آبیاری مزارع و زمین‌های کشاورزی با فاضلاب شهری و تصفیه نشده یکی از مشکلاتی است که سالهاست مورد توجه کارشناسان محیط زیست و کشاورزی و مسئولان قرار گرفته، زیرا که این موضوع بسیار مهم و با اهمیت است و با سلامت شهروندان جامعه ارتباط مستقیم دارد. محصولات کشاورزی محصولاتی هستند که به وفور مورد استفاده مردم قرار می‌گیرد و می‌توانند با خود بیماری را وارد بدن افراد کنند. این درحالی است که هرسال با شروع فصل گرما و شیوع برخی بیماری‌ها در این مورد صحبت شده، اما رسیدگی به این معضل پس از مدتی فراموش می‌شود. انواع سبزی، صیفی و محصولاتی که در این زمین‌ها تولید می‌شود، بدون نظارت بر شیوه پرورش و آبیاری وارد بازار می‌شوند و ممکن است با مصرف آن سلامت افراد زیادی به خطر افتد.
فاجعه زیست محیطی در تهران
مشکل آبیاری زمین‌ها با فاضلاب شهری تنها مربوط به تهران نیست و بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک را در برمی‌گیرد، این مشکل بارها و بارها توسط مسئولان و نمایندگان مختلف گوشزد شده است. البته با توجه به حجم بالای زمین‌های زیرکشت در بخش جنوب تهران و تعداد ساکنان این شهر نسبت به سایر مناطق بیشتر زیر زیرذره‌بین مسئولان قرار گرفته است. مشکلات مربوط به آبیاری در مزارع جنوب تهران به حدی بود که سال گذشته صدای برخی از اعضای شورای شهر تهران به صدا درآمد و این مسئله در صحن شورا بررسی شد، در ادامه این روند رحمت‌الله حافظی، رییس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران از اعلام آمادگی شورای شهر تهران برای حل این مشکلات خبر داد و اعلام کرد که چاه‌های فاضلاب در جنوب بزرگراه آزادگان، غرب اتوبان بهشت زهرا(س) و شرق اتوبان شهید کاظمی، جذبی هستند، در شهرک رسالت 15هزار نفر از شهروندان زندگی می‌کند که به شبکه آب شهری متصل نیستند و فاقد شبکه فاضلاب نیز هستند.
براین اساس بخشی از فاصلاب منازل این محله از کوچهها جاری و در مزارع کشاورزی که در حاشیه آن قرار دارد، مورد استفاده قرار می‌گیرد، چندین هکتار از مزارع کشاورزی توسط فاضلاب خام آبیاری می‌شود و این یک فاجعه زیست محیطی است. این تنها بخشی از مشکلات موجود در تهران بود و در همان زمان محمد هادی حیدرزاده، مدیرکل وقت محیط زیست استان تهران عنوان کرد؛ حداقل 30درصد اراضی کشاورزی جنوب تهران با آب فاضلاب آبیاری می‌شود، بنابراین برای جلوگیری از ورود آلودگی به اراضی کشاورزی جنوب تهران کارگروهی با مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی تشکیل شده که وظیفه محیط زیست پلمپ واحدهای آلاینده بوده است. به‌اعتقاد وی کشاورزی در آن منطقه قدمت بالایی دارد، ضمن اینکه متولی بحث امنیت غذایی وزارت بهداشت است. این وزارتخانه باید به بحث آبیاری ورود پیدا کند و این محصولات را تائید کند.
در غیر این صورت اقدام به جمع‌آوری آنها کند. واقعیت این است؛ تا زمانی که شبکه فاضلاب تکمیل نشود، مشکل آلودگی محصولات کشاورزی جنوب تهران به قوت خود باقی است. آن هم در شرایطی که چهار تا پنج سال دیگر وصل انشعابات در تهران طول می‌کشد. همچنین در روزهای اخیر خسرو صادق نیت، رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اظهارنظری بیان کرد که متاسفانه آبیاری با فاضلاب در مزارع سبزی و صیفی برخی شهرها و استان‌ها از جمله جنوب تهران همچنان ادامه داشته و این مشکل هنوز به طور کامل برطرف نشده است.
هشدار و نگرانی درباره آلودگی مزارع
بارها و بارها مسئولان نسبت به آبیاری زمین‌های کشاورزی جنوب تهران با فاضلاب و پساب‌های صنعتی هشدار داده‌اند. به عنوان مثال حسین هاشمی، استاندار تهران چندی پیش اعلام کرد؛ این هشدار به کشاورزان داده شده است که در صورت استفاده از فاضلاب برای آبیاری محصولات‌شان، زمین‌های کشاورزی آنها تخریب خواهد شد. برخی نمایندگان مجلس نیز در این مورد اظهارنظر کردند و علی‌محمد شاعری نماینده مردم بهشهر، نکا و گلوگاه در مجلس شورای اسلامی آبیاری مزارع جنوب تهران با فاضلاب را تایید و اعلام کرد که تنها 40درصد فاضلاب تهران تصفیه می‌شود، متاسفانه 60درصد فاضلاب شهر تهران به حال خود رها شده به طوری که بخشی از آن وارد چاه‌های جذبی شده و منجر به آلودگی آب‌های زیرزمینی و بخشی از آن هم اراضی کشاورزی جنوب پایتخت را آبیاری می‌کند که موجب آلودگی محصولات کشاورزی مانند صیفی‌جات، سبزیجات و سایر محصولات کشاورزی شده است.
