در دهه‌های اخیر به دلیل عدم توجه کافی به حفاظت و بهره‌برداری اصولی از این منابع، تعادل و پایداری آب‌های زیرزمینی به هم خورده است تا آن جا که این منابع در معرض خطر نابودی کامل قرار گرفته‌اند، برداشت بیش از حد موجب شده است تا سطح آب در بسیاری از آبخوان‌های کشور، سالانه در حال افت و سقوط باشد و چشمه‌ها، قنوات، چاه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌های متعددی خشک شوند.
به طور متوسط ظرف ده سال گذشته، ۴۰ درصد آبدهی منابع آب زیرزمینی کاهش یافته است. به تبع این امر، باغات و مزارع زیادی در جای جای کشور خشک شده‌اند. به عنوان نمونه در سال‌های اخیر، سالیانه هفت هزار هکتار از باغات پسته خشک شده است. افت کیفی منابع آب زیرزمینی و نیز حرکت آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین، فرونشست زمین، از بین رفتن مخازن طبیعی آب‌های زیرزمینی و آسیب دیدن تاسیسات زیربنایی مستقر در دشت‌های کشور، افزایش مصرف انرژی به دلیل افزایش عمق سطح ایستابی، مهاجرت مردم و حاشیه نشینی در اطراف شهرهای بزرگ، به خطر افتادن امنیت سیاسی کشور علاوه بر امنیت غذایی؛ همه و همه معضلاتی است که به دنبال اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی، گریبان گیر بسیاری از نقاط کشور و خصوصاً استان سمنان شده است.
در این بین وزارت نیرو با به اجرا گذاشتن طرح احیاء و تعادل بخشی آب های زیرزمینی، اقدامات همه جانبه برای خروج از وضع موجود را در دستور کار قرار داده است، بر اساس مصوبات پانزدهمین جلسه شورای عالی آب در شهریور ماه ۹۳، مقرر شد تا طـرحـی جامع برای تغییر زیربنایی روند فعلی و حرکت به سوی تعادل بخشـی بین منابع و مصـارف آب‌هــای زیر زمینی تدوین گردد. خروجی این مصوبه، طرح جامع، احیاء و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی است که در پی آن است تا ابتدا، در طول برنامه ششم توسعه، کل اضافه برداشت ها را از این منابع حیاتی متوقف ساخته و سپس در یک روند جبرانی، ظرف ۲۰ سال، میزان کسری تجمعی در دهه‌های اخیر را پوشش دهد.
سمنان، استان برتر در طرح احیاء و تعادل بخشی
رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان، این استان را از استان‌های برتر کشور در اجرای طرح تعادل بخشی و احیاء منابع آب زیرزمینی معرفی کرد و گفت: تمام چاههای غیرمجاز در استان سمنان تعیین تکلیف شده است و در بخش نصب کنتور هوشمند نیز رتبه برتر کشوری را در اختیار دارد، ولی متأسفانه خشکسالی‌های پی در پی در 15 سال اخیر، باعث شده است که استان سمنان با متوسط کسری مخزن سالانه 150 میلیون متر مکعبی مواجه شود که انشاءالله با انجام اقدامات مناسب و تغذیه مصنوعی و تقویت آبخوان ها و... این کسری جبران شود.
هوشمند سازی 1700 حلقه چاه کشاورزی در سال گذشته
دکترایرج حیدریان در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار کرد: هزار و 700 حلقه چاه کشاورزی استان سمنان در چند سال گذشته و در قالب طرح احیاء و تعادل بخشی منابع آبی با همکاری دستگاه های اجرائی به ابزار اندازه‌گیری هوشمند مانند دستگاه کنتور هوشمند آب و برق مجهز شد. وی با بیان اینکه چاه های غیر مجاز به چاه هایی گفته می شود که از شرکت آب منطقه‌ای سمنان پروانه بهره برداری نداشته باشند، گفت: در قالب اجرای این طرح، تعداد 439 حلقه از چاه های محفوره غیر مجاز کشاورزی تعیین تکلیف شده است.
مدیرعامل آب منطقه‌ای سمنان افزود: با اجرای طرح تعادل بخشی و احیاء منابع آب زیرزمینی قرار است تا افت آب های زیر زمینی جبران و وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی استان سمنان تا 20 سال آینده به وضعیت 20 سال گذشته برگردد. دکتر حیدریان خاطرنشان کرد: مدت زمان اجرای این طرح نامحدود است. با توجه به این که در اجرای این طرح قرار است تا افت آب های زیر زمینی جبران و در 20 سال آینده به وضعیت 20 سال گذشته برسیم، بنابراین زمان خاصی برای اجرا تعریف نشده و به طور دائم باید اجرا و رصد شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان همچنین از اجرای 15 پروژه احیا و تعادل بخشی منابع آب زیر زمینی در این استان خبر داد و گفت : برای اجرای این تعداد پروژه در سال 1395 مبلغ 76 میلیارد ریال اعتبار تصویب شده است، با اجرای این پروژه هااز افت آب های زیر زمینی در دراز مدت و تا پایان برنامه ششم جلوگیری بعمل خواهد آمد. وی با تاکید بر تسریع در تخصیص کامل اعتبار پیش بینی شده برای اجرای این پروژه ها اظهار داشت: در اجرای این طرح باید برای هر یک از اجزای آن یک برنامه عملیاتی مشخص داشته باشیم تا بتوانیم به اهداف مورد نظر دست یابیم.
