد. در محلولپاشی ها نیز کلات آهن، به میزان ۸ گرم در هزار لیتر آب توصیه شده است.
آزمایشهای مختلف نشان دادهاند که میخک نسبت به گیاهان دیگر گلخانه ای از نظر کمبود و یا زیادی آب در خاک مقاومت داشته و واکنش آن در مقابل بیآبی یا آبیاری بیشاز اندازه شدید نمیباشد. به هر حال یک آبیاری مناسب که بسته به فصل، درجهی حرارت گلخانه و نوع خاک متفاوت است برای محصول میخک تدارک دیده میشود.
