گروه استان‌ها: زنگ خطر کم‌آبی یا بحران آب به صدا درآمده است، اما به علت عدم اطلاع‌رسانی صحیح به مردم جدی گرفته نشده و همین بی‌توجهی در فصل زراعت تنش‌های بسیاری را بین اهالی روستاهای بالادست و پایین‌دست ایجاد کرده است. امروزه پرونده‌های بسیاری به دلیل نزاع بر سر آب در کلانتری‌ها و دادسراها تشکیل‌شده است که در کنار دیگر معضلات اجتماعی تهدیدی جدی برای امنیت کشور محسوب می‌شود.
بحران بی‌آبی در خراسان شمالی به‌ویژه در روستاها به حدی رسیده که روزانه ۵۵ روستا در خراسان شمالی با تانکر آب‌رسانی می‌شوند و ۷۴ روستا در وضعیت بحرانی آب قرار دارند. تصور اینکه اهالی این روستاها بدون جیره روزانه آب چه اقدامی می‌توانند انجام دهند یا شغل این افراد دستخوش چه مشکلاتی می‌شود شاید برای برخی افراد سخت باشد. بااین‌وجود پدیده بیکاری در روستاها مسئله عجیبی نیست چراکه کشاورزی شغل اصلی روستاییان است و پرداختن به این شغل بدون وجود آب غیرممکن است، بنابراین افزایش فقر ناشی از بی‌آبی مردم را به ستوه خواهد آورد و نزاع بر سر آب را به بالاترین حد می‌رساند.
سیل مهاجرت از روستا به شهر به دلیل کم‌آبی
مهاجرت روستاییان به علت بی‌آبی خطر بزرگ دیگری است که جامعه روستایی را تهدید می‌کند. تغییر شرایط آب و هوایی نوع زندگی روستاییان را نیز دگرگون کرده است به‌طوری‌که در گذشته جامعه روستایی بخش زیادی از تولیدات کشور را بر عهده داشتند اما امروز کم‌آبی، بیکاری را برای آنان به ارمغان آورده و برای رسیدن به شغل مناسب راهی شهرها می‌شوند. با توجه به اینکه مهارت و شغل‌های اهالی روستا با شهر کاملاً متفاوت است، سرگردانی در محیط جدید معضل دیگری برای افراد جویای کار در شهر است، بنابراین اصلی‌ترین مسئله توسعه جوامع روستایی آب و محیط‌زیست است چراکه اگر آب پایدار باشد جمعیت نیز ثابت خواهد ماند.
سازگار نبودن اشتغال شهرها بامهارت روستاییان
یکی از روستاییان جویای کار در شهر به خبرنگار مهر می‌گوید: بعد از ازدواج برای رفاه بیشتر تصمیم به مهاجرت گرفتیم، چندهفته‌ای در مرکز استان خراسان شمالی به دنبال کار بودیم اما فعالیت در شهر با مهارت و تجربیات من سازگاری ندارد، به همین علت مجبور به کارگری شده‌ام. افزایش فقر ناشی از بی‌آبی مردم را به ستوه خواهد آورد و نزاع بر سر آب را به بالاترین حد می‌رساندمرتضی نیستانی اظهار می‌کند: با وضعیت بی‌آبی در روستا، توسعه کشاورزی خیلی دشوار است و امکان سرمایه‌گذاری برای کاشت وجود ندارد. وی می‌افزاید: امروزه کشاورزان و باغداران چند برابر برداشت محصول باید آب خریداری کنند و درنهایت سودی هم از زحماتی که کشیده‌اند حاصل نمی‌شود.
یکی از باغداران روستای «بازخانه» نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: «بازخانه» جزو روستاهایی است که با بحران شدید آب مواجه است و طی هفته به دلیل کم‌آبی افراد زیادی در باغ‌های این روستا درگیر و راهی کلانتری می‌شوند. حسین کریمیان می‌گوید: در ماه ۳ الی ۴ نوبت باید به درختان آب داد اما اکنون به علت کم‌آبی هر ۴۰ روز به درختان آب می‌دهیم. وی می‌افزاید: برای هر نوبت خرید آب ملزم هستیم ۲۰۰ هزار تومان پرداخت کنیم؛ که این روش فایده‌ای ندارد چراکه اکثر درختان باغ‌های روستای «بازخانه» به دلیل کم‌آبی خشک‌شده‌اند.
