اصولا لغت اقاقیا که ظاهرا از Acacia فرانسوى گرفته شده در فارسى مورد استعمال متفاوتى با عربى و با لاتین آن دارد. از نظر علمى اصولا آکاسیا به گونه‌هاى مختلف درخت یا درختچه‌هایى گفته مى‌شود که در سنگال و صحراى غربى و مناطق استوایى افریقا و همچنین در جنوب ایران مى‌روید و به فارسى به آن‌ها اکاسیاى عربى مى‌گویند و از آن ها صمغ عربى گرفته مى‌شود. در کتب طب سنتى لغت اقاقیا براى عصاره‌ی غلاف سبز دانه‌هاى اکاسیاى عربى به کار برده مى‌شود؛ اما در فارسى اقاقیا به درختى گفته مى‌شود که در اغلب مناطق انتشار دارد و در حقیقت آکاسیاى کاذب مى‌باشد که شرح آن در این مطلب آمده است.
مشخصات
درخت اقاقیا درختى است با گلهاى زیبا و برگ‌هاى آن در بهار بسیار زیبا به رنگ سبز جالبى بیرون مى‌آید. درخت اقاقیا از جمله درختان مقاومی است که به منظور زیبا سازی فضای سبز و کنترل فرسایش خاک و احیای اراضی کشت می شود و می تواند مشکل کمبود نیتروژن خاک را نیز مرتفع نماید .بلندى آن ۲۷ – ۱۰ متر است، خاردار مى‌باشد. برگ‌ها متناوب و دیر خزان متشکل از برگچه‌هاى کوچک متقابل شانه‌اى فرد، بیضى شکل که سطح زیر آن سبز خاکسترى و روى آن سبز تیره است. شاخه‌هاى جوان آن شکننده، گلهاى آن که از ۶ – ۴ سالگى شروع و ظاهر مى‌شود معمولا هر ساله در اواخر اردیبهشت‌ماه (در مناطق معتدل) بیرون مى‌آید. رنگ آن ها سفید خوشه‌اى است و این گل ها بسیارمعطّر مى‌باشد. میوهء آن غلافى به رنگ قهوه‌اى است به طول حدود ۸ سانتیمتر وعرض یک سانتیمتر که در آن ۱۲ – ۱۵ دانه گرد پهن نازک قرار دارد و معمولا در آبان‌ماه مى‌رسد. گل اقاقیا به سبب نوش فراوانى که دارد جاذب زنبور عسل است.
اقاقیا داراى واریته‌هایى با گل هاى قرمز و ارغوانى نیز مى‌باشد. تکثیر اقاقیا از طریق بذر به سهولت انجام مى‌گیرد و نهال‌هاى جوان ۳ – ۲ هفته پس از کاشت ظاهر مى‌شوند.
اقاقیا داراى ریشه‌هاى عمیق پراکنده و از درختان بسیار مقاوم به خشکى است. بدیهى است در مناطق با آب و هواى خشک رشد آن بطئى خواهد بود.
درخت اقاقیا بومى امریکاى شمالى است ولى در تمام نواحى اروپا و آسیا انتشاردارد در ایران نیز عملا در تمام مناطق ایران مى‌روید.
اقاقیا حاوی ترکیبی است که در تسکین التهاب غشاء مخاط دهان موثر است. به
همین دلیل است که در گذشته از این گیاه برای درمان زخم، زخم دهان و علائم سرماخوردگی استفاده می‌شد
ترکیبات شیمیایى
در ریشه و پوست و دانه درخت اقاقیا ماده‌اى به نام روبین و در برگ و گل آن نیز گلوکوزیدى به نام روبى‌نین است که هر دو مادهء سمّى هستند و به همین علت در مصارف درمانى باید احتیاط شود و از مقدار مجاز خوراک آن تجاوز نشود و زیر نظر پزشک مصرف شود. در دانه اقاقیا در حدود ۳۰ درصد مواد روغنى وجود دارد و اگر ماده تلخ و سمّى آن را جدا کنند از دانه اقاقیا آردى تهیه مى‌شود که مى‌توان به آرد گندم براى طبخ نان اضافه نمود و نان چرب لذیذى به‌دست مى‌آید.
خواص
از گل درخت اقاقیا و پوست و برگ آن به صورت دم‌کرده استفاده مى‌شود.
* دم کرده ۱۲ گرم برگ خشک اقاقیا در ۱۵۰ گرم آب جوش اگر صبح ناشتا خورده شود براى اختلال صفرا موثر است و اگر ۱۲ گرم گل آن را در ۱۵۰ گرم آب جوش دم کنند و قبل از ناهار و شام بخورند آرام‌کننده، مقوى و قابض است و در عین حال رفع صفرا مى‌کند و لینت مى‌دهد.
