مگس سفید یا سفید بالک و روش های مبارزه با آن

‍Trialeurodes vaporariorum Westw.

Aleyrodidae, Hom.

whitefly

این حشره‌ی ریز که در فارسی سفیدبالک یا عسلک نیز نامیده می‌شود در اکثر نقاط کشور بخصوص در گلخانه‌ها انتشار دارد و بسیاری از گل‌های زینتی من‌جمله گل کاغذی، شاهپسند درختی، بگونیا، اژدر و همچنین بسیاری از گیاهان زراعی به عنوان میزبان این گیاه مطرح می‌باشند. چند سالی است که مگس‌های سفید به مهمان ناخوانده اما پر تعداد درختان پایتخت نیز تبدیل شده‌ و نشان داده‌اند که درخت های مختلف نیز از گزند آنها در امان نیستند. می‌توان گفت مگس های سفید از جمله سرسخت‌ترین آفت‌های شناخته شده‌ی گیاهان محسوب می‌شوند. این حشرات با تولید مثل انفجاری‌‌ای که دارند، طیف گسترده‌ی گیاهانی که مورد حمله قرار می‌دهند، تعداد زیاد زادآوری‌شان که تا ده نسل در یک سال می‌رسد، علاقه‌شان به گرما و از همه ترسناک‌تر مقاومت قابل توجهی که نسبت به انواع سموم شیمیایی از خود نشان می‌دهند به یک دشمن سرسخت گیاهان دست‌پروده‌ی انسان‌ها بدل شده‌اند.

مگس سفید در اکثر مناطق جغرافیایی ایران مشاهده شده و می‌تواند از بسیاری از گونه‌های گیاهی تغذیه ‌کند. سفید بالک ها نهایتا تا حدود ۱.۱۵ میلیمتر رشد می‌کنند و از بالا ظاهری مثلث‌مانند دارند و اکثرا به صورت دسته‌ای در زیر برگ ها قابل مشاهده هستند. آنها در طول روز فعال می‌شوند و از این جهت راحت‌تر از حشرات شب‌کار قابل مشاهده هستند. مگس های سفید قادرند تا سرمای زمستان را به سلامت سپری کنند و در اقلیم‌های گرم‌تر تقریبا در سرتاسر سال تولید مثل کنند.

این حشره را در جنس Sternorrhyncha (که در آن شته‌ها و شپشک‌ها نیز قرار می‌گیرند) و در راسته‌ی ناجوربالان (Hemiptera) طبقه‌بندی می‌کنند. دوره‌ی زندگی مگس سفید ۲۴ الی ۳۱ روز طول می‌کشد. بدین صورت که دوره‌ی جنینی تخم ۹ روز، دوره‌ی لاروی ۱۰ روز و دوره‌ی شفیرگی ۵ روز به‌طول می‌انجامد. هر حشره‌ی ماده دست‌کم ۱۰۰ الی ۲۰۰ تخم می‌گذارد. این حشره در سال تا ده نسل دارد. و بدین لحاظ قابل حدس است که فقط  از یک حشره بالغ تا پایان سال چه جمعیت انبوهی از همنوعانش می‌تواند تولید شود.

یکی از گونه‌های سفیدبالک‌ها، مگس سفید برگ‌نقره‌ای (silverleaf whitefly) است، که کمی کوچک‌تر و زردتر از سایر سفیدبالک ها می‌باشد. همه‌ی گونه‌های مگس سفید از جمله مگس برگ‌نقره‌ای بر روی طیف متنوعی از گیاهان تاثیر می‌گذارند. اغلب اوج فعالیت مگس‌های سفید از اواسط تا اواخر تابستان و وقتی می‌باشد که هوا بسیار گرم شده است. این مگس‌ها یکی از آفات رایج در گلخانه ها محسوب می‌شوند. مگس های سفید گرایش به تغذیه از شیره‌ی برگ‌های گیاهان زینتی و همچنین سبزیجات گرمسیری مانند گوجه‌فرنگی، بادمجان، انواع فلفل و بامیه دارند. آنها همین‌طور به سیب‌زمینی شیرین و انواع کلم‌ها علاقه‌مند هستند.

