احمد مسجدجامعی
منطقه 14 در اراضی گسترده روستای تاریخی دولاب، که بخش اعظم آن کشاورزی بود، شکل گرفته است. دولاب از روستاهای بزرگ شمال شهر تاریخی ری، تا پیش از حمله مغول بود. در آن دوره دولاب روستای بزرگتر و شناخته شده تری نسبت به روستای گمنام تهران بود. قدمت روستای دولاب به بیش از 1200 سال پیش میرسد و نام علمایی چون ابوبشر دولابی را در منابع مکتوب قرن دوم هجری قمری میتوان پیدا کرد. به سبب اهمیت این روستا، یکی از دروازههای شهر کهن ری دروازه دولاب نام داشت که رو به سوی این روستا گشوده میشد. در حمله سلطان محمود غزنوی به ری، لشکریان این سلطان در منطقه دولاب مستقر شده بودند.
با اینکه شهرت دولاب، از روستای تهران بیشتر بود، اما بعد از حمله مغول تهران رفتهرفته اهمیت بیشتری از دولاب پیدا کرد و با حصار و دروازههایی که شاه طهماسب به دور تهران میسازد، تهران به شهر کوچکی بدل میشود که روستای دولاب نسبت به آن، یکی از روستاهای شرقی تهران به حساب میآید. بعد از پایتخت شدن تهران به دست آقامحمدخان قاجار، اراضی زراعی روستای دولاب، به مهمترین منابع تأمین محصولات کشاورزی مورد نیاز اهالی تهران بدل میشود. این زمینهای کشاورزی تا دوره پهلوی همچنان کاربری کشاورزی خود را حفظ میکنند. با تخریب حصار ناصری در دوره پهلوی اول، حصار حائل میان تهران و روستای دولاب برداشته میشود و این اراضی حاصلخیز آماده پیوستن به زمینهای شهری میشوند. با وجود این، این اتفاق تا سال 1325 نمیافتد و در این سال نخستین مجموعههای آپارتمانی، به تقلید از غرب، با نام چهارصد دستگاه در شمال اراضی دولاب ساخته میشود. بعد از کودتای مرداد 1332، به علت فشارهای اقتصادی موجود در جامعه، مهاجرتهایی به سوی تهران صورت میگیرد. اراضی روستای دولاب که در اختیار خرده مالکان قرار دارد، رفتهرفته به قطعات کوچک تبدیل شده و به متقاضیان جدید زمین که بیشترشان از مهاجران هستند، فروخته میشود.
مهاجران بعد از خرید قطعات زمین، شروع به ساخت و ساز کرده و به این ترتیب نخستین محلههای منطقه 14 در دولاب شکل میگیرد. این ساخت و سازها از قسمت غربی این محدوده آغاز و رفته رفته به سمت اراضی شرق دولاب گسترش مییابد و به این ترتیب اراضی مزروعی دولابیها یکی پس از دیگری به خانهها و محلات جدید شهر تهران تبدیل میشوند. این ساخت و سازها تا اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 در جنوب شرقی این منطقه ادامه پیدا میکند. دراین سالها تعاونی مسکن بسیاری از ارگان ها و سازمانها در محدوده جنوب شرقی این منطقه به کارهای عمرانی و ساختمانسازی برای کارمندان و کارکنان خود پرداختند. بخش دیگری از اراضی منطقه 14، به لحاظ تاریخی از اراضی سلیمانیه به حساب میآمدند که مالکیت آنها از دوره پهلوی اول در اختیار وثوق الدوله بود. این اراضی در گذشته بخشی از اراضی دولاب به حساب میآمدند. بعد از مرگ وثوق الدوله این زمینها به فرزندان او به ارث رسید و فرزندان او هم با تأسیس شرکتی، این اراضی را قطعه بندی کرده به مهاجران جدید تهران در دهههای 40 و 50 واگذار کردند.
امروزه به دلیل سابقه اراضی این محدوده، منطقه 14 یکی از مناطقی است که از فضای سبز نسبتاً مناسبی برخوردار است و به لحاظ شاخصههای زیست محیطی همچنین برخی شاخصههای شهرنشینی، از مناطق خوب تهران به حساب میآید. این منطقه به لحاظ هویتی و سرمایههای اجتماعی، دارای شرایط بسیار مناسبی است. در این محله در گذشته یخچالهای طبیعی فراوانی وجود داشت که بخشی از یخ مردم تهران را در ماه های گرم سال تأمین میکردند. با آمدن تکنولوژیهای جدید و برق و یخچال به خانهها، این یخچالها کارکرد خود را از دست دادند و رفته رفته متروک شدند. این یخچالها در دهه 50 و 60 به محل برگزاری مسابقات فوتبال تبدیل شدند و تیمهای ورزشی زیادی در این زمینها به ورزش و سرگرمی مشغول بودند. از این زمینها، بازیکنان شاخص بسیاری به تیمهای باشگاهی و تیم ملی راه یافتند که از مهمترین آنها میتوان به علی پروین، کاپیتان تیم ملی و تیم پرسپولیس اشاره کرد. در مجموع 90 بازدیدی که در طول این چهارسال از مناطق مختلف صورت گرفت، دو برنامه به بازدید از منطقه 14 اختصاص داشت.
در این دو برنامه، از 29 نقطه منطقه 14 بازدید به عمل آمد و با شماری از افراد حاضر در این منطقه، پیرامون شهر و منطقه صحبت کرده، نظرات آنها را راجع به مسائل مورد بحث شنیدم و در مجموعه شورا و گروه های کارشناسی مختلف شورا، آنها را مطرح کردم. از نقاط مورد بازدید این منطقه میتوانم به تکیه (حسینیه) محله عسگری دولاب، خانه استاد معین (مرکز فرهنگی غدیر)، آرامستان تاریخی ارامنه، آرامستان تاریخی روسها، آرامستان تاریخی آشوریها، آرامستان تاریخی ایتالیاییها، آرامستان تاریخی فرانسویها، آرامستان تاریخی لهستانیها، آرامستان زرتشتیان، منزل حجتالاسلام والمسلمین سید مهدی طباطبایی، مسجد حضرت علی ابن الحسین(ع)، خانه «وثوقالدوله»، شهرک تاکسیرانان، منزل استاد طوسی (معرقکار) و... اشاره کنم.
