قدمت باغداری در ملایر به بیش از ۷۰۰ سال می‌رسد و سالانه افزون بر ۲۴۰ هزار تن انگور از حدود ۱۱ هزار هکتار باغ برداشت می‌شود، محصولی که بدون شک کلید توسعه کشاورزی استان همدان است و نقش مهمی در صادرات بازی می‌کند. انگور راه زیادی را طی کرده تا به امروز رسیده و با دستان پرتوان باغداران در رده پنجاه و سومین میراث مهم کشاورزی جهان تکیه زده است و بنایش بر این است تا بر مدار اصول و روش نوین تاکداری حرکت کند. دست‌اندرکاران تاکداری امروز در اندیشه اجرای «طرح فراز» یا همان داربستی کردن باغ‌ها در شهر جهانی انگور هستند، طرحی که در کشورهای انگورخیز جهان پیشتاز است.
در این مسیر اما باغداران ملایری با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند، تا اندازه‌ای که آنها را در اجرای طرح فراز بی‌میل کرده است، این در حالیست که بر اساس سند راهبردی توسعه شهر جهانی انگور قرار است تا سال ۱۴۰۰ طرح فراز در سطح پنج هزار هکتار از تاکستان‌های ملایر اجرا شود، چشمانداز روشنی که همراهی باغداران را می‌طلبد. از سال ۱۳۸۱ که تعاونی تولید باغداران ملایر تشکیل شد تاکنون بیش از پنج هزار بهره‌بردار و باغدار عضو این تعاونی هستند، تشکلی که می‌تواند باغداران را در اجرای طرح فراز به صف کرده و شهر جهانی انگور را در تحقق این هدف یاری کند.
برداشت ۱۱۰ تن انگور در هر هکتار از باغهای ملایر
مدیرعامل تعاونی تولید باغداران ملایر در گفت و گو با ایرنا با اشاره به توزیع سالانه چهار هزار نهاده کشاورزی در این شهرستان، متوسط برداشت انگور در ملایر را ۲۲ تن و در دره جوزان ۳۵ تن در هر هکتار عنوان کرد که در برخی باغهای پیشرو داربستی به ۱۱۰ تن در هکتار می‌رسد. «احمد قیاسوند» با بیان اینکه از ۲۴۰ هزار تُن انگور در سال ۱۶۰ هزار تُن آن به کشمش تبدیل و از این میزان حدود ۴۰ هزار تُن آن صادر می‌شود، نهاده پودر کربنات پتاسیم را یکی از مشکلات بخش باغبانی برشمرد و کنترل توزیع آن را یک ضرورت عنوان کرد.
به گفته وی امسال با ورود اتاق بازرگانی، جهاد کشاورزی و دستگاه‌های مرتبط از توزیع پودر کربنات پتاسیم صنعتی جلوگیری شد که در این زمینه باغداران همراهی و کمک خوبی داشتند. مدیرعامل تعاونی تولید باغداران ملایر جهانی شدن انگور را گامی موثر در بهبود وضعیت اقتصادی منطقه دانست و ابراز امیدواری کرد: با کمک‌های ارایه شده از سوی سازمان فائو و ظرفیت‌هایی که در ملایر داریم، بتوانیم این میراث مهم کشاورزی را حفظ و از امتیازهای آن بهره‌مند شویم.
کاهش هزینه‌های تولید با اجرای طرح فراز
قیاسوند بر لزوم اجرای طرح فراز تاکید کرد و افزود: در حال حاضر از ۱۱ هزار هکتار باغ انگور، حدود ۳۰ هکتار باغ داربستی داریم و از باغداران می‌خواهیم به سمت باغهای فراز بیایند تا هزینه‌های آنها در باغداری کاهش و کیفیت محصول افزایش یابد. طبق گزارش‌های ارائه شده در حال حاضر حدود ۲۰ هکتار از باغهای این شهرستان آبیاری نوین اجرا شده است و امسال حدود ۲۰۰ هکتار برای اجرای طرح فراز ثبت سامانه شده است.
سازمان جهاد کشاورزی همدان می‌گوید ملایر یکی از مهمترین شهرستان‌های این استان از بُعد صادرات محصولات کشاورزی است که نمونه بارز آن انگور و کشمش است، ویژگی‌های کیفی انگور این شهرستان حائز اهمیت است و قابلیت صادراتی بسیار بالایی دارد. طبق سیاست‌های جهاد کشاورزی، کشاورزانی که تولید محصولاتی که قابلیت صادرات استان را افزایش دهند، مشمول سیاست تشویقی جهاد کشاورزی می‌شوند، برنامه‌ای راهبردی که انگور و کشمش می‌تواند در صدر آن قرار گیرد.