چگونگی شناسایی مگس‌های سفید

مگس سفید یا سفیدبالک‌ شیره‌ی گیاه را می‌مکد و از خود ماده‌ای چسبنده‌ به نام عسلک به‌جا می‌گذارد که این خود می‌تواند زمینه ابتلای برگ‌های گیاه به بیماری‌های قارچی را فراهم آورد. مشاهده‌ی عسلک روی برگ ها می‌تواند نشان‌دهنده‌ی این باشد که دست‌کم چند روزی است که مگس‌ها شروع به تغذیه از برگ ها کرده‌اند. همچنین ممکن است روی برگ ها مورچه ها نیز مشاهده شوند که جذب عسلک روی برگ ها شده‌اند. با توجه به میزان مکش شیره‌ی گیاه توسط سفیدبالک ها، گیاهان به سرعت ضعیف می‌گردند و احتمالا دیگر قادر به ادامه‌ی فتوسنتز نباشند. درنتیجه برگ های گیاه بی‌رمق و پلاسیده شده به مرور زرد می‌شوند و از رشد باز می‌مانند.

زیر برگ‌ها و اطراف رگبرگ ها را برای یافتن این حشرات سفید جستجو کنید، حتی اگر آنها را ندیدید شیره‌ی روی برگ ها می‌تواند ملاک خوبی باشد. به هر حال اگر تعداد آنها زیاد باشد در صورت دست زدن به برگ‌های گیاهان چندتایی از آنها به طور همزمان از روی برگ می‌پرند و اینگونه به خوبی قابل مشاهده خواهند بود. شما همین‌طور ممکن است بتوانید تخم های آنها را در زیر برگ ها تشخیص دهید. این تخم‌ها نشان از آغاز یک نسل دارد. لاروهایی که از تخم ها بیرون می‌آیند بسیار کوچک، بیضوی، سفیدرنگ و بدون پا هستند. آنها به ندرت حرکت می‌کنند اما به سرعت شروع به مکیدن شیره‌ی برگ خواهند کرد. و به همین دلیل است که کشاورزان و باغداران معمولا دیر متوجه حضور مگس‌ها می‌شوند.

یک سفیدبالک ماده‌ی بالغ می‌تواند تا ۴۰۰ تخم بگذارد که این تخم‌ها در مدت یک هفته تا یک ماه بارور خواهند شد. تخم‌گذاری معمولا در یک الگوی دایره‌ای شکل روی برگ صورت می‌گیرد. تخم مگس سفید در ابتدا زرد رنگ پریده می‌باشد اما به مرور با رسیدن به زمانی که لارو می‌خواهند از آن خارج شود به رنگ قهوه‌ای درخواهد آمد.

چگونه می‌توانیم مگس های سفید را کنترل کنیم؟

برای کنترل مگس سفید، راه‌حل های مختلفی وجود دارد. مهم‌ترین نکته این‌است که سریع دست‌به کار شوید. در صبح و عصر زمانی که در میان گیاهان تان پرسه می‌زنید، زیر برگ‌ها را به دنبال یافتن تخم‌های مگس‌ها چک کنید یا دقت کنید که آیا هنگام نزدیک شدن به گیاهان حشراتی سفید و بسیار کوچک از روی آن می‌پرند؟

همیشه قبل از هر اقدام دیگری بهتر است مقابله با مگس‌ها را با شستشوی برگ‌ها توسط شلنگ آب شروع کنید. این باعث پراکندگی آنها خواهد شد. سپس می‌توانید برگ ها را با محلول صابون‌های مخصوص دفع حشرات اسپری کنید. مطمئن شوید که تمام بخش‌های گیاه مخصوصا زیر برگ ها را اسپری کرده‌اید. برای جلوگیری از آسیب دیدن برگ‌های گیاه، زمانی به پاشیدن این محلول‌ اقدام کنید که دمای هوا پایین آمده است (مثلا اواخر روز). این کار را دوسه بار تکرار کنید.

طبق نظر "انجمن ملی باغبانی" آمریکا، ترکیب کردن خانگی مقداری مایع ظرف‌شویی و آب‌لیمو در آب می‌تواند برای کنترل سفید بالک‌ها مفید باشد. احتمالا یکی دو قاشق از این مایع در یک گالن آب مناسب خواهد بود. آنچنان که گفته شد فقط در دماهای خنک اول صبح یا آخر روز اقدام به اسپری کنید. این ترکیب پیشنهاد شده روشی بی خطر است که بیشتر در جهت پیشگیری و تاحدودی جلوگیری از ازدیاد سفیدبالک ها می‌تواند مفید باشد.