* دم کرده پوست درخت به مقدار کم آن ملیّن است واگر زیادتر مصرف شود مسهل قوى و قى‌آور است و اگر خیلى زیاد مصرف شود مسمومیت ایجاد مى‌کند.
* دم کرده ۲۰ گرم گل اقاقیا در یک لیتر آب جوش نوعى نوشابه تونیک مى‌شود که براى رفع کم‌خونى و رفع ترشحات سفید زنانگى ۱ فنجان قبل از غذا مى‌خورند.
* در چین گلهاى درخت اقاقیا را با گوشت پخته و سوپ آن را براى معالجه بیمارى‌هاى چشم مى‌نوشند.
* از گل اقاقیا در تهیه محلول‌هاى زیبایى و براى تولید تنتور زرد رنگى براى رنگ کردن ابریشم و کاغذ و پنبه استفاده مى‌شود.
خواص درمانی اجزای مختلف گیاه اقاقیا
خواص درمانی گل: آرام کننده، مقوی، قابض، نرم کننده و صفرابر
برگ: ضد اسپاسم، ملین و صفرابر
پوست: مقوی و ملین ملایم . امروزه به علت دانستن ترکیبات سمی مصرف درمانی آن بسیار محدود گشته است .
موارد استعمال در پزشکی سنتی: به عنوان قابض، صفراآور، پیشاب آور، قی آور، نرم کننده پوست، ملین، میکروب کش، آرام بخش و نیرو بخش.
مقدار و دستور مصرف : ۴ – ۳ گرم روزی سه بار به صورت دم کرده .
اقاقیای توپی(پیوندی):
دانستنیهای علمی : اقاقیا گیاهی سریع الرشد که بومی جنوب آمریکا می باشد. اقاقیای توپی مورد علاقه ی بسیاری از طراحان پارکهای زیبا یا خیابان های شهری می باشد .تا کنون ۲۰ گونه اقاقیا شناخته شده است. با این که زادگاه نخستین این گیاه آمریکا است ، امروزه در بیش تر نقاط کره ی زمین از جمله ایران ، این گیاه یافت می شود و آن را به عنوان یک درخت زینتی و نیز صنعتی به کار می گیرند. واریته های متعددی از این گیاه شامل انواع بدون خار و مجنون موجود است. واریته گل صورتی، دارای گل های صورتی رنگ معطر، از گونه نام برده، بیشترکاشت می شود.
خصوصیات ظاهری : اقاقیا گیاهی برگ ریز بوده و هم خانواده نخود و لوبیا می باشد. خوشه های معطر گلها از آن آویزان است و معمولا خوشه های گل سفید رنگ دیده می شود و در گونه های پرورش یافته ی این گیاه رنگ های دیگر هم دیده می شود . در اروپای غربی درخت مورد علاقه پارکها می باشد. این گیاه درخت یا درختچه ای زینتی و گلدار است و ارتفاع این گیاه ، گاهی به ۲۵ تا ۳۰ متر نیز می رسد. میوه ی اقاقیا دارای پوستی صاف و قهوه ای رنگ به شکل نیام بوده که حاوی چندین دانه می باشد . ریشه های اقاقیا گسترده و فیبری با عمق متوسط و گره های تثبیت کننده نیتروژن هستند. برگ های اقاقیای معمولی مرکب و به رنگ سبز نزدیک به آبی است و هر برگ از ۶ تا ۲۰ برگچه ی گرد و کوچک تشکیل شده است . گل های سفید، درشت و خوشبوی آن به شکل خوشه ای از ساقه ها آویزان بوده و نمای بسیار زیبایی از این درخت بر جا می گذارند.
شرایط محیط رشد: اقاقیا گرما و سرمای شدید را تحمل کرده و در خاک های خشک و ضعیف نیز خوب رشد می کند. در مکان آفتابی، در هر نوع خاک به شرط آنکه غرقاب نباشد رشد می‌کند. حداقل دمای قابل تحمل ان ۱۵ـ درجه سانتیگراد است. شاخه‌های درخت شکننده هستند و ممکن است در اثر بادهای شدید آسیب ببینند. اقاقیا در هوای خشک و آفتابی به خوبی رشد می کند و در روزهای نخستین خرداد ماه گل می دهد . این گیاه در خاک های آهکی و شیرین و حاصلخیز ، که آب فراوان در خود نگاه نمی دارد ، خوب رشد می کند .