این باغدار تصریح می‌کند: علاوه بر تحمل کم‌آبی، درگیری‌هایی که طی هفته بین باغداران به وجود می‌آید معضلی بین اهالی شده چراکه پا گذاشتن در باغ همراه با ترس است و هرلحظه ممکن است صدای درگیری شنیده شود. کریمیان بیان می‌کند: درگیری و بحث بین افرادی که سنی زیادی دارند، بسیار ناراحت‌کننده است؛ ضرورت دارد مسئولان برای فرهنگ‌سازی شیوه‌های نوین آبیاری را آموزش دهند تا شاهد این‌گونه مسائل دل‌خراش نباشیم. وی می‌گوید: متأسفانه سال‌هاست درگیری برای آبیاری مزارع و باغات بین اهالی روستا رایج شده و نسل به نسل به‌عنوان یک شیوه منتقل می‌شود تا از راه خشونت به هدف خود برسند.
کم‌آبی در فصل تابستان سبب برخی نزاع‌ها می‌شود
دادستان بجنورد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: یکی از بیشترین پرونده‌های وارده به دادسرای خراسان شمالی ضرب‌وجرح عمدی به علت توهین و تهدید بوده که برخی از این پرونده‌ها در حوزه آب است. مسلم محمد یاران می‌گوید: به علت مشکل کم‌آبی در خراسان شمالی به‌ویژه در فصل تابستان شاهد برخی درگیری‌ها و نزاع‌های دسته‌جمعی هستیم. به علت مشکل کم‌آبی در خراسان شمالی به‌ویژه در فصل تابستان شاهد برخی درگیری‌ها و نزاع‌های دسته‌جمعی هستیم یاران یکی از علت‌های نزاع را فقر فرهنگی می‌داند و می‌افزاید: طی سه سال اخیر تمرکز دستگاه قضایی خراسان شمالی پیشگیری از ضرب‌وجرح عمدی با استفاده از فرهنگ‌سازی بوده است.
وی تصریح می‌کند: به‌منظور فرهنگ‌سازی و کاهش نزاع از ظرفیت روحانیون، ائمه جمعه، اساتید دانشگاه و آموزش‌وپرورش استفاده‌شده است. دادستان بجنورد بیان می‌کند: ازاین‌رو طی امسال برای نخستین بار با کاهش پرونده‌های ناشی از ضرب‌وجرح مواجه بوده‌ایم. یاران تأکید می‌کند: اما همچنان این تعداد پرونده ضرب‌وجرح زیبنده خراسان شمالی نیست و ضرورت دارد در حوزه پیشگیری اقدامات لازم انجام شود تا انگیزه ارتکاب جرم کاملاً از بین برود.
برخورد قاطع دستگاه قضایی استان با حفاران غیرمجاز
دادستان بجنورد همچنین می‌گوید: دستگاه قضایی خراسان شمالی با افرادی که اقدام به حفر چاه‌های غیرمجاز می‌کنند برخورد قاطع می‌کند. یاران اظهار می‌کند: متأسفانه برداشت بیش‌ازحد مجاز از چاه‌های عمیق و دارای مجوز از دیگر مشکلات است که با آنان نیز برخورد می‌شود. وی می‌افزاید: برخورد دستگاه قضا تا زمانی که حجم آب سفره‌های زیرزمینی افزایش پیدا کند ادامه دارد.