اگر این روشها موثر نبود و جمعیت مگس های سفید همچنان پایدار باقی ماند، راه دیگری که می‌توانید امتحان کنید (البته در صورتی که تعداد گیاهانتان اندک است) اسفاده از یک جارو برقی دستی برای روبیدن و حذف حشرات بالغ و لاروها می‌باشد.

چگونه با استفاده از روش‌های غیرشیمیایی از ازدیاد مگس های سفید پیش‌گیری نماییم؟

شکارگر های طبیعی مانند کفشدوزک‌ها، انواع عنکبوت‌ها، لارو و حشره‌ی بالغ بال‌توری‌ها و همچنین سنجاقک‌ها چند نمونه‌ از بسیاری از حشرات مفیدی هستند که می‌توانند در مقابل انفجار جمعیت سفیدبالک ها نقشی موثر ایفا نمایند. مرغ مگس‌خوار هم شکارچی دیگری است که طبعا در مناطقی که زیستگاه طبیعی این گونه از پرنده‌ها باشد می‌توان رویش حساب باز کرد.

توصیه‌ی می‌کنیم تا جایی که امکان دارد بکوشید تا از بکار بردن سموم شیمیایی برای کنترل این حشرات پرهیز کنید چرا که مگس‌های سفید مقاومت قابل توجهی نسبت به بسیاری از سموم از خود نشان می‌دهند؛ و سمپاشی احتمالا تنها موجب کشته شدن و حذف حشرات شکارگر و گرده افشان‌ها و سایر حشرات مفید خواهد گردید؛ که این خود می‌تواند موجب ازدیاد بیشتر سفیدبالک ها بشود. یک راه دیگر پوشاندن خاک با پوشش‌های آلومنیومی است که موجب می‌شود تا با بازتاب نور به زیر برگ‌ها که سایه‌ی آنها مورد علاقه‌ی مگس‌های سفید است، آنها برای یافتن گیاه میزبان با چالش مواجه شوند.

کارت‌های مقوایی زرد رنگ که با لایه‌ای چسبنده از مواد نفتی یا روغنی پوشانده شده‌اند نیز می‌توانند در کنترل حشرات مفید واقع شوند. رنگ زرد این کارت‌ها که شبیه شاخ‌وبرگ‌هایی جدید و شاداب به نظر می‌رسند مگس های سفید را جذب کرده و آنها را در ژله‌ی چسبناک خود به کام مرگ خواهد کشاند. بهتر است هر چند روز یک‌بار رویه‌ی این کارت‌ها را تمیز نموده و در صورت نیاز مجددا مواد چسبنده را روی آنها بمالید.

از چه سمومی می‌توان به منظور مبارزه با مگس‌های سفید بهره برد؟

مگس سفید با توان تولید مثل بسیار زیادی که دارد و طیف گسترده‌ای از گیاهانی که مورد حمله قرار می‌دهد (از گیاهان زینتی گرفته تا گیاهان گلخانه ‌ای و جالیزی و حتی درختان)، از جمله مهمترین آفات کشاورزی می‌باشد. در سال‌های اخیر با حمله به درختان توت و البته بسیاری از درختان و گیاهان کاشته شده در سطح شهر این حشره نشان داده است که می‌تواند یک آفت تهدیدکننده‌ی جدی شهری نیز محسوب شود.

آنچنانکه گفته شد به علت مقاومت بالای سفیدبالک ها نسبت به سموم مختلف، و همچنین مخاطرات زیست‌محیطی استفاده بیش از اندازه از آفت‌کشها، بهتر است حتی‌المقدور تلاش شود از سموم شیمیایی جهت مقابله با این حشره اجتناب گردد. در مقیاس‌های کوچک استفاده از محلول‌های غیرشیمیایی، برگ‌شویی و حذف مکشی حشرات می‌تواند راه‌های بهتری باشد. در مقیاس‌های بزرگ‌تر نیز به عنوان مثال شهرداری تهران از روش هایی چون نصب کارت‌ها و برچسب‌های زرد رنگ، آب‌شویی، هرس شاخه‌ها، و جمع‌آوری و امحای برگ‌های ریخته شده در زمین در فصل پاییز استفاده می‌نمود. و صحبت‌هایی جسته و گریخته نیز در مورد تحقیق و پرورش شکارگر‌ها و پارازیت‌های طبیعی این حشرات به گوش می‌رسد.