در این باره معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی همدان به ایرنا گفت: علاوه بر این، حمایت از واحدهای تولیدی از دیگر برنامه‌های ما است. «محمدرضا شهسواری» افزایش تولید محصولات غذایی را جایگزینی مناسب در صادرات غیرنفتی دانست و انگور و کشمش را با سابقه‌ای طولانی در تولید، یکی از مهمترین این محصولات نام برد. وی ادامه داد: با توجه به اینکه کشمش ملایر بِرَند جهانی است، زمینه‌ای فراهم شده که برای ادامه مسیر شرایط مطلوبی برای صادرات داریم و با ثبت جهانی انگور، مسیر را باید بهتر طراحی کنیم.
زنجیره‌ای کردن تولید انگور
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی همدان یکی از سیاست‌های این سازمان را زنجیره‌ای کردن تولیدات عنوان و بیان کرد: ارتباط بین حلقه‌های این زنجیره باید مستحکم شود و چنانچه کشاورزان و واحدهای تولیدی ارتباط خوبی با هم داشته باشند، می‌تواند از سود مناسب و منطقی برخوردار شوند. شهسواری دارا بودن شرایط مطلوب‌تر صادراتی و ورود ارز به کشور را از دیگر فواید تقویت ارتباط بین حلقه تولید دانست و اجرای طرح فراز را در ادامه برنامه‌های حمایتی سازمان جهاد کشاورزی برشمرد. وی بر این باور است که تولید سنتی انگور مشکلی عمده در عرصه تولید و باغداری است و با اجرای طرح فراز عملکرد در هکتار بین ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و در افزایش صادرات تاثیر مثبت دارد.
شهسواری توسعه تولید ارقام مناسب و بازار پسند انگور را از دیگر ویژگی‌های اجرای طرح فراز برشمرد و بیان کرد: از طریق سامانه کارا متقاضیان برای اجرای ۱۶۸ هکتار باغ فراز ثبت نام کرده‌اند که تسهیلات ارزان قیمت دریافت می‌کنند. وی با بیان اینکه طرح فراز باید حداقل در ۷۰ تا ۸۰ درصد از باغهای ملایر اجرایی شود گفت: طبق تعهدی که به استاندار همدان داده‌ایم، امسال باید این طرح را در ۱۸۰ هکتار از باغهای این شهرستان اجرایی کنیم و در آینده نزدیک با پرداخت تسهیلات طرح فراز را عملیاتی کنیم.
فعالیت‌های کشاورزی را اقتصادی می‌کنیم
معاون‌برنامه ریزی و اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی همدان بار دیگر بر جدی گرفتن باغداران در اجرای طرح فراز و استفاده از این فرصت مغتنم تاکید کرد و افزود: تمام دغدغه ما این است که بتوانیم نهاده‌های این بخش را تامین و آموزش‌های را در حوزه اجرای طرح فراز به باغداران ارائه دهیم. شهسواری این نوید را هم به باغداران داد که در صدد اقتصادی کردن فعالیت‌های کشاورزی هستیم و مسائل علمی را در قالب کلاس‌های ترویجی به باغداران آموزش می‌دهیم.
در این مسیر ایستگاه تحقیقات انگور که از سال ۱۳۸۵ در ملایر شروع به فعالیت کرده و طرح‌های تحقیقاتی برای حدود ۱۸۵ رقم انگور خارجی و داخلی انجام می‌دهد، می‌تواند در سرعت بخشیدن به طرح فراز کمک کننده باشد. طبق طرح‌های تحقیقاتی این ایستگاه، با اجرای طرح فراز روش سنتی خاک کردن باغ حذف می‌شود، هزینه بالای کارگری برای خاک کردن و از خاک درآوردن تاکستان‌ها ۲ مرحله در سال حذف و بیماری و آفت‌های انگور کاهش پیدا می‌کند.
سبدی از تنوع محصولات انگور نداریم
در این چارچوب پژوهشکده انگور و کشمش به عنوان نخستین پژوهشکده علمی در کشور، از سال ۱۳۹۲ در تلاش برای انتقال یافته‌های علمی خود در سطح باغهای انگور است که سال گذشته مجوز قطعی پژوهشکده اخذ شد، موفقیتی که با ثبت جهانی انگور ملایر در سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی ملل متحد(فائو) همزمان شد. رئیس پژوهشکده انگور و کشمش دانشگاه ملایر از اینکه سبدی از تنوع محصولات انگور در ملایر نداریم، آن را یک نقطه ضعف دانست و اینگونه توضیح داد: حدود ۸۵ درصد از سطح زیر کشت انگور در این شهرستان یک رقم بی‌دانه سفید است، در حالیکه تازه‌خوری در صادرات جایگاه بالایی دارد.