وی هماهنگی بین بخشی و بین دستگاهی در اجرای این طرح را ضروری دانست و گفت : باید از توان همه بخش ها و ظرفیت موجود برای حفظ این سرمایه ملی کمک بگیریم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان سمنان خاطرنشان کرد: در اجرای این طرح آب قابل برنامه ریزی دشت که بوسیله شورای عالی آب ابلاغ شده، به عنوان مبنا قرار گرفته و پروانه بهره برداری بر اساس این موضوع منطبق و صادر می شود و از طریق کنتورهای هوشمند و حجمی بر برداشت آب نظارت می شود، ضمن اینکه طرح های آبخیز داری و آبخوان داری و سایر طرح های سازه ای می توانند در روند و رسیدن به وضعیت 20 سال گذشته کمک کنند.
دکترحیدریان ادامه داد: انسداد چاه های غیر مجاز و جلوگیری از اضافه برداشت ها، نصب کنتورهای هوشمند و حجمی، انجام فعالیت های اطلاع رسانی، پر کردن چاه های غیر مجاز از جمله مهمترین برنامه های وزارت نیرو برای حل این مشکلات است. مدیرعامل آب منطقه‌ای سمنان همچنین خاطرنشان کرد: بروز خشکسالی تهدیدی جدی برای سفره های آب زیرزمینی به جهت کاهش تغذیه منابع زیرزمینی و افزایش برداشت از سفره ها از طریق حفاری چاههای غیر مجاز و اضافه برداشت است که این امر موجب افت وکاهش مضاعف حجم مخزن سفره های آب زیرزمینی خواهد شد در این راستا نیز انجام اقدامات حفاظتی لازم و ضروری است.
وی با تأکید بر اینکه در این راستا انجام اقدامات حفاظتی لازم وضرروری است، ادامه داد: تسریع در نصب کنتور های حجمی هوشمند، افزایش فعالیت های گروه های گشت و بازرسی به منظور کنترل برداشتها از طریق چاههای عمیق و نیمه عمیق، اجرای فعالیت های اطلاع رسانی، آموزشی، افزایش فرهنگ عمومی مصرف آب از طریق اجرای طرح ملی دانش آموزی داناب و فعالیت‌های سمعی و بصری، مطالعه تشکیل تشکل آب بران ، دادن هشدارهای لازم به مصرف کنندگان در جهت مصرف بهینه وکاهش برداشتها از طریق رسانه های عمومی وبویژه صدا وسیما، تعیین تکلیف چاههای غیر مجاز، اصلاح پروانه های بهره برداری بر اساس مصرف بهینه آب و افزایش راندمان آبیاری از طریق اجرای سیستم های نوین آبیاری و... از جمله اقدامات حفاظتی غیر سازه ای در این بخش است.
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای سمنان همچنین با تشریح وضعیت منابع آبی از بحران آب به عنوان یک دغدغه بزرگ در تأمین آب در بخش های مختلف شرب، صنعت و کشاورزی یاد کرد و گفت: امروزه منابع آبی استان سمنان،توان تامین نیاز آبی استان سمنان در بخش های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب را ندارد.
دکترحیدریان با بیان اینکه با مدیریت در مصرف بهینه آب علی الخصوص در بخش کشاورزی با استفاده از شیوه های نوین آبیاری می توان به سلامت از این بحران عبور کرد، به وضعیت تجهیز چاه های کشاورزی به کنتور هوشمند آب و برق اشاره و خاطرنشان کرد: نصب کنتور هوشمند آب و برق و هوشمند حجمی بر روی چاههای کشاورزی به مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی کمک شایانی خواهد نمود، در همین راستا در حال حاضر در حدود 80 درصد چاه های برقی و فعال کشاورزی استان سمنان به کنتور هوشمند مجهز شده است.
وضعیت بحرانی دشت‌های جنوبی سمنان
دکترحیدریان با بیان اینکه وضعیت دشت های جنوب سمنان به سبب برداشت بی رویه از منابع آب زیر زمینی بسیار بحرانی است گفت: در حال حاضر میزان فرونشست زمین در بخش های جنوبی شهر سمنان بسیار حاد است و حتی قسمتی از این فرونشست ها به مناطق مسکونی، زمین های کشاورزی، جاده، ریل راه آهن و ... رسیده است.
برداشت سالانه 1185 میلیون متر مکعب از منابع آبی استان سمنان
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان نیز گفت: سالانه 1185 میلیون متر مکعب از منابع آبی استان سمنان شامل 805 میلیون متر مکعب از آب های زیرزمینی و 379 میلیون متر مکعب از آب‌های سطحی و چشمه های استان سمنان در بخش کشاورزی، صنعت و شرب به مصرف می رسد. محمدرضا خاموشی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، منطقه سمنان ادامه داد: در این بین سهم بخش کشاورزی 88.1 درصد، شرب 8.2 درصد و صنعت نیز حدود 3.7 درصد از مصرف منابع آب های زیرزمینی و سطحی استان را به خود اختصاص داده‌اند.
