گوزن زرد ایرانی یکی از گونه‌های جانوری مختص به استان خوزستان است که این روزها، مانند بسیاری از دیگر گونه‌های جانوری در خطر انقراض قرار گرفته. این گوزن در سال ۱۳۳۸ توسط فردی آلمانی که به ایران سفر کرده بود به مسئولان ایرانی معرفی می‌شود. در سال ۱۳۴۲ برنامه انتقال و احیای گوزن آغاز شد که طی آن تعدادی از گوزن‌های زرد از منطقه حفاظت شده کرخه به زیستگاه‌های مکمل در شمال ایران منتقل و تعدادی به دشت ناز ساری و تعدادی نیز به جزایر کبودان و اشک دریاچه ارومیه انتقال داده می‌شوند. زردلان کرمانشاه و میان‌کتل استان فارس زیستگاه‌های مکمل این‌گونه جانوری است.
طبق آخرین سرشماری (قبل از انتقال به خوزستان) ۱۰۰ رأس گوزن در دشت ناز ساری و ۳۰۰ رأس در ارومیه وجود داشت. در سال ۱۳۸۵ مساحتی از جنگل‌های دز و کرخه را برای این‌گونه محصور کردند و پروژه احیای گوزن نیز طی همان سال در استان خوزستان کلید خورد. فرهاد قلی‌نژاد، رئیس اداره محیط زیست شهرستان دزفول، در گفت‌وگو با «سبزینه» درباره مشخصات این‌گونه حیوانی گفت: جثه گوزن زرد از مرال کوچک‌تر است و نرها شاخ‌های بلند و نسبتا پهنی دارد. رشد شاخ‌ها از یک‌سالگی به بعد شروع می‌شود؛ ولی شاخک‌ها از دو سالگی ظاهر می‌شوند. در فصل زمستان شاخ‌های گوزن زرد می‌افتد و شاخ‌های جدید بلافاصله رشد می‌کند و در تابستان تکمیل می‌شود. همچنین در فصل تابستان موهای این‌گونه کوتاه شده؛ رنگ پشت و پهلوها زرد متمایل به قرمز و زیر بدن، کفل‌ها و دم سفید رنگ می‌شود. این‌گونه در قسمت پشت و پهلوها خال‌های سفید مشخصی دارد. در زمستان موها بلندتر و به رنگ خاکستری با خال‌های نامشخص است.
شکار و تخریب زیستگاه تهدید همیشگی گوزن زرد
وی افزود: مهم‌ترین دشمن طبیعی آنان گرگ و گربه جنگلی است و به‌دلایل مختلفی که مهم‌ترین آن تخریب زیستگاه و شکار بی‌رویه است، نسل آنان شدیداً رو به کاهش است، به‌طوری که آن را حیوانی منقرض شده می‌پنداشتند. این گوزن اغلب شب‌گرد است و صبح زود و اوایل غروب فعالیت بیش‌تری دارد و به‌صورت اجتماعی زندگی می‌کند. معمولاً ماده‌ها، بچه‌ها و نرهای نابالغ در گروه‌هایی جدا از دسته نرهای مسن مشاهده می‌شوند. این گوزن بارها در حال شنا و عبور از رودخانه دز مشاهده شده است. گوزن زرد در محیط‌های طبیعی بسیار محتاط است و به‌مجرد احساس خطر با خیزهای بلند فرار می‌کند. گاهی نیز در میان بوته‌ها و درختان مخفی می‌شود.
مناطق حفاظت‌شده دز و کرخه مأمن گوزن زرد
قلی‌نژاد درباره پراکندگی این‌گونه جانوری به خبرنگار «سبزینه» گفت: این‌گونه در گذشته پراکندگی وسیعی در شمال شرقی آفریقا، عراق، ترکیه و ایران داشته است؛ ولی در حال حاضر نسل آن در تمامی مناطق مذکور به جز ایران نابود شده است. در ایران این گوزن در مناطق جنگلی زاگرس و جنگل‌های گرمسیری خوزستان زندگی می‌کرد؛ ولی در حال حاضر پراکندگی طبیعی آن محدود به مناطق حفاظت شده دز و کرخه در خوزستان است.
وی درباره انتقال این نوع گوزن به زیست‌بوم اصلی‌اش گفت: سایت‌های احیای این گوزن در جنگل‌های دز ایجاد شد و حدود ۴۵ رأس گوزن زرد به جنگل‌های کرخه منتقل شدند و کار حفاظت از آن‌ها آغاز شد. در نتیجه این اقدامات در سرشماری سال ۹۰ تعداد گوزن زرد منطقه حفاظت شده دز به ۳۵ رأس رسید. رئیس اداره محیط زیست شهرستان دزفول در رابطه با سیلابی که در سال ۹۴ به‌وقوع پیوست و تأثیر آن بر جمعیت گوزن‌های زرد، اظهار کرد: این سیلاب باعث تخریب فنس‌های محصور‌کننده و خروج تعدادی از گوزن‌ها از سایت شد که به تلف شدن یک رأس گوزن و خسارات سنگین انجامید. پس از این واقعه سایت بازسازی شد. این تجربه نشان داد بیماری میاز و سیلاب نتوانست در انقراض این‌گونه جانوری تأثیرگذار باشند. جنگل‌های دز و کرخه در استان خوزستان از دیرباز زیستگاه گونه حمایت شده گوزن زرد ایرانی هستند که با احداث سایت در پارک ملی دز نسبت به تکثیر و احیای این‌گونه ارزشمند اقدام شده است.
وی در رابطه با اقداماتی که در جنگل‌های دز انجام شده است، اظهار کرد: پرونده الحاق جنگل‌های زاویه و عباس‌آباد دزفول به مساحت سه‌هزار و ۵۰۰ هکتار به منطقه محافظت شده دز آماده شده است. در حال حاضر منتظر طرح موضوع در شورای عالی محیط زیست و اخذ مصوبه شورا هستیم. رئیس اداره محیط زیست شهرستان دزفول ادامه داد: با کاهش شدید شکار و با اقدامات مناسبی که در زمینه تثبیت مرزها در جنگل دز انجام شد؛ به‌ویژه همکاری جوامع محلی و همچنین اختصاص بودجه مراقبتی باعث شد تا بتوانیم گوزن زرد را به‌شکل طبیعی تکثیر کنیم.