مدیریت در توزیع آب کاهش تنش را به دنبال خواهد داشت
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: شیوه مدیریت توزیع آب در منطقه قطعاً سبب کاهش درگیری‌ها در بین کشاورزان و باغداران خواهد شد. علی‌اکبری می‌گوید: چنانچه توزیع ناعادلانه و استفاده مداوم از آب در سال‌های زیاد فقط برای مزارع بالادست باشد، قطعاً پایین‌دست‌ها با مشکل مواجه خواهند شد و درنهایت تنش‌های اجتماعی و افزایش درگیری را در پی خواهد داشت. اکبری می‌افزاید: هرساله طی ماه‌های تیر و مرداد در حوزه کشاورزی بیشترین نیاز آب راداریم به همین علت با افت منابع آب مواجه می‌شویم.
وی تصریح می‌کند: چشمه‌ها و چاه‌ها جزو منابع سطحی محسوب می‌شوند که در تیر و مردادماه به حداقل می‌رسند که با وجود شدت نیاز با کاهش آب مواجه می‌شویم. نماینده پنج شهرستان خراسان شمالی بیان می‌کند: همچنین خشک‌سالی‌های پیاپی سبب شده میزان آبی که در گذشته به‌صورت روان آب باغات و مزارع پایین‌دست استفاده می‌کردند امروز کم‌تر بتوانند بهره‌مند شوند و همین امر سبب تنش بین کشاورزان شده است. اکبری می‌گوید: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، نظام حقوقی در توزیع آب باید در قالب مدار و ساعات مصرف که حق آب کشاورزان است تنظیم شود تا کاهش آب باعث نشود صرفاً مزارع بالادست از آب استفاده کنند و در پایین‌دست به‌طور کامل در فصولی که به آب نیاز است حتی از یک‌بار آبیاری بی‌بهره بمانند.
موضوع کم‌آبی و درگیری‌های اجتماعی ناشی از آن هر چه شدت بگیرد بُعد امنیتی آن نیز بیشتر خواهد شدرئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی اظهار می‌کند: بیشتر سال‌ها مدیریت اجرایی و قضایی به‌منظور مساوات بین مزارع بالادست و پایین‌دست از طریق قانونی و یا روش مسالمت‌آمیز آب را به‌صورت موقت در کانال‌ها رها می‌کند تا پایین‌دست نیز بهره‌مند شوند.وی عنوان می‌کند: کاهش بیش‌ازحد منابع آب‌های زیرزمینی که نتیجه میلیون‌ها سال ذخیره آب در سفره‌های زیرزمینی بوده نیز نگران‌کننده است و به دلیل بعد امنیتی و نگرانی‌های اجتماعی که به وجود می‌آورد در شورای امنیت ملی مطرح و در دستور کار قرارگرفته است. اکبری اظهار می‌کند: موضوع کم‌آبی و درگیری‌های اجتماعی ناشی از آن هر چه شدت بگیرد بُعد امنیتی آن نیز بیشتر خواهد شد.
بحران آب درست اطلاع‌رسانی نشده
کارشناس محیط‌زیست در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: زنگ خطر بحران آبی پیش رو سال‌هاست به صدا درآمده اما به علت عدم اطلاع‌رسانی صحیح از سوی مردم جدی گرفته نشده و همین امر در حال حاضر در مواردی سبب تنش‌های اجتماعی شده است. علیرضا باغچقی می‌گوید: متأسفانه تعداد اندکی از مسئولان خراسان شمالی بحران آب را درک کرده‌اند و برخی دیگر همچنان این موضوع را جدی نگرفته‌اند. باغچقی می‌افزاید: چنانچه روند کم‌آبی جدی گرفته نشود نظر به اینکه اقتصاد روستاها که بخش زیادی از اقتصاد کشور را شامل می‌شود وابسته به منابع آبی است با پدیده مهاجرت به شهرها و حتی خارج از مرزهای ایران روبرو خواهیم شد.
وی تصریح می‌کند: همچنین اگر روش سنتی آبیاری مزارع و باغات ادامه پیدا کند و یا صنایع نوین برای اشتغال روستاییان جایگزین نشود علاوه بر مهاجرت، درگیری‌های اجتماعی ناشی از منتفع شدن از وابستگی به آب به‌ویژه بین کشاورزان و دامداران شدت خواهد یافت. این کارشناس محیط‌زیست می‌گوید: ضرورت دارد برای پیشگیری از بحران آب که اقتصاد روستاها بدان وابسته است، تصمیمی اساسی گرفته شود تا شاهد پیامدهای اجتماعی منفی نباشیم.