وی همچنین با تشریح اقدامات سازه‌ای در خصوص مبارزه با خشکسالی و کاهش اثرات آن بر منابع آب در استان سمنان گفت: از آنجا که تأمین آب شرب و جبران کمبود بویژه در دوره های خشکسالی از اولویت ها می باشد، لذا با عنایت به محدودیت منابع آب، تسریع در اجرای طرح های انتقال بین حوضه ای از اولویت اولیه برخوردار است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای سمنان تصریح کرد: در این راستا چند طرح در دست اقدام است که می‌توان به اجرای طرح انتقال آب رودخانه سفید رود از طریق احداث سد فینسک و خط انتقال آب به میزان 5.5 میلیون مترمکعب در سال، اجرای سد چاشم به منظور افزایش حجم انتقال آب از چشمه روزیه به میزان 1.2 میلیون متر مکعب درسال، اجرای خط انتقال آبرسانی به شهر شاهرود ازسد کالپوش به میزان 6 میلیون متر مکعب برای تأمین اب شرب وصنعت شهر شاهرود، پیگیری اجرای طرح انتقال آب خزر به حوضه آبریز مرکزی و تخصیص صدرصدی اعتبارت طرح های تأمین آب اشاره کرد.
خاموشی گفت: استان سمنان دارای 28 دشت است که از این تعداد 15 دشت ممنوعه بوده و توان افزایش برداشتها را ندارند. سایر دشت‌های استان سمنان نیز با وجود ممنوعه نبودن، فاقد ظرفیت آبی است. وی همچنین اجرای طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب در استان سمنان را گامی بلند در صرفه‌جویی برای مصرف آب دانست و ادامه داد: به‌منظور جلوگیری از افت سطح منابع آب زیرزمینی تا پایان برنامه ششم توسعه انجام پروژه‌های انسداد چاههای غیرمجاز، اعمال سیاست‌های حمایتی و تشویقی، حمایت از روش‌های نوین آبیاری بر اساس الگوی کشت، نصب کنتورهای هوشمند و حجمی و جلوگیری از اضافه برداشت از اهداف اجرای این طرح است. ایشان همچنین تأکید نمودند: نیاز است کشاورزان در حل این مشکل و مقابله با این بحران در کنار شرکت آب منطقه ای و مدیریت امور شهرستان ها باشند.
حفاظت و مدیریت منابع آبی استان سمنان در اولویت است
استاندار سمنان توجه ویژه به مسئله حفاظت و مدیریت منابع آبی را از اولویت های این استان اعلام کرد و گفت: در بحث تأمین و استفاده بهینه از منابع آب در این استان نیازمند هم افزایی و همراهی مردم در همه بخش ها و دستگاه های اجرایی مرتبط هستیم. محمدرضا خباز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به خشکسالی و مشکل کم آبی این استان افزود: باید با برنامه ریزی و توسعه سیستم های نوین آبیاری و تغییر الگوی آبیاری و الگوی کشت در بخش کشاورزی، منابع آبی استان را مدیریت کنیم.
وی با بیان این که چه بخواهیم و چه نخواهیم روزی فرا می رسد که دیگر آبی وجود ندارد، گفت: باید تمام تلاش خود را برای مدیریت منابع آب موجود استان به کار گیریم ضمن این که باید کشاورزان استان را به سمت اجرای الگوی کشت جدید و جلوگیری از هدر رفت آب تشویق کنیم. استاندار سمنان تغییر الگوی آبیاری از روش غرقابی به سیستم نوین را بسیار مشکل دانست و افزود: تغییر الگوی آبیاری برای کشاورزی که نیم قرن با روش های سنتی زمین خود را آبیاری کرده نیازمند برنامه ریزی و آموزش است و باید در یک برنامه پنج ساله و به صورت کارشناسی و علمی انجام شود.
خباز با اشاره به اینکه مدیریت مصرف صحیح آب از سوی مردم، کشاورزان و صنعت را مهم و ضروری است، خاطرنشان کرد: مسئولان استان باید عزم جدی و همه جانبه در این خصوص و همچنین فرهنگ سازی و اطلاع رسانی در این زمینه داشته باشند. وی تصریح کرد: امروز در کشور هایی که میزان بارندگی سالانه آنان به بیش از 2هزار میلی متر می رسد آبیاری به روش غرقابی متروک شده است، با توجه به این که کشور دارای کمبود منابع آبی و خشکسالی است و میزان بارندگی سالانه کاهش یافته، استفاده بهینه از منابع موجود و تغییر الگوی آبیاری بخش کشاورزی امری ضروری است.
استاندار سمنان بر مسدود کردن چاه های غیرمجاز و مهار آب های هرز در استان برای رفع بخشی از مشکل کم آبی تاکید کرد و گفت: نصب و بهره برداری مناسب از کنتورهای هوشمند می تواند یکی از راه اصلی ترین کارهای مدیریت منابع آبی باشد.