«مجید رستمی» گفت: اگر ارقام مختلفی از انگور را به صورت تازه‌خوری صادر کنیم، از نظر اقتصادی بسیار توجیه‌پذیر است. پژوهشکده انگور و کشمش ملایر همواره اعلام کرده که از ابتدا تا انتهای تولید انگور در کنار باغداران است و بهترین مشاور برای آنان در اجرای طرح فراز است. در این میان نکته مهمی که رستمی به آن تاکید کرد، این است که ساختار سنتی تولید انگور نباید به هم بخورد و چنانچه طرح فراز در درّه جوزان اجرایی شود، عنوان شهر جهانی انگور پس گرفته می‌شود.
وی تاکید کرد: طرح فراز باید خارج از منطقه درّه جوزان اجرا شود و برای افزایش درآمد کشاورزان و توسعه اقتصادی این منطقه می‌توان روی جاذبه‌های گردشگری، ارزش افزوده محصولات، صنایع دستی، صنایع تولیدی و جانبی و جاذبه‌های بومی و محلی منطقه کار کرد. رئیس پژوهشکده انگور و کشمش دانشگاه ملایر بار دیگر اجرای طرح فراز را مقرون به صرفه دانست و سرمازدگی باغهای انگور را یکی از بزرگترین نگرانی‌های باغداران برشمرد و بیان کرد: دانشگاه ملایر باغ نمونه‌ای به قدمت ۱۵ سال دارد که به صورت داربستی اجرا شده و در برابر تمامی سرماهای سالانه مقاومت کرده و سرمازدگی نداشته است.
باغداران اما رکن اصلی در اجرای طرح فراز هستند، در حالیکه خطر کمبود آب، افزایش سطح بیماری باغهای انگور، توزیع سم‌های بی‌کیفیت، ضمانت‌های بانکی، سود بالای تسهیلات، کاهش تولید و کیفیت محصول، هزینه بالای کارگر، گرانی نهاده‌های کشاورزی و نحوه قیمت‌گذاری محصول از آن دست مشکلاتی است که باغداران را رنج می‌دهد. باغداران ملایری بر این اعتقادند که کشاورز باید حمایت شود، باید تفاوتی بین کسی که محصول با کیفیت تولید می‌کند، وجود داشته باشد و مورد تشویق قرار گیرد.
باغداران آگاهی از نحوه استفاده سم ندارند
این در حالیست که باغداران ادعا می‌کنند محصولی که روی زمین خشک می‌شود با محصولی که روی بارگاه خشک می‌شود، یک قیمت دارد و کشاورز متضرر می‌شود و به دلیل نبود آموزش‌های مناسب و نداشتن اطلاعات کافی درباره مصرف سم، به جای اینکه آفت و بیماری از بین برود، باغ‌ها را در مقابل بیماری‌ها مقاوم کرده است. آنها بر این باورند که جهاد کشاورزی با ایجاد مشکل، مانعی برای اجرای طرح فراز است و بانک‌ها نیز برای اعطای تسهیلات ضمانت بانکی شهری طلب می‌کنند، نداشتن حق بیمه و بیمه بازنشستگی رنج دیگر باغداران بود و در طول هشت سالی که نظام صنفی کشاورزی در این شهرستان شکل گرفته است، تنها یک‌هزار کارگاه را بیمه کرده، در حالیکه ملایر ۲۷ هزار بهره‌بردار دارد.
اما دبیر نظام صنفی کشاورزی معتقد است: در طول هشت سالی که این نظام شکل گرفته است، جهاد کشاورزی در هیچیک از تصمیم‌گیری‌ها از آنها دعوت نکرده است. «یوسف نصیری» با بیان اینکه این نظام، صنفی است که باید حرف‌های کشاورز را بشنود و قیمت محصول و تولید را آنالیز کند ادامه داد: در تعیین نرخ محصولات کشاورزی نماینده این صنف باید حضور داشته باشد. وی خواست در کنار طرح فراز بارگاهی شدن خشک کردن انگور نیز دوباره اجرایی شود.