یکی از راه‌های مقابله‌ی غیر شیمیایی با مگس های سفید اسپری کردن ترکیبی از روغن Neem (چریش) بر روی برگ‌ها است که می‌تواند بسیار موثر واقع گردد.

در مواردی که طبق توصیه کارشناسان چاره‌ای جز استفاده از سموم شیمیایی باقی نماند برخی حشره‌کش‌ها می‌توانند جمعیت مگس های سفید را کنترل کنند. به منظور آنکه بدانیم چه آفت‌کش‌هایی برای از بین بردن سفیدبالک‌ها مناسب هستند می‌توانیم به مواد موثره‌ی تشکیل‌دهنده‌ی آنها توجه نماییم. از جمله‌ی این مواد می‌توان به Imidacloprid و Acetamiprid ،Acephate ،Diafenthiuron اشاره کرد.

ایمیداکلوپراید (imidacloprid) که با نام‌های تجاری مختلف مانند کنفیدور و گاچو در بازار ایران وجود دارد اثر قابل توجهی روی مگس سفید و طیف گسترده‌ای از آفات مکنده دارد. با توجه به خاصیت سیستمیک قابل توجهش در شیره‌ی گیاهان نفوذ می‌کند و از این نظر نیازی به سم‌پاشی مداوم وجود نداشته و مصرف یکبار در سال آن کفایت می‌نماید. استفاده از این حشره‌کش سیستمیک با توجه به پایداری‌ای که دارد تنها برای گیاهان زینتی و غیرمثمر پیشنهاد می‌شود و به‌هیچ‌وجه نباید برای سبزیجات خوراکی مصرف گردد چرا که برخلاف سایر سموم با شسته شدن از روی برگ ها پاک نخواهد شد. ضمنا استفاده از این سم به صورت اسپری روی برگ ها توصیه نمی‌شود چرا که موجب آسیب دیدن حشرات شکارگر و سایر حشرات مفید می‌شود. همچنین به علت لطمه به زنبورها و دیگر گرده‌افشان‌ها سمپاشی با این محصول در دوره‌ی گل‌دهی نیز نباید انجام گیرد

Acetamiprid اين آفتکش که با نام تجاری موسپيلان نیز در بازار موجود است، دارای اثر تماسی گوارشی و با خاصيت بسيار قوی سیستمیک و نفوذ موضعی زياد می‌باشد. اين ترکيب به‌صورت پودر قابل حل در آب (SP 20%) برای مبارزه با کليه آفات مکنده و لاروها فرموله می‌شود. دارای خاصیت حشره کشی با سرعت عمل بالا ولی سمیت کم برای پستانداران می‌باشد. آستامی‌پرايد در مقابل نور خورشيد به سرعت تجزيه می‌شود. دز مصرفی موسپیلان بسیار کم بوده و با اين دز، روی زنبور عسل و ساير حشرات گرده افشان و شکارگر نيز کم خطر است.

Acephate نیز به عنوان یک سم سیستیمیک موثر دیگر مطرح می‌باشد. این سم نیز همچون ایمیدا کلوپراید اثرات منفی‌ای روی زنبورهای عسل و سایر حشرات مفید دارد. ضمن آنکه این نوع سم بوی بسیار نامطبوع و پایداری شبیه بوی تخم‌مرغ گندیده تولید می‌نماید.

دیافن‌تیورون (Diafenthiuron) یک سم سیستمیک جدید با اثر قابل توجه در کنترل مگس سفید است. اما مانند سایر حشره‌کش های ذکر شده، برای زنبورها بسیار سمی است. ضمنا این آفت کش برای گونه‌های آبزی نیز بسیار خطرناک است و نباید در نزدیک آبگیرها یا رودخانه‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

بهداد، ابراهیم. (۱۳۸۱). حشره‌شناسی مقدماتی و آفات مهم گیاهی ایران. یادبود. اصفهان.

https://insectcop.net/best-whitefly-insecticides

https://www.almanac.com/pest/whiteflies