آب اساس پایداری روستا
مدیرکل دفتر امور روستایی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: برای پایدار ماندن روستاها وجود آب ضروری است چراکه اشتغال روستاییان با آب همراه است. عبدالله قدرتی بیان می‌کند: چنانچه روستایی دارای آب پایدار باشد در زمان بحران با تنش روبرو نمی‌شود و از سکنه خالی نخواهد شد. قدرتی می‌گوید: طی چند سال اخیر از ۷۰ هزار روستا در سطح کشور فقط ۳۴ هزار روستا باقی‌مانده است و این امر به دلیل مهاجرت‌های ناشی از بیکاری بوده است.
وی مهم‌ترین شاخص برای توسعه روستاها را آب دانسته و تصریح می‌کند: برای هر نوع برنامه‌ریزی توسعه‌ای روستایی وجود آب ضروری است و بدون مایه حیات نمی‌توان هیچ نوع اقدامی را انجام داد. مدیرکل دفتر امور روستایی خراسان شمالی تأکید می‌کند: با مدیریت مصرف صحیح آب می‌توان کشاورزی و باغداری را گسترش و گردشگری را توسعه داد و برنامه‌ریزی‌های مناسبی برای اشتغال‌زایی جوانان روستا داشته باشیم. قدرتی می‌گوید: خوشبختانه رویکرد دستگاه‌ها تغییر کرده و برای حفظ محیط‌زیست و مصرف صحیح آب برنامه‌ریزی‌های لازم به‌منظور آموزش به روستاییان در دستور کار قرار دارد.
کاهش ۶۰ درصدی بارندگی در خراسان شمالی
معاون آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می‌کند: کاهش ۶۰ درصدی بارندگی طی سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته تأثیر بسیاری بر کاهش منابع آبی گذاشته است. سید ابراهیم سیدی می‌گوید: با کاهش منابع آبی تنها مزارع بالادست می‌توانند بیشترین استفاده برای آبیاری را داشته باشند و همین امر سبب گلایه کشاورزان پایین‌دست می‌شود. سیدی می‌افزاید: در حال حاضر به‌غیراز دشت‌های مانه سملقان و غلامان تمامی دشت‌های خراسان شمالی با بحران آب مواجه‌ان و به همین دلیل آب منطقه‌ای استان از برداشت بی‌رویه آب ممانعت می‌کند.
وی تصریح می‌کند: با توجه به اینکه کاهش بارندگی افت محصولات و درنهایت کاهش درآمد را به دنبال دارد ازاین‌رو تنش بین کشاورزان بالادست و پایین‌دست را شاهد هستیم. معاون آب‌وخاک سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بیان می‌کند: در حال حاضر بهترین روش برای صرفه‌جویی و بهره بردن یکسان مزارع از آب، استفاده از روش‌های آبیاری نوین است چراکه ۷۰ درصد صرفه‌جویی را به دنبال دارد. سیدی می‌گوید: استفاده از آبیاری نوین قطعاً تنش‌ها و نزاع‌های بین کشاورزان و باغداران را کاهش خواهد داد.
معضل و بحران آب تنها مختص به خراسان شمالی نیست بلکه دامن‌گیر دیگر استان‌ها و حتی بسیاری از کشورها شده است ازاین‌رو برای مدیریت مصرف آن در خراسان شمالی ضرورت دارد دستگاه‌های مربوطه همچون دفتر امور روستایی خراسان شمالی، آب و فاضلاب روستایی و سازمان جهاد کشاورزی با برنامه‌ریزی صحیح و آموزش نحوه استفاده از آب و ارائه تسهیلات برای استفاده از شیوه نوین آبیاری کشاورزی از درگیری‌هایی که بین کشاورزان به وجود می‌آید و همچنین مهاجرت‌های ناشی از بیکاری جلوگیری کنند.