حذف گونی برای حمل کشمش، به‌روز شدن فرآوری و بسته‌بندی محصول انگور و کشمش، جذب بازار پسندی انگور و پذیرفتن ضمانت نامه‌های باغداران از دیگر درخواست‌هایی بود که یوسفی به آن اشاره کرد و خواستار عضویت همه باغداران در این نظام صنفی شد. شرکت تعاونی پیمان گستر که از سال ۱۳۸۳ فعالیت خود را آغاز کرده و مجری طرح باغدار نمونه در کشور است، تمام توان خود را در تاکستان‌ها متمرکز کرده تا بتواند در افزایش یافته‌های علمی به باغداران در تاکداری کمک کند. «اکبر رحیمی» در این باره به ایرنا گفت: حلقه‌های تولید این محصول به هم وصل نیستند و تاکنون نتوانسته‌ایم یافته‌های علمی را به باغهای انگور منتقل کنیم، در حالیکه در یافته‌های علمی بسیار غنی هستیم.
نیمی از سرمایه در باغهای انگور هدر می‌رود
به گفته وی حدود نیمی از سرمایه در باغهای انگور از بین می‌رود و برای جلوگیری از این امر می‌توانیم از دانش‌آموختگان این حوزه بهره بگیریم. مدیرعامل شرکت تعاونی پیمان‌گستر؛ پشتیبانی علمی از طرح فراز را یک ضرورت عنوان و بیان کرد: با توجه به اینکه حدود ۳۳ فرآورده از انگور تولید می‌شود، اما هنوز صنایع تبدیلی در این زمینه نداریم. رحیمی پیشنهاد کرد: با هزینه جزئی می‌توانیم «ترمینال کشمش» کشور را راه‌اندازی کنیم که با اجرای طرح فراز سطح کیفیت انگور برای تولید کشمش با کیفیت مهیا می‌شود. در طرحی که مجموعه‌های مرتبط در استان و شهرستان به صف شده‌اند تا طبق اهداف تعیین شده در سند راهبردی توسعه حرکت کنند و فراز را اجرایی کنند، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی همدان نیز وارد میدان شد تا بتواند از نقش اثرگذار خود در حوزه بخش خصوصی برای تحقق این هدف مهم استفاده کند.
ملایر نیازمند تشکیل انجمن تولید و صادرکنندگان انگور و کشمش
رئیس اتاق بازرگانی همدان در این باره تشکیل انجمن تولید و صادرکنندگان انگور و کشمش را یگانه راه پیش‌روی شهر جهانی انگور دانست و تاکید کرد: این انجمن می‌تواند تشکیلات باغداران و تولیدکنندگان کشمش را انسجام بخشد و به دنبال آن انجمن ملی نیز راه‌اندازی شود. «علی اصغر زبردست» وجود مرکز تحقیقات انگور، پژوهشکده انگور و کشمش، نظام صنفی کشاورزی و تعاونی باغداران ملایر را ظرفیتی ویژه در این شهرستان عنوان و بیان کرد: برای تشکیل مرکز تحقیقات انگور بسیار تلاش کردیم و انتظار داریم بازخورد آن را به‌ویژه در باغهای انگور ببینیم. وی به باغداران ملایری این امیدواری را داد که پس از تشکیل انجمن تولید و صادرکنندگان انگور و کشمش، به‌زودی با چند استان انگور خیز کشور هماهنگی لازم برای بازدید باغداران انجام می‌شود تا از طرح فراز و باغهای داربستی این استان‌ها بازدید کنند.
باغداران به کشورهای اروپایی انگورخیز اعزام می‌شوند
رئیس اتاق بازرگانی همدان خواستار ارایه یک برنامه اجرایی توسط مرکز تحقیقات انگور ملایر به اتاق بازرگانی شد تا در قالب آن و ارائه آموزش‌های لازم، به سمت اجرای طرح فراز رفته و باغ‌ها را از وضعیت سنتی خارج کنیم. زبردست به باغداران ملایری این نوید را داد که آمادگی اعزام چند تن از باغداران پیشرو را به کشورهای اروپایی انگور خیز داریم تا آموزش‌های لازم را برای داربستی کردن تاکستان‌ها فرا گیرند. وی با بیان اینکه هنوز یک باغدار عضو اتاق بازرگانی نیست خاطرنشان کرد: اگر باغداران عضو اتاق بازرگانی شوند، می‌توانیم برای برگزاری آموزش‌ها اعتبار بگذاریم و از شورای گفت وگوی دولت و بخش خصوصی استفاده کنیم.