محمود محبی/ مدیر گروه علوم زراعی و باغی واحد علمی‌کاربردی مرکز تحقیقات و آموزش سازمان جهادکشاورزی استان زنجان
آکوآپونیک نوعی از سیستم هیدروپونیک یا سیستم کشت بدون خاک است و به تلفیق تولید ماهی و گیاه در یک رابطه همزیستی اطلاق می‌شود.
محمود محبی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، با بیان این‌که در کشت آکوآپونیک گیاهان نیازی به تزریق مواد غذایی ندارند، اظهار کرد: در این سیستم، پساب ماهی به عنوان کود برای گیاه مورد استفاده قرار می‌گیرد و آب تصفیه شده توسط گیاه به استخر پرورش ماهی‌ها برگشت داده می‌شود؛ در واقع آکوآپونیک به عنوان سیستم تلفیقی هیدروپونیک و پرورش ماهی نیز شناخته می‌شود و مواد اضافی یک سیستم به عنوان غذا یا سوخت برای سیستم دیگرمصرف می‌شود.
این کارشناس کشاورزی با تاکید بر این‌که فروش محصولات گلخانه‌ای درآمدزا از اهداف اصلی استفاده از این نوع کشت به شمار می‌رود، ادامه داد: کشت آکوآپونیک از نظر زیست‌محیطی و صرفه‌جویی اقتصادی حائز اهمیت است و به اقتصاد محلی و خانواده کمک شایانی می‌کند. علاوه بر این، در آکوآپونیک عناصر غذایی موجود در آب ماهی به عنوان کود درهیدروپونیک و بستر گیاهان مصرف می‌شود و برای ماهی نیز فایده‌هایی دارد.
در اثر تجزیه بقایای گیاهان و میکرو ارگانیسم‌هایی که در بستر استخر تجمع یافته، ممکن است مواد سمی تولید شود، در حالی که اگر این پساب برای گیاهان مصرف شود می‌تواند به عنوان کود مورد استفاده قرار گیرد؛ به عبارتی بستر کشت مثل یک بیوفیلتر (فیلتر زیستی) عمل می‌کند و در این میان باکتری‌های موجود در بستر نقش مهمی در چرخه عناصر دارند و بدون وجود آن‌ها، سیستم خوب عمل نخواهد کرد.
محبی با اشاره به این‌که گلخانه‌داران باید توجه داشته باشند که آب یا پساب حاصل از ماهی‌ها، می‌تواند یک منبع کودی آلی باشد، افزود: محصولات حاصل از چنین سیستمی به عنوان محصول سالم شناخته می‌شود و در فروش آن‌ها نقش مهمی دارد. درضمن با کشت آکوآپونیک، از یک واحد تولیدی دو نوع محصول تولید می‌شود و این موضوع در مناطق خشک و نیمه‌خشک که کمبود آب محسوس است، بسیار حائز اهمیت است. از همه مهم‌تر این‌که آکوآپونیک مدلی برای کشاورزی پایدار است.
اگرچه تکنولوژی آکوآپونیک کمی پیچیده به نظر می‌رسد ولی می‌تواند در مناطق خشک و نیمه‌خشک مثل ایران کاربرد گسترده‌ای داشته باشد و به طور کلی استفاده بهینه از آب کشاورزی و سایر مصارف صنعتی و آشامیدنی، مهم‌ترین مولفه‌ها برای صرفه‌جویی در مصرف منابع آب است. به طور کلی کشت گیاهان در تلفیق با پرورش ماهی یکی از روش‌هایی است که از مزایای متعددی مثل بهبود طعم و کیفیت محصولات کشاورزی، بهبود کیفیت آب استخرهای پرورش ماهی، کاهش آلودگی محیط زیست، کاهش هزینه تامین آب و صرفه‌جویی در مصرف کودهای شیمیایی برخوردار است.
محبی همچنین با تاکید بر این‌که مصرف بی‌رویه و نامتعادل کودهای فسفاته و ازته در بعضی از مزارع زیان‌آور است، ادامه داد: با افزایش ازت خاک و تسریع رشد گیاهان، نیاز به سایر عناصر غذایی گیاه مانند پتاسیم، آهن و روی افزایش می‌یابد و در صورتی که تامین نشود، کمبودشان محسوس‌تر خواهد شد. از طرفی بیشتر خاک‌های ایران آهکی بوده و متاسفانه در چنین شرایطی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه مانند روی و آهن به علت حلالیت کم به خوبی جذب نمی‌شود. از این‌رو، به تدریج با کاهش مواد آلی و فقر خاک مواجه می‌شویم.
محققان هلندی نمونه کوچک و خانگی از یک سیستم آکوآپونیک را طراحی کرده‌اند که امکان پرورش گیاهان و سبزیجات را با استفاده از فضولات ماهی فراهم می‌کند. این سیستم جدید خانگی «اکوفارم» نام دارد و برای مصارف خانگی طراحی شده است.
وی با اشاره به این‌که اکوفارم متشکل از یک تنگ ماهی کوچک و محفظه مخصوص پرورش گیاه بر روی آن است، تصریح کرد: آب کثیف درون تنگ به داخل محفظه پرورش گیاه پمپاژ می‌شود و فضولات ماهی مواد مغذی گیاه را تأمین می‌کند. گیاه نیز در نقش یک سیستم تصفیه طبیعی، اقدام به پاک‌سازی و تصفیه آب می‌کند و آب تمیز به داخل تنگ ماهی پمپاژ می‌شود؛ در واقع گیاهان کوچک و سبزیجات مختلف از جمله گوجه‌فرنگی چری، فلفل و میوه‌های کوچک از قابلیت کشت در این سیستم برخوردار هستند.