به گفته وی، حدود 80درصد آب مصرفی شهر تهران توسط شهروندان تبدیل به فاضلاب می‌شود و این فاضلاب‌ها آلوده به انواع آلایندهها و فلزات سنگین هستند که تبعات سوء بهداشتی را برای شهروندان به همراه دارند. به گفته سخنگوی کمیسیون کشاورزی مجلس، کشاورزان و سودجویانی که مزارع خود را با فاضلاب آبیاری و محصولات آلوده را روانه بازار می‌کنند از این طریق سلامت مردم را در معرض تهدید قرار می‌دهند. این افراد باید تحت پیگیرد قانونی قرار گیرند، از این رو دادستانی به عنوان مدعی‌العموم باید به این موضوع ورود و به وظیفه خود به درستی عمل کند؛ همچنین در این رابطه نیاز است سازمان بازرسی و سایر دستگاه‌های نظارتی نیز ورودی جدی داشته باشند. ضمن اینکه شورای شهر تهران باید هرچه سریع‌تر لایحه جلوگیری از آبیاری مزارع جنوب تهران با فاضلاب را تصویب و اجرایی کند.
علاوه براین علی ابراهیمی، نماینده مردم شازند در مجلس معتقد است که متولی مشخصی برای رسیدگی به موضوع آبیاری مزارع با فاضلاب وجود ندارد. به گفته این عضو کمیسیون کشاورزی مجلس از آنجایی که فاضلاب تهران و البرز هنوز به طور کامل تصفیه نشده است بنابراین باقیمانده فلزات سنگین و مضر با ورود به مزارع سلامت مردم را در معرض تهدید قرار می‌دهد. هرچند به دفعات موضوع مدیریت آبیاری مزارع با فاضلاب از سوی برخی مسئولان مطرح شده است اما متاسفانه تاکنون گزارش مکتوب، متقن و موثقی در این رابطه ارائه نشده که خیال مردم از این بابت راحت شود.
آب آلوده عامل ایجاد انواع بیماری‌ها
نگرانی در مورد مصرف محصولات کشاورزی آبیاری شده با فاضلاب بسیار زیاد است و به گفته عباس رجایی نماینده سابق مجلس شورای اسلامی آبی که حاوی فلزات سنگین و آلودگی‌های شیمیایی بوده، خطرناک است و ماندگاری سموم در سبزیجات دارای ریشه‌های غده‌ای زمینه‌ساز بروز بسیاری از بیماری‌ها و سرطان‌ها خواهد شد، از‌این رو لازم است مسئولان به جای فرافکنی به فکر اندیشیدن راه چاره باشند. کارشناسان بهداشتی و کشاورزی معتقدند که فاضلاب‌های شهری حاوی مقادیر زیادی فلزات سنگین و سمی است و می‌توانند شامل مخلوطی از آلودگی‌های بیولوژیکی و شیمیایی باشند. درواقع بیشترین و خطرناك‌ترین آثار مسمومیت به وسیله فلزات سنگین، در‌مراحل رشد و نمو انسان رخ می‌دهد و باعث كندذهنی و اختلال در یادگیری، اختلال در حافظه، آسیب دیدن سیستم عصبی و اختلالات حركتی نظیر تشنج یا بیش‌فعالی در کودکان می‌شود.
جیوه و سرب، احتمال ابتلا به سندرم خود ایمنی را افزایش می‌دهند و عوارضی همچون روماتیسم قلبی، امراض كلیوی، ناراحتی‌های عصبی و اختلال در سیستم گردش خون را باعث می‌شود. فلز سرب می‌تواند مانند کلسیم در استخوان‌ها رسوب کند كه این امر باعث ایجاد تومورهای كلیوی و سرطان‌های مختلف می‌شود. همچنین کادمیوم موجود در کودهای کشاورزی عوارض مختلفی از قبیل کم‌خونی، بیماری استخوانی، کبدی و کلیوی ایجاد می‌کند. ایجاد این مشکلات در نتیجه استفاده از محصولات کشاورزی کم اهمیت نیست و باید در این‌زمینه دستگاه‌های مختلف مانند وزارت بهداشت، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و شوارها دست به دست هم بدهند تا این معضل حل شود. به نظر کارشناسان بهترین راهکار تامین آب کشاورزی برای مزارع با وجود کم‌آبی در کشور، تصفیه و بازچرخانی آب فاضلاب‌های شهری و پساب‌های کشاورزی است، راهکاری که باید از سوی مردم و مسئولان مدنظر قرار گیرد.
